Gdy pracodawca znajduje się w trudnej sytuacji ekonomicznej, ma możliwość zawarcia ze związkami zawodowymi porozumienia zawieszającego układ zbiorowy pracy. Pozwoli to na ograniczenie wydatków na rzecz pracowników, a przez to poprawi sytuację pracodawcy. Istotne jest przy tym, że zawieszenie uprawnień pracowniczych wynikających z układu pracy następuje niejako automatycznie, czyli bez potrzeby dokonywania wypowiedzeń zmieniających.
Zasady zawieszenia układu
Ze względu na sytuację finansową pracodawcy strony układu zakładowego mogą zawrzeć porozumienie o zawieszeniu w całości lub w części stosowanego u danego pracodawcy układu zakładowego oraz układu ponadzakładowego. Okres zawieszenia nie może być dłuższy niż 3 lata. Zasady zawieszania układów zbiorowych pracy określa art. 24127 k.p. Zawieszenie może dotyczyć całości lub tylko części układu, przy czym w drugim przypadku strony powinny szczegółowo określić, które zapisy układu zbiorowego będą zawieszone. Jest to o tyle istotne, że brak precyzyjnych ustaleń może powodować w praktyce wiele kontrowersji dotyczących realizacji uprawnień pracowników wynikających z układu. Ponadto w okresie zawieszenia zakładowego układu zbiorowego pracy pracodawca powinien w regulaminie wynagradzania ustalić obowiązujące warunki wynagradzania pracowników.
Zawieszenie układu zwykle dotyczy świadczeń na rzecz pracowników, m.in. takich jak dodatki stażowe, funkcyjne czy nagrody jubileuszowe, które zostały przewidziane w układzie zbiorowym pracy. W okresie zawieszenia układu lub jego części postanowienia układu przewidujące prawa pracowników do zawieszonych świadczeń nie obowiązują. Pracownik, który w okresie zawieszenia układu spełnił warunki uprawniające do świadczenia przewidzianego w zakładowym układzie zbiorowym pracy, nie nabywa prawa do nagrody jubileuszowej, chyba że co innego wynika z postanowień układu lub porozumienia o zawieszeniu jego stosowania (uchwała SN z 9 kwietnia 2008 r., II PZP 6/08, Biul. SN 2008/4/27).
Przykład
Zakładowy układ zbiorowy pracy obowiązujący w przedsiębiorstwie przewidywał prawo do nagrody jubileuszowej po upływie 20 lat zakładowego stażu pracy. Wobec trudnej sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstwa zostało jednak zawarte porozumienie o zawieszeniu części układu zbiorowego pracy, która dotyczyła także prawa do nagród jubileuszowych. Pracownica będąca na urlopie macierzyńskim uzyskała 20-letni zakładowy staż pracy w czasie, gdy układ zbiorowy pracy był w części zawieszony. Ponieważ pracodawca odmówił jej wypłaty nagrody jubileuszowej, wskazując na zawieszenie układu zbiorowego pracy w tej części, pracownica wniosła pozew do sądu pracy. Zażądała zasądzenia nagrody, gdyż twierdziła, że pracodawca, zawieszając wraz ze związkami zawodowymi stosowanie części układu zbiorowego pracy, nie uzyskał jej zgody i nie wypowiedział jej warunków pracy i płacy. Sąd jednak oddalił jej powództwo, uznając, że pracodawca postąpił prawidłowo.
Porozumienie o zawieszeniu układu nie może pozbawiać pracowników uprawnień, które wynikają z przepisów ustawowych, a tylko informacyjnie zostały wpisane do treści układu zbiorowego pracy. Może to dotyczyć np. wynagrodzenia za czas przestoju czy odprawy emerytalnej, które wynikają wprost z przepisów Kodeksu pracy.
Wypowiedzenie zmieniające warunki pracy lub płacy
W razie zawieszenia układu zbiorowego pracy lub jego części pracodawca nie ma obowiązku stosowania wypowiedzenia zmieniającego. Przez okres wskazany w porozumieniu nie stosuje się z mocy prawa wynikających z układu ponadzakładowego oraz z układu zakładowego warunków umów o pracę i innych aktów stanowiących podstawę nawiązania stosunku pracy (art. 24127 § 3 k.p.). Przy czym skutek w postaci zmiany treści umów o pracę polegającej na zastąpieniu warunków umów wynikających z zawieszonych postanowień układu warunkami wynikającymi z przepisów ustawowych następuje z mocy prawa od daty określonej w porozumieniu. Zawieszenie stosowania postanowień zakładowego układu zbiorowego pracy dotyczy także pracownika korzystającego w okresie przedemerytalnym z ochrony przed wypowiedzeniem warunków pracy lub płacy (art. 39 w związku z art. 42 § 1 k.p.). Wynika to z faktu, że pogorszenie warunków zatrudnienia mające na celu poprawę sytuacji pracodawcy dotyka solidarnie wszystkich pracowników. Tak wskazywał Sąd Najwyższy w wyroku z 27 października 2004 r. (I PK 627/03, OSNP 2005/12/168).
Powyższe unormowanie stanowi zatem wyjątek od zasady, że niekorzystne dla pracownika zmiany układu zbiorowego wprowadzane są do treści stosunku pracy tylko w drodze wypowiedzenia zmieniającego (art. 24113 k.p.). Dotyczy to jednak tylko tych postanowień umów o pracę, które wynikały z zawieszonego układu zbiorowego.
Przykład
W Spółce X obowiązywał zakładowy układ zbiorowy pracy, w którym powtórzono także zapisy Kodeksu pracy dotyczące wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych. Spółka X znalazła się w trudniej sytuacji finansowej i strony układu zbiorowego pracy, chcąc ratować istnienie przedsiębiorstwa, zawarły porozumienie o zawieszeniu układu w całości na 3 lata. Po upływie pół roku od zawieszenia układu zbiorowego pracy Adam Z. będący pracownikiem Spółki X zażądał wypłacenia mu wynagrodzenia wraz dodatkiem za pracę w godzinach nadliczbowych. Spółka X jednak odmówiła, wskazując, że obowiązujące w tym zakresie przepisy układu zbiorowego pracy zostały zawieszone. Adam Z. wystąpił wtedy z pozwem do sądu, dochodząc zasądzenia kwoty 2100 zł tytułem wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych. Sąd uwzględnił powództwo Adama Z., gdyż zawieszenie stosowania układu zbiorowego nie miało wpływu na obowiązujące przepisy w zakresie wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych.
Zawieszenie układu zbiorowego pracy nie ma znaczenia dla tych postanowień umów o pracę przewidujących uprawnienia pracownika, które nie wynikają z układu zbiorowego pracy lub przekraczają poziom uprawnień przewidzianych w układzie. Wobec takich postanowień pracodawca musi zastosować wypowiedzenie zmieniające lub zawrzeć z pracownikami porozumienia modyfikujące ich warunki pracy lub płacy.
Istotne jest przy tym, że po upływie okresu, na który zawieszono stosowanie układu, treść stosunków pracy jest ponownie kształtowana przez ten układ, bez potrzeby dokonywania w tym zakresie jakichkolwiek czynności prawnych.
Ryszard Sadlik
sędzia Sądu Okręgowego w Kielcach