Kodeks pracy umożliwia pracodawcy potrącenie określonych kwot z wynagrodzenia pracownika. Czy przepisy o potrąceniu mają zastosowanie także w odniesieniu do innych świadczeń, takich jak nagroda jubileuszowa czy odprawa pieniężna z tytułu zwolnienia grupowego?
Pracodawca może zatrzymać część należnego pracownikowi wynagrodzenia na pokrycie własnej wierzytelności wobec pracownika albo w wyniku zajęcia wynagrodzenia pracownika w sądowym lub administracyjnym postępowaniu egzekucyjnym. Jest to tzw. potrącenie z wynagrodzenia za pracę.
Kodeks pracy określa, które należności mogą podlegać potrąceniu z wynagrodzenia za pracę. Otóż po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne oraz zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych z wynagrodzenia za pracę pracodawca może potrącić z wynagrodzenia pracownika:
- sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych,
- sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne,
- zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi,
- kary pieniężne przewidziane w art. 108 k.p.
Stanowi o tym art. 87 § 1 k.p. Należy dodać, że potrąceń dokonuje się w podanej wyżej kolejności.
Kodeks pracy określa, które należności mogą podlegać potrąceniu z wynagrodzenia za pracę. Otóż po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne oraz zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych z wynagrodzenia za pracę pracodawca może potrącić z wynagrodzenia pracownika:
- sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych,
- sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne,
- zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi,
- kary pieniężne przewidziane w art. 108 k.p.
Stanowi o tym art. 87 § 1 k.p. Należy dodać, że potrąceń dokonuje się w podanej wyżej kolejności.
Granice potrącenia
Potrącenia mogą być dokonywane w następujących granicach:
– do wysokości trzech piątych wynagrodzenia w razie egzekucji świadczeń alimentacyjnych,
– do wysokości połowy wynagrodzenia w razie egzekucji innych należności lub potrącania zaliczek pieniężnych.
Potrącenia sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne oraz zaliczek pieniężnych udzielonych pracownikowi nie mogą w sumie przekraczać połowy wynagrodzenia, a łącznie z potrąceniami sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych – trzech piątych wynagrodzenia.
Niezależnie od tych potrąceń kary pieniężne potrąca się w granicach określonych w art. 108 k.p. (kara pieniężna za jedno przekroczenie, jak też za każdy dzień nieusprawiedliwionej nieobecności nie może być wyższa od jednodniowego wynagrodzenia pracownika, a łącznie kary pieniężne nie mogą przewyższać dziesiątej części wynagrodzenia przypadającego pracownikowi do wypłaty, po dokonaniu potrąceń, o których mowa w art. 87 § 1 pkt 1–3 k.p.).
Należy jeszcze dodać, że nagroda z zakładowego funduszu nagród, dodatkowe wynagrodzenie roczne oraz należności przysługujące pracownikom z tytułu udziału w zysku lub w nadwyżce bilansowej podlegają egzekucji na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych do pełnej wysokości. Z wynagrodzenia za pracę odlicza się, w pełnej wysokości, kwoty wypłacone w poprzednim terminie płatności za okres nieobecności w pracy, za który pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia.
Przepisy przewidują kwotę wolną od potrąceń. Jest to kwota wynagrodzenia za pracę w wysokości: 1) minimalnego wynagrodzenia za pracę – czyli 936 zł w 2007 r. – ustalanego na podstawie ustawy z 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (DzU nr 200, poz. 1679 ze zm.) oraz rozporządzenia Rady Ministrów z 12 września 2006 r. w sprawie wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę w 2007 r. (DzU nr 171, poz. 1227), przysługującego pracownikom zatrudnionym w pełnym wymiarze czasu pracy, po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne oraz zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych – przy potrącaniu sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne;
2) 75% wynagrodzenia określonego w pkt 1 – przy potrącaniu zaliczek pieniężnych udzielonych pracownikowi;
3) 90% wynagrodzenia określonego w pkt 1 – przy potrącaniu kar pieniężnych przewidzianych w art. 108 k.p.
Jeżeli pracownik jest zatrudniony w niepełnym wymiarze czasu pracy, powyższe kwoty ulegają zmniejszeniu proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy.
