Podstawą wymiaru zasiłku chorobowego jest wynagrodzenie faktycznie wypłacone przez pracodawcę (art. 36 ust. 1 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, j.t. Dz.U. z 2005 r. Nr 31, poz. 267), a w przypadku, gdy pracodawca nie wypłaca pracownikowi wynagrodzenia, podstawą tą jest minimalne wynagrodzenie za pracę (art. 45 ust. 1 tej ustawy). (Wyrok Sądu Najwyższego z 7 września 2005 r., sygn. akt II UK 20/05)
Stan faktyczny
Sąd rejonowy ustalił, że wspólnik spółki był w niej jednocześnie zatrudniony jako pracownik. Od 2 września 2002 r. do 6 października 2002 r. i od 13 grudnia 2002 r. do 30 czerwca 2003 r. pracownikowi temu wypłacano zasiłek chorobowy naliczany od podstawy wskazanej przez pracodawcę. Okazało się, że w okresie od stycznia 2002 r. pracownikowi nie wypłacono w ogóle wynagrodzeń ze względu na trudną sytuację spółki.
Zgodnie z art. 36 ust. 1 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (j.t. Dz.U. z 2005 r. Nr 31, poz. 267), podstawą wymiaru zasiłku chorobowego jest wynagrodzenie wypłacone w okresie ostatnich 6 miesięcy przed powstaniem niezdolności do pracy.
Organ rentowy – po uzyskaniu wiadomości o niewypłacaniu pracownikowi wynagrodzenia – ustalił jako podstawę wymiaru zasiłku chorobowego kwotę najniższego wynagrodzenia. Było to – zdaniem sądu – prawidłowe, a różnica pomiędzy wypłaconym pracownikowi a należnym mu zasiłkiem chorobowym podlega zwrotowi przez pracodawcę, gdyż pracodawca wykazywał wysokość wynagrodzeń, których nie wypłacał pracownikowi.
Po rozpoznaniu apelacji wnioskodawcy od tego wyroku, sąd okręgowy oddalił apelację. Uznał za prawidłową dokonaną przez sąd rejonowy wykładnię art. 36 ust. 1 ustawy. Pojęcie „wypłacone wynagrodzenie” oznacza bowiem fizyczne uzyskanie przez pracownika świadczenia pieniężnego.
Wyrok ten wnioskodawca zaskarżył kasacją i – opierając ją na podstawie naruszenia prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 36 ust. 1 ustawy, niewłaściwe zastosowanie art. 45 ust. 1 tej ustawy, a także „naruszenie art. 67 ust. 1 Konstytucji RP pozbawiające pracownika-wnioskodawcę z powodów od niego niezależnych, świadczeń związanych z jego chorobą” – wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy, ewentualnie o uchylenie tego wyroku i przekazanie sprawy sądowi okręgowemu do ponownego rozpoznania.
Stanowisko SN
Zarzut naruszenia art. 67 Konstytucji RP przez pozbawienie pracownika należnych mu świadczeń nie może być uwzględniony, gdyż decyzja organu rentowego, będąca przedmiotem oceny w niniejszej sprawie, nie dotyczy pracownika. Pracownikowi wypłacono zasiłek chorobowy wyliczony od podstawy jego wynagrodzenia i chociaż świadczenie to zostało uznane w części za nienależne, pracownik nie jest zobowiązany do jego zwrotu. Nie wystąpiła bowiem określona w art. 84 ust. 2 pkt 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych przesłanka świadomego wprowadzenia organu rentowego w błąd przez osobę pobierającą świadczenie.
Organ rentowy działał w błędzie w wyniku wykazania przez pracodawcę wypłaconego pracownikowi wynagrodzenia w sytuacji, gdy takiego wynagrodzenia nie wypłacał. Podstawą prawną obciążenia spółki obowiązkiem zwrotu świadczenia jest przepis art. 84 ust. 6 tej ustawy, który stanowi, że jeżeli pobranie nienależnych świadczeń zostało spowodowane przekazaniem przez pracodawcę nieprawdziwych danych mających wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość, obowiązek zwrotu tych świadczeń obciąża pracodawcę.
