Kiedy przysługuje świadczenie rehabilitacyjne i jak je wypłacać

Prawo do świadczenia rehabilitacyjnego przysługuje osobie, która po wyczerpaniu okresu pobierania zasiłku chorobowego (tj. po wykorzystaniu 182 lub 270 dni) jest nadal niezdolna do pracy. Świadczenie rehabilitacyjne przyznawane jest wówczas, gdy stan zdrowia pracownika wskazuje na to, że dalsze leczenie lub rehabilitacja rokują odzyskanie zdolności do pracy (art. 18 ust. 1 ustawy zasiłkowej). Świadczenie przysługuje również wtedy, gdy chory został skierowany na badanie przez lekarza orzecznika ZUS w celu przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy, a lekarz orzekł, że rokuje on odzyskanie zdolności do pracy.

Katalog osób bez prawa do świadczenia rehabilitacyjnego

Świadczenie rehabilitacyjne nie przysługuje osobie, jeżeli bez względu na stan zdrowia, jest uprawniona do:

• emerytury,
• renty z tytułu niezdolności do pracy (nie dotyczy renty rodzinnej),
• zasiłku dla bezrobotnych,
• zasiłku przedemerytalnego,
• świadczenia przedemerytalnego,
• nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego,
• urlopu dla poratowania zdrowia udzielanego na podstawie odrębnych przepisów (art. 73 ustawy z 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela; jeżeli taki urlop nie został udzielony, pracownik może ubiegać się o świadczenie rehabilitacyjne) (art. 18 ust. 7 ustawy zasiłkowej).

Ponadto świadczenie rehabilitacyjne nie przysługuje w takich samych przypadkach, w których nie przysługuje zasiłek chorobowy, tj.:

• za okresy, w których osoba ubezpieczona ma prawo do wynagrodzenia na podstawie przepisów szczególnych,
• w okresie urlopu bezpłatnego,
• w okresie urlopu wychowawczego,
• w okresie tymczasowego aresztowania lub odbywania kary pozbawienia wolności, z wyjątkiem przypadków, w których prawo do zasiłku wynika z ubezpieczenia chorobowego osób wykonujących pracę na podstawie skierowania do pracy w czasie obywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania,
• za cały okres, jeżeli niezdolność do pracy została spowodowana w wyniku umyślnego przestępstwa lub wykroczenia popełnionego przez tego ubezpieczonego (okoliczności te stwierdza się na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu),
• za miesiąc kalendarzowy, w którym zostało stwierdzone wykonywanie pracy zarobkowej albo wykorzystywanie świadczenia w sposób niezgodny z jego celem (art. 12, art. 15 i art. 17 w zw. z art. 22 ustawy zasiłkowej).

Świadczenie rehabilitacyjne (tak jak zasiłek chorobowy) nie przysługuje za okres po ustaniu tytułu do ubezpieczenia chorobowego, jeżeli w tym czasie osoba:

• kontynuuje lub podjęła działalność zarobkową stanowiącą tytuł do objęcia obowiązkowo lub dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym albo zapewniającą prawo do świadczeń za okres choroby,
• podlega obowiązkowo ubezpieczeniu społecznemu rolników określonemu w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników,
• nie nabyła prawa do świadczenia w czasie trwania ubezpieczenia,
• jest uprawniona do emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy, zasiłku dla bezrobotnych, zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego lub nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego (art. 13 ust. 1 w zw. z art. 22 ustawy zasiłkowej).

Dokumenty niezbędne do wypłaty świadczenia rehabilitacyjnego

Osoba ubiegająca się o świadczenie rehabilitacyjne powinna złożyć wniosek na druku ZUS Np-7 wraz z dokumentacją uzupełniającą w jednostce ZUS właściwej dla swojego miejsca zamieszkania. Wzór druku Np-7 – str. 62.

Dokumentację uzupełniającą stanowią:

• zaświadczenie o stanie zdrowia wypełnione przez lekarza leczącego (druk ZUS N-9) – zaświadczenie to powinno być wystawione nie wcześniej niż 1 miesiąc przed datą złożenia wniosku o świadczenie, co oznacza, że jest ono ważne przez 1 miesiąc od dnia wypełnienia,
• wywiad zawodowy z miejsca pracy (druk ZUS N-10) – druk wypełnia w całości pracodawca, który wskazuje w nim charakter wykonywanej przez pracownika pracy. Druku nie muszą dołączać ubezpieczeni, których niezdolność do pracy powstała po ustaniu tytułu ubezpieczenia oraz osoby prowadzące pozarolniczą działalność,
• protokół ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy – w przypadku niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy ubezpieczonego będącego pracownikiem,
•  kartę wypadku przy pracy – w razie niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy przez ubezpieczonego niebędącego pracownikiem,
• decyzję o stwierdzeniu choroby zawodowej wydaną przez inspektora sanitarnego – w razie niezdolności do pracy spowodowanej chorobą zawodową.

