Przy ustalaniu minimalnego 6-miesięcznego okresu uprawniającego do trzynastki uwzględniamy jedynie przepracowany przez pracownika czas. Usprawiedliwiona nieobecność w pracy, z innych przyczyn niż określone w ustawie z 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej (zwanej dalej ustawą o trzynastkach), nie uprawnia pracownika do dodatkowego wynagrodzenia rocznego, jeżeli nie przepracował on wymaganych co najmniej 6 miesięcy (uchwała SN z 25 lipca 2003 r.).
Okresy pobierania zasiłku i wynagrodzenia chorobowego nie są również wliczane do 6-miesięcznego okresu wymaganego do otrzymania dodatkowego wynagrodzenia rocznego (uchwała SN z 7 lipca 2011 r.).
Gdy pracownik pracuje krócej niż 6 miesięcy
W szczególnych sytuacjach przepracowanie okresu krótszego niż 6 miesięcy (180 dni) może uprawniać pracownika do trzynastki. Jak wynika z art. 2 ust. 3 ustawy o trzynastkach, nie jest to wymagane w przypadkach:
- nawiązania stosunku pracy w trakcie roku kalendarzowego z nauczycielem i nauczycielem akademickim, zgodnie z organizacją pracy szkoły (w tym szkoły wyższej),
- zatrudnienia pracownika do pracy sezonowej, jeżeli umowa o pracę została zawarta na sezon trwający nie krócej niż 3 miesiące,
- powołania pracownika do czynnej służby wojskowej albo skierowania do odbycia służby zastępczej,
- rozwiązania stosunku pracy w związku z:
– przejściem na emeryturę, rentę szkoleniową albo rentę z tytułu niezdolności do pracy lub świadczenie rehabilitacyjne,
– przeniesieniem służbowym, powołaniem lub wyborem,
– likwidacją pracodawcy albo zmniejszeniem zatrudnienia z przyczyn dotyczących pracodawcy,
– likwidacją jednostki organizacyjnej pracodawcy lub jej reorganizacją,
- podjęcia zatrudnienia:
– w wyniku przeniesienia służbowego,
– na podstawie powołania lub wyboru,
– w związku z likwidacją poprzedniego pracodawcy albo ze zmniejszeniem zatrudnienia z przyczyn dotyczących tego pracodawcy,
– w związku z likwidacją jednostki organizacyjnej poprzedniego pracodawcy lub jej reorganizacją,
– po zwolnieniu z czynnej służby wojskowej albo po odbyciu służby zastępczej;
- korzystania:
– z urlopu wychowawczego,
– z urlopu dla poratowania zdrowia,
– przez nauczyciela lub nauczyciela akademickiego z urlopu do celów naukowych, artystycznych lub kształcenia zawodowego,
- wygaśnięcia stosunku pracy w związku ze śmiercią pracownika.
Urlop macierzyński uprawnia do trzynastki
W katalogu określonym przez art. 2 ust. 3 ustawy o trzynastkach nie został uwzględniony urlop macierzyński. W wyroku z 9 lipca 2012 r. Trybunał Konstytucyjny orzekł jednak, że art. 2 ust. 3 ustawy o trzynastkach w zakresie, w jakim pomija okres urlopu macierzyńskiego jako umożliwiający nabycie prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego w wysokości proporcjonalnej do okresu przepracowanego, w sytuacji nieprzepracowania w ciągu całego roku kalendarzowego faktycznie 6 miesięcy – jest niezgodny z Konstytucją RP. Wyrok został ogłoszony 17 lipca 2012 r. – od tego dnia ma zatem moc prawną.
W związku z wyrokiem TK, ustalając prawo do trzynastki za 2012 r., należy uwzględnić również czas urlopu macierzyńskiego, który uniemożliwił pracownicy przepracowanie 6 miesięcy w roku.
PRZYKŁAD
Pracownica jednostki samorządowej w 2012 r. często chorowała i w związku z ciążą przebywała na licznych zwolnieniach lekarskich. 1 września urodziła dziecko i wykorzystuje urlop macierzyński do końca roku. W sumie pracownica w 2012 r. faktycznie przepracowała jedynie 152 dni. Czy nabędzie prawo do trzynastki za 2012 rok?
Katalog szczególnych przypadków uprawniających pracownika do trzynastki mimo nieprzepracowania w danym roku kalendarzowym wymaganych 6 miesięcy nie przewiduje prawa do nagrody w związku z urlopem macierzyńskim. Wyrok TK wskazuje jednak, że przepis ten jest niezgodny z Konstytucją RP w zakresie nieuwzględniania urlopu macierzyńskiego. Tym samym, korzystanie przez pracownicę z takiego urlopu – powodujące jednocześnie niemożność wypracowania w danym roku wymaganych 180 dni – uprawnia ją do trzynastki w zmniejszonej wysokości.
Pamiętajmy jednak, że wyrok Trybunału będzie miał zastosowanie tylko wtedy, gdy pracownica nie przepracuje 6 miesięcy bezpośrednio z powodu wykorzystywania urlopu macierzyńskiego.
PRZYKŁAD
Pracownica urzędu skarbowego od 16 kwietnia do 31 lipca 2012 r. przebywała na urlopie macierzyńskim. Z początkiem sierpnia wróciła do pracy, a 1 października rozpoczęła urlop wychowawczy. Czy pracownica ta w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 17 lipca 2012 r. nabędzie prawo do trzynastki za 2012 r.?
Pracownica nabędzie prawo do trzynastki, ale nie w związku z wyrokiem Trybunału, tylko na podstawie art. 2 ust. 3 pkt 6 lit. a ustawy o trzynastkach. Fakt wykorzystania 107 dni urlopu macierzyńskiego nie pozbawił tej pracownicy możliwości przepracowania wymaganych 6 miesięcy w 2012 r. Do połowy kwietnia pracownica przepracowała bowiem 105 dni, następnie w okresie od sierpnia do 1 października przepracowała kolejne 60 dni, czyli w sumie w 2012 r. faktycznie przepracowała 165 dni. Pracownica z początkiem października rozpoczęła urlop wychowawczy, który potrwa co najmniej do końca roku. Nie przepracuje zatem wymaganych 180 dni nie z powodu urlopu macierzyńskiego, ale z powodu urlopu wychowawczego. Ten urlop został natomiast wskazany w ustawie o trzynastkach jako przypadek szczególny. Pracownica uzyska więc prawo do dodatkowego wynagrodzenia rocznego w wysokości ustalonej proporcjonalnie do przepracowanych 165 dni w 2012 r.
Wyrok Trybunału nie daje prawa pracownicom do dochodzenia prawa do trzynastek za lata ubiegłe. Trybunał nie przewidział możliwości stosowania wyroku wstecz.
Podstawa prawna:
- art. 2 ust. 3 ustawy z 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej (DzU nr 160, poz. 1080, ost. zm. DzU z 2012 r. poz. 819).
Orzecznictwo:
- wyrok TK z 9 lipca 2012 r. (P 59/11, DzU poz. 819),
- uchwała SN z 25 lipca 2003 r. (III PZP 7/03, OSNP 2004/2/26),
- uchwała SN z 7 lipca 2011 r. (III PZP 3/11, OSNP 2012/1–2/3).