Wnioskodawca kwestionuje obowiązek zwrotu świadczenia zarzutem, że wypłacenie pracownikowi zasiłku chorobowego w pełnej wysokości nie jest świadczeniem nienależnym, gdyż – jego zdaniem – przepis art. 36 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa pozwala na ustalenie podstawy wymiaru zasiłku chorobowego od wynagrodzenia pracownika niezależnie od tego, czy pracodawca wypłacał wynagrodzenie, czy też nie.
Zarzut ten jest nieuzasadniony. Sąd okręgowy prawidłowo zinterpretował ten przepis, gdy stwierdził, że chodzi tu o wynagrodzenie faktycznie wypłacone pracownikowi. Użyte w tym przepisie określenie „wypłacone” odnosi się do okresu, w którym pracownik otrzymał wynagrodzenie (6 miesięcy). Gdyby przepis stanowił, że podstawą wymiaru jest przeciętne miesięczne wynagrodzenie z ostatnich 6 miesięcy, to i tak termin „wynagrodzenie” należałoby rozumieć jako wynagrodzenie wypłacone przez pracodawcę.
Użycie w ustawie terminu „wynagrodzenie” bez bliższego określenia oznacza zawsze wynagrodzenie otrzymane przez pracownika lub pozostawione do jego dyspozycji. Przepis art. 36 ust. 1 określa wynagrodzenie jako wypłacone, co nie pozostawia pola do jakiejkolwiek innej interpretacji. Zasiłek chorobowy wylicza się od podstawy, jaką jest wynagrodzenie wypłacone przez pracodawcę w okresie poprzedzającym niezdolność do pracy.
Jeżeli pracodawca wypłaca wynagrodzenie zaniżone w stosunku do umówionego lub nie wypłaca w ogóle wynagrodzenia, ma to wpływ na wysokość przyznanego pracownikowi zasiłku chorobowego. Pracownik jest wówczas pokrzywdzony, ale pokrzywdzenie to nie jest następstwem niewłaściwej interpretacji prawa przez organ rentowy, lecz następstwem zawinionego działania pracodawcy. Wyrządzenie pracownikowi szkody przez pobawienie go możliwości otrzymania należnych świadczeń na skutek niewykonania przez pracodawcę podstawowego obowiązku, jakim jest wypłacanie wynagrodzenia, jest podstawą do żądania przez pracownika odszkodowania od pracodawcy.
W przypadku pracownika, któremu pracodawca nie wypłaca wynagrodzenia, prawidłowo ustalona podstawa wymiaru zasiłku chorobowego powinna być zerowa. W takiej sytuacji pracownik byłby pozbawiony zasiłku chorobowego z przyczyn zawinionych przez pracodawcę, który nie wypłacał wynagrodzenia i nie odprowadzał składek na ubezpieczenie społeczne. Niezdolnemu do pracy z powodu choroby pracownikowi ustawa gwarantuje środki na zaspokojenie podstawowych potrzeb.
Taką gwarancję przewiduje przepis art. 45 ust. 1, który stanowi, że podstawa wymiaru zasiłku chorobowego z tytułu pracy w pełnym wymiarze czasu pracy nie może być niższa od kwoty najniższego wynagrodzenia pracowników. Chodzi tu o wynagrodzenie określone w ustawie z 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (Dz.U. Nr 200, poz. 1679). W sytuacji, gdy wynagrodzenie wypłacone przez pracodawcę jest niższe od minimalnego wynagrodzenia za pracę (także wtedy, gdy wynosi ono zero), zasiłek chorobowy wylicza się od wynagrodzenia minimalnego. W konsekwencji podstawą wymiaru zasiłku chorobowego jest wynagrodzenie faktycznie wypłacone przez pracodawcę, a w przypadku, gdy pracodawca nie wypłaca pracownikowi wynagrodzenia, podstawą tą jest minimalne wynagrodzenie za pracę.