Kiedy ojciec zatrudniający syna w swojej firmie nie musi zgłaszać go do ZUS jako osobę współpracującą

Nie, Pana syn zatrudniony w celu praktycznej nauki zawodu powinien zostać zgłoszony do ZUS jako pracownik młodociany, z kodem tytułu ubezpieczenia 01 20 xx. Składki za niego będzie Pan opłacał na takich samych zasadach, jak za pozostałych uczących się pracowników, ustalając je od podstawy w wysokości przychodu uzyskanego ze stosunku pracy. W odniesieniu do członków rodziny zatrudnionych w celu przygotowania zawodowego nie ma zastosowania zasada, zgodnie z którą osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę, spełniające kryteria do uznania za osoby współpracujące, należy zgłosić do ZUS jako współpracowników.

Pracownika młodocianego, czyli osobę, która ukończyła 16 lat i nie przekroczyła 18 lat, można zatrudnić na podstawie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego. Przygotowanie zawodowe może odbywać się w formie praktycznej nauki zawodu lub w formie przyuczenia do wykonywania określonej pracy. Z przedstawionego przez Pana problemu wynika, że zatrudnia Pan syna na podstawie umowy o pracę zawartej w celu nauki zawodu (cukiernik).

Pracownik, który spełnia kryteria określone dla osób współpracujących, jest do celów ubezpieczeniowych traktowany jak osoba współpracująca (art. 8 ust. 2 ustawy systemowej). Oznacza to dla współpracownika odmienne od pracowniczych zasady podlegania ubezpieczeniom oraz wynikający z nich odmienny sposób nabywania praw do świadczeń, m.in. z ubezpieczenia chorobowego. Dla płatników zatrudnienie osoby współpracującej często oznacza znacznie wyższe obciążenia składkowe, ponieważ minimalna podstawa wymiaru składek za osobę współpracującą jest wyższa niż minimalne wynagrodzenie za pracę. Ponadto składki za osobę współpracującą w całości finansuje płatnik (czyli przedsiębiorca), podczas gdy w przypadku pracownika składki są częściowo finansowane przez pracodawcę, a częściowo przez zatrudnionego.

WAŻNE!

Składki na ubezpieczenia społeczne osoby współpracującej są w całości finansowane przez płatnika składek.

Za osobę współpracującą z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się małżonka, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione, rodziców, macochę i ojczyma oraz osoby przysposabiające, jeżeli pozostają z przedsiębiorcą we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy prowadzeniu tej działalności. Przepisy ustawy systemowej wprowadzają tu jednak jeden wyjątek. Za osobę współpracującą nie uważa się członka rodziny, z którym została zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego (art. 8 ust. 11 ustawy systemowej).

Aby prawidłowo ustalić obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym przez taką osobę, trzeba najpierw ustalić, co na gruncie prawa ubezpieczeń społecznych oznacza termin „umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego”. Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych nie definiuje tego pojęcia. Jak wskazuje sądowa praktyka orzecznicza, jego właściwego znaczenia należy poszukiwać w przepisach Kodeksu pracy. Sąd Apelacyjny w Warszawie stwierdził, że „jeżeli ustawodawca posłużył się w sprawach ubezpieczeń społecznych terminem »umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego«, nie definiując go i nie nadając specyficznego znaczenia dla tej gałęzi prawa, to uzasadnione jest sięgnięcie przy interpretacji tego przepisu do przepisów Kodeksu pracy, a więc do przepisów, w których pojęcie to funkcjonuje” (wyrok z 23 września 2008 r., III AUa 445/08, OSA 2010/12/75–82). Wyłączenie z obowiązku podlegania ubezpieczeniom społecznym na zasadach obowiązujących współpracowników dotyczy zatem tylko tych osób, z którymi zawarto umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego w rozumieniu przepisów Kodeksu pracy.