Jeżeli po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego świadczenie rehabilitacyjne będzie wypłacane przez ZUS, do wniosku o to świadczenie należy dołączyć zaświadczenie płatnika składek na druku ZUS Z-3 (w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem), ZUS Z-3a (dla ubezpieczonych niebędących pracownikami, z wyłączeniem osób prowadzących pozarolniczą działalność, osób współpracujących z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność, duchownych).

Wniosek o przyznanie świadczenia

Wniosek o świadczenie rehabilitacyjne z załącznikami osoba ubiegająca się powinna złożyć co najmniej 6 tygodni przed zakończeniem pełnego 182- lub 270-dniowego okresu zasiłkowego.

W przypadku wydłużonego okresu oczekiwania na decyzję ZUS nieobecność pracownika należy traktować jak nieobecność usprawiedliwioną niepłatną.

Jeżeli pracodawca złożył za osobę oczekującą na decyzję o przyznanie świadczenia rehabilitacyjnego dokumentację rozliczeniową do ZUS, w której wskazał okres nieobecności usprawiedliwionej niepłatnej, wówczas po uzyskaniu decyzji ZUS przyznającej świadczenie rehabilitacyjne będzie zobowiązany do sporządzenia korekty wcześniej złożonych dokumentów rozliczeniowych.

W praktyce niektórzy pracodawcy w przypadku braku decyzji ZUS udzielają pracownikom urlopu wypoczynkowego. Takie postępowanie należy uznać za nieprawidłowe, ponieważ w okresie wyczekiwania na świadczenie rehabilitacyjne pracownik jest wciąż chory, co wyklucza udzielenie mu w tym czasie urlopu.

Podstawa do wypłaty świadczenia rehabilitacyjnego

Podstawą do wydania przez ZUS decyzji przyznającej lub odmawiającej prawa do świadczenia rehabilitacyjnego jest orzeczenie lekarza orzecznika (od którego nie wniesiono sprzeciwu lub co do którego nie wniesiono zarzutu wadliwości) albo orzeczenie komisji lekarskiej ZUS.

W przypadku procedury odwoławczej (tj. wniesienia w ciągu 14 dni sprzeciwu przez wnioskodawcę lub ZUS od orzeczenia lekarza orzecznika ZUS do komisji lekarskiej) podstawą do wydania decyzji przez Zakład będzie orzeczenie komisji lekarskiej ZUS.

Podstawą do podjęcia wypłaty świadczenia rehabilitacyjnego przez pracodawcę jest decyzja wydana przez Zakład lub orzeczenie komisji lekarskiej ZUS.

WAŻNE

Podstawą do podjęcia wypłaty świadczenia rehabilitacyjnego przez pracodawcę jest decyzja wydana przez Zakład lub orzeczenie komisji lekarskiej ZUS.

Okres pobierania świadczenia rehabilitacyjnego i jego wysokość

Świadczenie rehabilitacyjne przyznawane jest na czas niezbędny do przywrócenia zdolności do pracy, nie dłuższy jednak niż na 12 miesięcy, czyli 360 dni (art. 18 ust. 2 ustawy zasiłkowej).

Lekarz orzecznik ZUS może orzec o przyznaniu świadczenia na okres krótszy, np. 5 miesięcy. Jeżeli ubezpieczony po tym okresie będzie wymagał dalszego leczenia lub rehabilitacji, może ubiegać się o przedłużenie świadczenia rehabilitacyjnego do wykorzystania pełnych 12 miesięcy.

Wysokość świadczenia rehabilitacyjnego wynosi:

• 90% podstawy wymiaru zasiłku chorobowego za okres pierwszych 3 miesięcy (90 dni),
• 75% podstawy wymiaru zasiłku chorobowego za pozostały okres,
• 100% podstawy wymiaru zasiłku chorobowego – jeżeli niezdolność do pracy przypada na okres ciąży lub jest spowodowana wypadkiem przy pracy albo chorobą zawodową (art. 19 ust. 1 ustawy zasiłkowej i art. 9 ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych).

Jeżeli niezdolność do pracy powstała wskutek wypadku w drodze do pracy lub z pracy, świadczenie rehabilitacyjne przysługuje na zasadach ogólnych, tj. 90% podstawy wymiaru zasiłku chorobowego za pierwsze 3 miesiące i 75% za pozostały okres.

