Jak oskładkować i opodatkować odszkodowania z umów o zakazie konkurencji wypłacane zleceniobiorcom

W umowie cywilnoprawnej strony mogą ustalić zakaz konkurencji zarówno w trakcie trwania zlecenia, jak i po jego ustaniu. Odszkodowanie wypłacone na podstawie takiej umowy będzie podlegało opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych z tytułu działalności wykonywanej osobiście. Od kwoty odszkodowania z tytułu zakazu konkurencji należy również opłacić składki ZUS. Są to uregulowania odmienne od tych, które dotyczą umowy o zakazie konkurencji zawieranej z pracownikiem zatrudnionym w ramach stosunku pracy.

Strony stosunku pracy mogą zawierać umowy o zakazie konkurencji w trakcie trwania stosunku pracy, a jeżeli pracownik ma dostęp do szczególnie ważnych informacji w związku z wykonywaniem obowiązków służbowych, to także po jego ustaniu (art. 101² § 1 Kodeksu pracy). W tym drugim przypadku pracownik posiada bezwzględne prawo do odszkodowania w wysokości co najmniej 25% wynagrodzenia otrzymanego przed ustaniem stosunku pracy przez okres odpowiadający okresowi obowiązywania zakazu konkurencji (art. 101² § 3 Kodeksu pracy).

Nie ma jednak przeszkód prawnych, by umowy o zakazie konkurencji były zawierane także ze zleceniobiorcami świadczącymi usługi na podstawie umów cywilnoprawnych – zarówno nazwanych (np. umowa zlecenia), jak i nienazwanych (np. kontrakt menedżerski), mimo że przepisy nie przewidują wprost takiej możliwości. W tym zakresie obowiązuje wyłącznie wywodząca się z prawa cywilnego zasada swobody umów, która pozwala na zawieranie umów antykonkurencyjnych z osobami zatrudnionymi na podstawie umów cywilnoprawnych. Wynika z niej, że strony mogą dowolnie ułożyć treść łączącego ich stosunku cywilnego. Warunkiem jest jedynie to, aby treść umowy nie sprzeciwiała się ustawie, naturze (właściwościom) danego stosunku prawnego ani zasadom współżycia społecznego (art. 353¹ Kodeksu cywilnego). Zleceniodawca nie jest więc ograniczony bezwzględnymi przepisami, tak jak w przypadku Kodeksu pracy, dotyczącymi obowiązku wypłaty odszkodowania (umowa o zakazie konkurencji nie musi być odpłatna) lub określania jego minimalnej wysokości (jak co najmniej 25% wynagrodzenia w przypadku pracowników). Strony nie muszą też zawierać odrębnych umów w tym zakresie. Klauzula antykonkurencyjna może być włączona do treści danej umowy cywilnoprawnej (np. kontraktu menedżerskiego). Warto jednak zauważyć, że długotrwale obowiązująca umowa o zakazie konkurencji po ustaniu zlecenia, bez zagwarantowania prawa do odszkodowania z tego tytułu, może zostać uznana za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego, a tym samym klauzula antykonkurencyjna może być uznana za nieważną.

Zagrożenia (–)

Zawarcie ze zleceniobiorcą długotrwałej umowy o zakazie konkurencji po ustaniu zlecenia bez prawa do odszkodowania może być uznane za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Jeżeli strony umowy cywilnoprawnej ustaliły odszkodowanie z umowy o zakazie konkurencji, będzie ono stanowiło przychód z tytułu umowy zlecenia (lub innej umowy cywilnoprawnej, do której stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące zlecenia). Dotyczy to także menedżerów, którzy zarządzają przedsiębiorstwem na podstawie tzw. kontraktów menedżerskich (jeśli nie są one umowami o pracę). W takim przypadku nie należy stosować wyłączenia odszkodowania z podstawy wymiaru składek, obowiązuje ono bowiem tylko dla odszkodowań wypłaconych byłym pracownikom po rozwiązaniu stosunku pracy, na podstawie umowy o zakazie konkurencji, o której mowa w art. 101² Kodeksu pracy. Nie ma przy tym znaczenia, czy odszkodowanie zostało przyznane zleceniobiorcy w zamian za powstrzymanie się od działalności konkurencyjnej w trakcie stosunku zlecenia czy po jego ustaniu. Od tej kwoty trzeba będzie odprowadzić składkę na ubezpieczenia emerytalno-rentowe, chyba że zleceniobiorca nie podlega ubezpieczeniom z tytułu umowy zlecenia (np. na skutek zbiegu tytułów do ubezpieczeń).

PRZYKŁAD

Spółka Alfa zawarła z prezesem zarządu kontrakt menedżerski (umowa o charakterze zlecenia) na okres od 1 stycznia 2011 r. do 30 czerwca 2012 r. Kontrakt zawiera m.in. klauzule antykonkurencyjne. Za powstrzymywanie się od działalności konkurencyjnej w okresie pół roku od wygaśnięcia kontraktu zleceniodawca ma wypłacać byłemu menedżerowi odszkodowanie w kwocie 50% dotychczasowego miesięcznego wynagrodzenia.