Prawo reguluje także inne potrącenia z wynagrodzenia pracownika. I tak przy zachowaniu zasad określonych w art. 87 k.p. potrąceń na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych pracodawca może dokonywać również bez postępowania egzekucyjnego, z wyjątkiem przypadków, gdy świadczenia alimentacyjne mają być potrącane na rzecz kilku wierzycieli, a łączna suma, która może być potrącona, nie wystarcza na pełne pokrycie wszystkich należności alimentacyjnych, bądź gdy wynagrodzenie za pracę zostało zajęte w trybie egzekucji sądowej lub administracyjnej. Potrąceń tych pracodawca dokonuje na wniosek wierzyciela na podstawie przedłożonego przez niego tytułu wykonawczego.
Należności inne niż wymienione w art. 87 § 1 i 7 k.p. mogą być potrącane z wynagrodzenia pracownika tylko za jego zgodą wyrażoną na piśmie. W takim przypadku, przy potrącaniu należności na rzecz pracodawcy, wolna od potrąceń jest kwota wynagrodzenia za pracę w wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę przysługującego pracownikom zatrudnionym w pełnym wymiarze czasu pracy, po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne oraz zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych. Przy potrącaniu innych należności wolne od potrąceń jest 80 proc. tego wynagrodzenia.
Potrącenie z nagrody jubileuszowej W prawie pracy nie ma przepisu, który wprost zakazywałby dokonywania potrąceń z nagrody jubileuszowej przysługującej pracownikowi. Wydaje się jednak, że przeciwko przemawia powołany na wstępie art. 87 § 1 k.p. Przepis ten co prawda dotyczy wynagrodzenia za pracę, ale dopuszczalność jego stosowania w drodze analogii do nagrody jubileuszowej uzasadniona jest podobieństwem funkcji i charakteru nagrody jubileuszowej w zestawieniu z wynagrodzeniem za pracę.
Zarówno wynagrodzenie za pracę, jak i nagroda jubileuszowa mają charakter pieniężny i są świadczeniami ze stosunku pracy; wynagrodzenie zapewnia pracownikowi środki na utrzymanie, z reguły analogiczne są funkcje nagrody.
Orzecznictwo sądowe uznaje, że nagroda jubileuszowa nie jest wyłączona spod działania przepisów o ochronie wynagrodzenia. Na przykład w wyroku z 17 lutego 2004 r., sygn. akt I PK 217/03, Sąd Najwyższy stwierdził m.in., że nagroda jubileuszowa (art. 773 § 3 pkt 3 k.p.) podlega ochronie przed potrąceniami jak wynagrodzenie za pracę.
Oznacza to, że należności inne niż wymienione w art. 87 § 1 k.p. mogą być potrącone z wynagrodzenia pracownika tylko za jego zgodą wyrażoną na piśmie (art. 91 k.p.).
Potrącenie z odprawy pieniężnej Ustawa z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (DzU nr 90, poz. 844 ze zm.) przyznaje pracownikowi, w związku z rozwiązaniem stosunku pracy w ramach grupowego zwolnienia, odprawę pieniężną w wysokości zależnej od okresu zatrudnienia u danego pracodawcy i wysokości otrzymywanego wynagrodzenia.
W prawie pracy nie ma przepisu zakazującego dokonywania potrąceń z odprawy. Powstaje więc pytanie, czy oznacza to dopuszczalność stosowania potrąceń na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego (według art. 300 k.p. w sprawach nieuregulowanych przepisami prawa pracy do stosunku pracy stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego, jeżeli nie są one sprzeczne z zasadami prawa pracy).
Również w tym przypadku należy stosować w drodze analogii art. 87 § 1 k.p. ze względu na podobieństwo funkcji i charakteru odprawy i wynagrodzenia. Oba te świadczenia mają charakter pieniężny i są świadczeniami ze stosunku pracy. Z reguły analogiczne są funkcje odprawy, co jest widoczne zwłaszcza w przypadku pracownika niemogącego znaleźć nowego zatrudnienia.
Odprawa wykazuje również inne związki z wynagrodzeniem za pracę, gdyż jest obliczana na jego podstawie, a jej wysokość zależy od stażu pracy. Sąd Najwyższy orzekając o możliwości potrącenia należności z odprawy pieniężnej wydał wyrok z 14 listopada 1996 r., sygn. akt I PKN 3/96, w którym orzekł, że odprawa z tytułu zwolnienia z pracy z przyczyn dotyczących pracodawcy korzysta z takiej samej ochrony przed potrąceniami jak wynagrodzenie za pracę.