Dariusz SochaArtykuł stanowi kontynuację rozważań poświęconych problematyce zbiegu tytułów do ubezpieczeń społecznych.
Osoba spełniająca warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnymi i rentowymi z kilku takich tytułów jak:
• praca nakładcza,
• umowa agencyjna,
• umowa zlecenia lub
• inna umowa o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia,
• prowadzenie działalności pozarolniczej i współpraca przy takiej działalności,
• bycie posłem lub senatorem, lub też
• duchownym,
jest objęta tylko ubezpieczeniem z tego tytułu, który powstał najwcześniej (art. 9 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, dalej powołana jako ustawa systemowa). W takiej sytuacji jeden tytuł najwcześniejszy - z mocy samego prawa - jest obowiązkowym tytułem do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych.
Zmiana tytułu do ubezpieczeń
Jeżeli jednak ubezpieczony spełnia warunki do objęcia go obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z innych jeszcze tytułów niż ten, który zaistniał najwcześniej, może być objęty - na swój wniosek - ubezpieczeniem także:
• z pozostałych, wszystkich lub wybranych tytułów albo
• zmienić tytuł ubezpieczeń, czyli np. wybrać jako obowiązkowy tytuł późniejszy.
Praktyka pokazała, że do zmiany tytułów dochodzi wtedy, gdy zainteresowany z powstałego później tytułu opłaca niższe składki.
Zleceniobiorca prowadzący działalność
Zleceniobiorcy prowadzący jednocześnie działalność gospodarczą np. na podstawie przepisów o działalności gospodarczej podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu tej działalności. Wyjątkiem od zasady jest sytuacja, gdy podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tytułu wskazanych umów cywilnoprawnych lub współpracy przy ich wykonywaniu jest równa lub wyższa od obowiązującej te osoby najniższej podstawy wymiaru składek dla osób prowadzących działalność gospodarczą (60% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale, a w przypadku osób rozpoczynających działalność po raz pierwszy - 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia). W takim przypadku ubezpieczony może wybrać jako tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń umowę zlecenia.
Ubezpieczony podlegający obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej może dobrowolnie „ubezpieczyć się” z tytułu umów zlecenia, agencyjnej lub innych umów, do których stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące zlecenia albo wykonywania współpracy przy tych umowach. Regulacja ta ma na celu przeciwdziałanie sytuacji, w której osoby prowadzące działalność gospodarczą, a zarazem świadczące pracę na podstawie umów cywilnoprawnych, wybierałyby umowy cywilnoprawne z niską podstawą wymiaru składek jako tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. Trzeba też podkreślić, że omówione zasady podlegania ubezpieczeniom przez zleceniobiorców prowadzących jednocześnie działalność gospodarczą, nie mają zastosowania do wszystkich osób zaliczanych przez ustawę do prowadzących działalność pozarolniczą. Przykładowo, nie dotyczą one twórców i artystów, nie będą one dotyczyć także osób współpracujących przy prowadzeniu pozarolniczej działalności. Osoby te mogą więc wybrać podleganie ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu np. umowy zlecenia bez względu na podstawę wymiaru składek wynikającą z takiej umowy.
Kilka rodzajów działalności
Kolejny szczególny przypadek dotyczy osoby, która prowadzi kilka rodzajów działalności gospodarczej, co stanowi kolejny wyjątek od zasady podlegania ubezpieczeniu z tytułu najwcześniejszego.
Za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się:
• osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych,
• twórcę i artystę,
• osobę prowadzącą działalność w zakresie wolnego zawodu:
- w rozumieniu przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne,
- z której przychody są przychodami z działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych,
• wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz wspólników spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej.
Osoba prowadząca równocześnie kilka rodzajów działalności gospodarczej obejmowana jest obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi tylko z jednego wybranego przez siebie rodzaju działalności (art. 9 ust. 3 ustawy systemowej). Do zastosowania tego przepisu może dojść wtedy, gdy zainteresowany prowadzi kilka rodzajów działalności gospodarczej, jak i gdy prowadzi działalność pozarolniczą w różnych formach. Po dokonaniu wyboru tytułu do ubezpieczeń z innych rodzajów działalności gospodarczej osoba taka ubezpieczeniom społecznym nie podlega. Należy podkreślić, że omawiana reguła nie ma zastosowania do osoby współpracującej z kilkoma osobami prowadzącymi działalność gospodarczą.
Działalność gospodarcza na urlopie wychowawczym
Osoby wykonujące odpłatnie pracę w czasie przebywania na urlopach wychowawczych lub pobierania zasiłku macierzyńskiego albo zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, jeżeli nie mają ustalonego prawa do emerytury lub renty i nie mają innych tytułów, z których wynika obowiązek ubezpieczeń społecznych. Obowiązek ubezpieczenia emerytalnego i rentowych z wymienionych tytułów ustaje w razie uzyskania przez zainteresowanego emerytury lub renty albo w razie zaistnienia innego tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń. Przy drugiej ewentualności inny tytuł staje się tytułem obowiązkowym. W praktyce na tle tego unormowania pojawił się problem dotyczący podlegania ubezpieczeniom przez osoby przebywające na urlopie wychowawczym lub pobierające zasiłek macierzyński, które korzystały z tych uprawnień w ramach stosunku pracy, a które - dodatkowo - rozpoczęły pozarolniczą działalność gospodarczą. W istocie sprowadzał się on do udzielenia odpowiedzi na pytanie, czy z tytułu prowadzonej działalności pozarolniczej osoba taka powinna podlegać ubezpieczeniom społecznym obowiązkowo czy tylko dobrowolnie. Spory na tym tle ustały dopiero po uchwale 7 sędziów Sądu Najwyższego z 23 maja 2006 r. (III UZP 2/06, OSNP 2007/1 2/20), w której wskazano, że osoby, które w okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego lub urlopu wychowawczego pozostają w stosunku pracy i równocześnie prowadzą pozarolniczą działalność, podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu prowadzenia tej działalności.
Podstawa prawna:
• art. 9 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU z 2007 r. nr 11, poz. 74 ze zm.).