Składki od wynagrodzenia z tytułu kontraktu menedżerskiego płatnik składek rozlicza w raportach imiennych ZUS RCA z kodem tytułu ubezpieczenia 04 11 xx. Składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne będą obowiązkowe również od kwoty wypłaconego menedżerowi odszkodowania z tytułu umowy antykonkurencyjnej. Płatnik będzie je rozliczał w raportach miesięcznych z kodem tytułu ubezpieczenia 30 00 xx (osoba, za którą należy rozliczyć i opłacić składki lub należne świadczenia w dokumentach rozliczeniowych składanych nie wcześniej niż za następny miesiąc po ustaniu tytułu do ubezpieczeń). Zleceniobiorcę (menedżera) należy wyrejestrować z ubezpieczeń na ogólnych zasadach od 1 lipca 2012 r. w terminie do 9 lipca 2012 r. (7-dniowy termin na wyrejestrowanie upływa w niedzielę i ulega przesunięciu na najbliższy następujący po niej dzień powszedni).

Inaczej została uregulowana kwestia umów zlecenia oraz kontraktów menedżerskich przy potrącaniu zaliczki na podatek. Odszkodowanie zawsze będzie podlegało opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych, z tym że inaczej będą rozliczone koszty uzyskania przychodu z typowej umowy zlecenia, a inaczej z kontraktu menedżerskiego. Przychody z tytułu wykonywania usług na podstawie zwykłej umowy zlecenia lub umowy o dzieło stanowią przychody z działalności wykonywanej osobiście (art. 13 pkt 8 updof). Natomiast umowy, których przedmiotem jest zarządzanie przedsiębiorstwem, kontrakty menedżerskie lub umowy o podobnym charakterze, są opodatkowane w sposób przewidziany dla umów o zarządzanie (kontraktów menedżerskich). Tym samym stanowią źródło przychodów z działalności wykonywanej osobiście, ale na podstawie art. 13 pkt 9 updof. Rozróżnienie to jest istotne do ustalania kosztów uzyskania przychodów. Przychody otrzymane z umowy zlecenia zmniejsza się o koszty uzyskania przychodów w wysokości 20% uzyskanego przychodu, z tym że koszty te oblicza się od przychodu pomniejszonego o potrącone przez płatnika (zleceniodawcę) w danym miesiącu składki na ubezpieczenia społeczne, których podstawę wymiaru stanowi ten przychód. Dodatkowo, jeżeli podatnik udowodni, że koszty uzyskania przychodów były wyższe niż wynikające z zastosowania normy procentowej 20%, koszty uzyskania przyjmuje się w wysokości kosztów faktycznie poniesionych (art. 22 ust. 10 updof).

W kontraktach menedżerskich w zakresie kosztów uzyskania przychodów stosuje się niektóre zasady rozliczania przychodów ze stosunku pracy. Koszty obowiązują więc w miesięcznej lub rocznej zryczałtowanej wysokości, z wyjątkiem braku możliwości zastosowania kosztów podwyższonych czy rozliczenia w rocznym zeznaniu podatkowym faktycznie poniesionych kosztów na dojazd do zakładu pracy środkami transportu autobusowego, kolejowego, promowego lub komunikacji miejskiej, jeżeli koszy te przewyższają ustawowe limity kosztów uzyskania przychodów przewidzianych dla stosunku pracy (art. 22 ust. 11 updof).

Podstawa prawna:

• art. 101² Kodeksu pracy,
• art. 13 ust. 7, ust. 8, ust. 9, ust. 21 ust. 1 pkt 3 lit. d, art. 22 ust. 2 pkt 1 i pkt 2, ust. 9 pkt 4 i pkt 5 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 2012 r. poz. 361 ze zm.),
• § 2 ust. 1 pkt 4 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz.U. Nr 161, poz. 1106 ze zm.).

Orzecznictwo uzupełniające:

• Zleceniobiorca może, zgodnie z zasadą swobody umów, zobowiązać się wobec zleceniodawcy do niepodejmowania działań konkurencyjnych w czasie trwania umowy. (...) Nie można uznać, aby zgodne było z zasadami współżycia społecznego zobowiązanie zleceniobiorcy do niepodejmowania działalności konkurencyjnej przez trzy lata po ustaniu umowy, bez jakiegokolwiek ekwiwalentu. Należy odwołać się do art. 101² k.p., w którym przewidziano możliwość zawarcia umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy, jednakże za zapłatą odszkodowania. (Wyrok Sądu Najwyższego z 11 września 2003 r., III CKN 579/01, OSNC 2004/10/167)