Jedną z przesłanek utraty prawa do zasiłku chorobowego jest wykonywanie przez ubezpieczonego pracy zarobkowej w okresie orzeczonej niezdolności do pracy. Wykonywanie pracy zarobkowej w okresie orzeczonej niezdolności do pracy powoduje utratę prawa do zasiłku chorobowego za cały okres objęty zaświadczeniem lekarskim ZUS ZLA. Celem zwolnienia od pracy jest bowiem odzyskanie przez ubezpieczonego zdolności do pracy. W jego osiągnięciu przeszkodą może być zarówno wykonywanie pracy zarobkowej, jak i inne zachowania ubezpieczonego utrudniające proces leczenia i rekonwalescencji.
Krótszy okres świadczeń
Okres niezdolności do pracy, za który pozbawia się prawa do zasiłku z powodu niezgodnego z prawem wykorzystywania zwolnienia lekarskiego od pracy, wlicza się do okresu zasiłkowego, tj. do okresu, przez który pracownikowi przysługują świadczenia z tytułu niezdolności do pracy (wynagrodzenia wypłacanego na podstawie art. 92 k.p. i zasiłku). A zatem okres wypłaty świadczeń z tytułu niezdolności do pracy jest krótszy o okres, za który pozbawiono ubezpieczonego prawa do tych świadczeń. Zasady te dotyczą także wynagrodzenia z tytułu niezdolności do pracy z powodu choroby.
Protokół kontroli – podstawa pozbawienia zasiłku
Okoliczności, czy ubezpieczony w okresie orzeczonej niezdolności do pracy nie wykonuje pracy zarobkowej, ustalane są w trakcie kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy z powodu choroby. Są one przeprowadzane przez płatników składek na ubezpieczenie chorobowe zgłaszających do ubezpieczenia chorobowego powyżej 20 ubezpieczonych lub przez ZUS. W razie stwierdzenia w trakcie kontroli, że ubezpieczony wykonuje pracę zarobkową osoba kontrolująca sporządza protokół, w którym opisuje okoliczności wykonywania pracy zarobkowej.
Protokół kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy z powodu choroby stanowi podstawę do pozbawienia ubezpieczonego prawa do zasiłku chorobowego za cały okres objęty kontrolowanym zaświadczeniem lekarskim wystawionym na druku ZUS ZLA.
Pozbawienie prawa do zasiłku chorobowego w związku z niewłaściwym wykorzystywaniem zwolnienia lekarskiego od pracy (np. wykonywaniem pracy zarobkowej) może nastąpić nie tylko w wyniku przeprowadzenia kontroli, ale także wtedy, gdy pracodawca uzyska informacje wskazujące na niewłaściwe wykorzystywanie zwolnienia lekarskiego od pracy, np. uzyska informację o wykonywaniu pracy zarobkowej u innego pracodawcy. Sytuacja taka może zaistnieć już po wypłacie zasiłku chorobowego.
Pobyt w szpitalu
Pozbawienie ubezpieczonego prawa do zasiłku chorobowego za cały okres objęty zaświadczeniem lekarskim, w trakcie którego stwierdzono wykonywanie pracy zarobkowej, nie dotyczy zaświadczenia lekarskiego obejmującego okres pobytu w szpitalu i poszpitalny okres niezdolności do pracy. Gdy zwolnienie lekarskie wystawione na druku ZUS ZLA, w czasie którego przeprowadzono kontrolę, obejmuje okres pobytu w szpitalu i poszpitalny okres niezdolności do pracy, utrata prawa do zasiłku chorobowego dotyczy tylko okresu niezdolności do pracy po wypisaniu ze szpitala (wyrok SN z 4 lipca 2000 r., II UKN 634/99).
Pojęcie pracy zarobkowej
Przepisy ustawy nie definiują pojęcia pracy zarobkowej. Dlatego można uznać za taką pracę wszelką pracę zarobkową wykonywaną na każdej podstawie prawnej albo bez takiej podstawy (praca „na czarno”), bez względu na wymiar czasu tej pracy. Ponadto pracą zarobkową, jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 5 kwietnia 2005 r. (I UK 370/04), której wykonywanie w okresie orzeczonej niezdolności do pracy powoduje utratę prawa do zasiłku chorobowego, jest każda aktywność ludzka zmierzająca do osiągnięcia zarobku, w tym pozarolnicza działalność gospodarcza, choćby nawet polegająca na czynnościach nieobciążających w istotny sposób organizmu przedsiębiorcy i zarazem pracownika pozostającego na zwolnieniu lekarskim. Należy zaznaczyć, że według art. 17 ust. 1 ustawy nie ma znaczenia, w jakim rozmiarze była świadczona praca zarobkowa ani też, czy było to na początku, czy na końcu zwolnienia lekarskiego. Nie ma znaczenia, czy ubezpieczony w chwili wykonywania tej pracy był faktycznie chory, czy też jego stan zdrowia uległ takiej poprawie, że był on zdolny do wykonywania tej pracy. Nie ma też znaczenia rodzaj choroby ubezpieczonego czy adnotacja zawarta na zwolnieniu lekarskim o treści „pacjent może chodzić” (taki zapis upoważnia go jedynie do wykonywania zwykłych czynności życia codziennego, np. poruszanie się po mieszkaniu, udanie się na zabieg czy kontrolę lekarską).
W dotychczasowym orzecznictwie Sądu Najwyższego prezentowane jest również stanowisko, że świadczyć pracę zarobkową w rozumieniu art. 17 ust. 1 ustawy będzie członek rady nadzorczej spółki akcyjnej, który pobiera wynagrodzenie z tego tytułu oraz wynagrodzenie z tytułu oddelegowania do stałego indywidualnego wykonywania czynności nadzorczych. Za pracę w okresie orzeczonej niezdolności do pracy należy też uznać odpłatne wykonywanie przez radcę prawnego w czasie zwolnienia lekarskiego czynności zawodowych (podpisywanie dokumentów, reprezentacja przed sądem, sporządzanie pism procesowych, udzielanie porad prawnych, przeprowadzenie szkolenia), zawarcie przez przedsiębiorcę w okresie pobierania zasiłku chorobowego umowy o pracę z nowym pracownikiem w ramach prac interwencyjnych. Pracą zarobkową mogą być także czynności polegające na sprawdzaniu stanu usług i ich jakości, sporządzaniu dokumentacji technicznej i kontrolnej usług.
Czynności nieuznane za pracę zarobkową
Czasami wykonywanie pewnych czynności nie jest kwalifikowane jako praca zarobkowa w rozumieniu art. 17 ust. 1 ustawy. Na przykład udział wspólnika spółki cywilnej, którego wkład nie polega na świadczeniu usług, w zysku wypracowanym przez innych wspólników nie jest wykonywaniem pracy zarobkowej w okresie orzeczonej niezdolności do pracy. Nie można też uznać za wykonywanie pracy zarobkowej w okresie orzeczonej niezdolności do pracy udziału w akcjach ratowniczych członków ochotniczej straży pożarnej, jakkolwiek uprawniający do otrzymania ekwiwalentu ustalonego według art. 28 ust. 2 ustawy z 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (DzU z 2009 r. nr 178, poz. 1380 ze zm.).
Podstawa prawna:
- art. 92 Kodeksu pracy,
- art. 17 ust. 1 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (DzU z 2010 r. nr 77, poz. 512 ze zm.).
Orzecznictwo:
- wyrok SN z 4 lipca 2000 r. (II UKN 634/99, OSNP 2002/2/48),
- wyrok SN z 5 kwietnia 2005 r. (I UK 370/04, OSNP 2005/21/342).