Jako podstawę wymiaru świadczenia rehabilitacyjnego należy przyjąć kwotę stanowiącą podstawę wymiaru zasiłku chorobowego wypłacanego przed przyznaniem świadczenia, z zastrzeżeniem, że do celów obliczenia świadczenia rehabilitacyjnego należy zwaloryzować podstawę wymiaru zasiłku chorobowego. Waloryzacja polega na podwyższeniu podstawy wymiaru zasiłku wskaźnikiem waloryzacji obowiązującym w tym kwartale, w którym przypada pierwszy dzień okresu świadczenia rehabilitacyjnego (art. 19 ust. 2 ustawy zasiłkowej).

Podstawę świadczenia rehabilitacyjnego waloryzuje się tylko raz – wskaźnikiem obowiązującym w kwartale, od którego przysługuje świadczenie. Jeżeli prawo do świadczenia zostałoby przedłużone na kolejny okres, nie należy ponownie waloryzować podstawy wymiaru świadczenia.

Jeżeli zwaloryzowana faktyczna podstawa wymiaru zasiłku chorobowego okaże się niższa od kwoty minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w danym roku kalendarzowym, jako podstawę wymiaru świadczenia rehabilitacyjnego należy przyjąć kwotę minimalnego wynagrodzenia pomniejszoną o składki na ubezpieczenia społeczne finansowane przez pracownika, tj. o 13,71%.

Kontrola wykorzystywania świadczenia rehabilitacyjnego

Kontrola prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy oraz formalna kontrola zaświadczeń lekarskich polega na ustaleniu, czy osoba niezdolna do pracy wykonuje czynności sprzeczne z celem świadczenia (§ 5 ust. 1 rozporządzenia w sprawie kontroli zwolnień lekarskich).

Uprawnionymi do kontrolowania ubezpieczonych co do prawidłowości wykorzystywania zwolnień od pracy oraz do formalnej kontroli zaświadczeń lekarskich są: Zakład Ubezpieczeń Społecznych oraz płatnicy składek wypłacający zasiłki (art. 68 ust. 1 ustawy zasiłkowej).

Jeżeli ubezpieczony w okresie pobierania świadczenia rehabilitacyjnego wykonuje pracę zarobkową lub wykorzystuje świadczenie rehabilitacyjne w sposób niezgodny z jego celem, traci prawo do świadczenia za cały miesiąc kalendarzowy, w którym zdarzenie to miało miejsce (art. 17 ust. 1 w zw. z art. 22 ustawy zasiłkowej).

Jeżeli pracownik zgadza się z ustaleniami kontroli, wówczas protokół kontroli stanowi dla pracodawcy podstawę pozbawienia pracownika prawa do świadczenia rehabilitacyjnego.

PRZYKŁAD

Pracownik gospodarczy przebywa na świadczeniu rehabilitacyjnym do 15 lipca 2012 r. w związku z urazem kręgosłupa. 8 czerwca 2012 r. pracodawca przeprowadził w domu pracownika kontrolę wykorzystywania przez niego świadczenia rehabilitacyjnego. Zespół kontrolujący zastał pracownika przenoszącego bloki betonowe podczas budowy domu na działce ubezpieczonego. W wyniku kontroli sporządzono protokół, do którego pracownik nie wniósł żadnych zastrzeżeń. Ponieważ pracownik wykorzystywał świadczenie rehabilitacyjne w sposób niezgodny z jego celem, tj. wykonywał czynności mogące przedłużyć niezdolność do pracy, został pozbawiony prawa do świadczenia rehabilitacyjnego za czerwiec 2012 r., czyli za miesiąc kalendarzowy, w którym przeprowadzono kontrolę.

W przypadku wątpliwości, czy świadczenie rehabilitacyjne było wykorzystywane przez pracownika niezgodnie z jego celem, organem rozstrzygającym jest jednostka terenowa ZUS właściwa dla miejsca zamieszkania pracownika.

Podstawa prawna:

• art. 12, art. 13 ust. 1, art. 15, art. 18–22, art. 68 ust. 1 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. z 2010 r. Nr 77, poz. 512 ze. zm.)
• § 5 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 27 lipca 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy oraz formalnej kontroli zaświadczeń lekarskich (Dz.U. Nr 65, poz. 743)
• art. 9 ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. z 2009 r. Nr 167, poz. 1322 ze zm.)
• art. 73 ustawy z 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (Dz.U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 ze zm.)