Andrzej P., właściciel biura rachunkowego „TAX-LEX”, zatrudnia swoją żonę Alicję P. na stanowisku młodszej księgowej w wymiarze 3/4 etatu. Małżonkowie prowadzą wspólne gospodarstwo domowe. Jednym z powodów zatrudnienia Alicji P. w firmie prowadzonej przez jej męża była potrzeba zdobycia przez nią 3-letniego okresu doświadczenia na stanowisku księgowej w celu uzyskania uprawnień do usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych. Aby wymagany okres zatrudnienia przy wykonywaniu prac związanych z księgowością został zaliczony do tego okresu, Alicja P. musi być zatrudniona na podstawie umowy o pracę lub umowy cywilnoprawnej (pełnienie funkcji księgowej w charakterze osoby współpracującej przy prowadzeniu działalności nie jest wystarczające do uzyskania tych uprawnień). Andrzej P. zgłosił więc żonę do ubezpieczeń jako pracownika, uznając, że zawarł z nią umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego (przygotowanie do samodzielnego prowadzenia ksiąg rachunkowych). ZUS zakwestionował to zgłoszenie i nakazał przedsiębiorcy zgłosić małżonkę do ubezpieczeń jako osobę współpracującą. Zdaniem ZUS, zawarta z Alicją P. umowa o pracę nie spełniała kryteriów do uznania jej za „umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego”. Takie kryteria spełniają tylko umowy zawarte w celu przygotowania zawodowego w rozumieniu art. 194–196 Kodeksu pracy.

Korzyści (+)

Członek rodziny płatnika zatrudniony w celu przygotowania zawodowego powinien zostać zgłoszony do ubezpieczeń jako pracownik, a nie jako osoba współpracująca.

Pana syn podlega zatem ubezpieczeniom społecznym na zasadach obowiązujących pracowników, tak jak pozostali młodociani uczący się zawodu w Pana firmie. Podlega on więc obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu, chorobowemu oraz zdrowotnemu. Jeżeli miesięczny przychód uzyskiwany przez niego ze stosunku pracy (oraz ewentualnie z innych obowiązkowych tytułów do ubezpieczeń) nie przekracza kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę, nie należy za niego opłacać składki na Fundusz Pracy (art. 104 ust. 1 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy). Za syna nie należy również opłacać składki na FGŚP, inaczej niż to ma miejsce w przypadku pozostałych zatrudnionych (art. 10 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy).

Ma Pan obowiązek zgłosić swojego syna do ubezpieczeń na formularzu ZUS ZUA, z kodem tytułu ubezpieczenia 01 20 xx (pracownik młodociany), w terminie 7 dni od daty powstania obowiązku ubezpieczeniowego. Taki sam 7-dniowy termin obowiązuje również w przypadku konieczności wyrejestrowania. Jeżeli Pana syn został już nieprawidłowo zgłoszony do ubezpieczeń jako osoba współpracująca, należy:

• wyrejestrować go na formularzu ZUS ZWUA z datą, z którą został nieprawidłowo zarejestrowany,
• zarejestrować go ponownie z tą samą datą, z prawidłowym kodem tytułu ubezpieczenia,
• ustalić prawidłową podstawę wymiaru składek z tytułu zatrudnienia w ramach umowy o pracę i złożyć korekty dokumentów rozliczeniowych (jeżeli dokumenty te zostały już za niego złożone).

Podstawy prawne:

● art. 6 ust. 1 pkt 1 i pkt 5, art. 8, ust. 2 i ust. 11, art. 13 pkt 1 i pkt 5, art. 11, art. 12 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.),

• art. 194–196 Kodeksu pracy,
• art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. a i lit. c ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027 ze zm.),
• art. 104 ustawy z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415 ze zm.),
• art. 10 ustawy z 13 lipca 2006 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (Dz.U. Nr 158, poz. 1121 ze zm.),
• załączniki nr 1, 5 i 18 do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 23 października 2009 r. w sprawie określenia wzorów zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego, imiennych raportów miesięcznych i imiennych raportów miesięcznych korygujących, zgłoszeń płatnika, deklaracji rozliczeniowych i deklaracji rozliczeniowych korygujących, zgłoszeń danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze oraz innych dokumentów (Dz.U. Nr 186, poz. 1444 ze zm.).