Trybunał Konstytucyjny na posiedzeniu 13 listopada 2012 r. orzekł niezgodność z konstytucją art. 103a ustawy emerytalnej w zakresie, w jakim znajduje zastosowanie do osób, które nabyły prawo do emerytury przed 1 stycznia 2011 r. (sygn. K 2/12). Przepis ten nałożył obowiązek rozwiązania stosunku pracy (w celu nabycia prawa do wypłaty emerytury) na osoby, które nabyły prawo do świadczenia przed 1 stycznia 2011 r. Do 30 września 2011 r. osoby te musiały wybrać między wykonywaniem zatrudnienia a pobieraniem świadczenia emerytalnego. Jeśli do tego czasu nie rozwiązały stosunku pracy, ZUS zawiesił im prawo do emerytury od 1 października 2011 r.
Kontrowersyjna regulacja utraciła moc z chwilą ogłoszenia sentencji wyroku w Dzienniku Ustaw (co nastąpiło 22 listopada 2012 r.). Od tego czasu osoby uprawnione do emerytury przyznanej przed 1 stycznia 2011 r. i zawieszonej po 30 września 2011 r., nawet jeśli nie rozwiązały stosunku pracy, mogą ubiegać się o podjęcie wypłaty świadczenia.
Ogłoszenie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 13 listopada 2012 r. nie wpływa natomiast na sytuację osób, które nabyły prawo do emerytury po wejściu w życie zakwestionowanych przez Trybunał przepisów, tj. po 31 grudnia 2010 r. Jeśli nie rozwiązały one stosunku pracy nawiązanego przed przejściem na to świadczenie i w związku z tym ZUS zawiesił im prawo do emerytury, nadal nie mogą otrzymywać przyznanego świadczenia. Trybunał nie zakwestionował bowiem w odniesieniu do tej grupy osób konstytucyjności regulacji zakazującej łączenia pracy z pobieraniem emerytury.
PRZYKŁAD
Hanna D. od 1 marca 2009 r. jest uprawniona do emerytury. Nie rozwiązała jednak stosunku pracy ani w związku z przejściem na to świadczenie, ani do końca września 2011 r. W związku z tym od 1 października 2011 r. ZUS zawiesił jej prawo do emerytury. Po ogłoszeniu wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 13 listopada 2012 r. może ona ubiegać się o podjęcie wypłaty zawieszonego świadczenia.
PRZYKŁAD
Marek J. jest uprawniony do emerytury od 1 kwietnia 2012 r. W związku z tym, że nie rozwiązał dotychczasowego stosunku pracy, ZUS zawiesił mu prawo do tego świadczenia od razu po jego przyznaniu. Wydanie i ogłoszenie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 13 listopada 2012 r. nie ma dla niego żadnego znaczenia. Aby pobierać emeryturę, nadal musi rozwiązać stosunek pracy.
Skarga o wznowienie postępowania do 22 lutego 2013 r.
W przypadku gdy od decyzji ZUS zawieszającej prawo do emerytury zostało złożone odwołanie i postępowanie przed sądem powszechnym zakończyło się wydaniem prawomocnego wyroku, osoba, która chciałaby otrzymywać swoje świadczenie, powinna złożyć skargę o wznowienie postępowania do sądu, który wydał ten wyrok (lub do sądu wyższej instancji, jeśli zostały zaskarżone wyroki sądów różnych instancji). Powinna to zrobić w terminie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku Trybunału Konstytucyjnego. Termin ten upłynie 22 lutego 2013 r.
Wniesienie skargi do ZUS
Jeśli świadczeniobiorca wniesie skargę do organu rentowego, ZUS zwróci ją wnioskodawcy, pouczając o możliwości jej wniesienia bezpośrednio do sądu i wydając w tej sprawie decyzję. Od tej decyzji świadczeniobiorca może odwołać się również do sądu okręgowego pracy i ubezpieczeń społecznych na ogólnych zasadach, a więc w terminie miesiąca od dnia jej otrzymania.
Brak prawomocnego orzeczenia
Może się też zdarzyć, że świadczeniobiorca odwołał się od decyzji ZUS zawieszającej prawo do emerytury (w związku z kontynuowaniem zatrudnienia), ale postępowanie odwoławcze nie zostało jeszcze zakończone prawomocnym wyrokiem sądu. W takim przypadku należy zaczekać na zakończenie postępowania odwoławczego przed sądem i dopiero w razie niekorzystnego wyroku zgłosić do właściwego sądu skargę o wznowienie postępowania.
Jeśli taka skarga zostałaby zgłoszona do ZUS przed wydaniem prawomocnego wyroku, wydałby on postanowienie o wznowieniu postępowania, a następnie zawiesiłby je do czasu zakończenia postępowania sądowego. W takiej sytuacji, po uprawomocnieniu się wyroku sądu oddalającego lub uwzględniającego odwołanie, ZUS umorzy postępowanie. Skargę świadczeniobiorcy rozpatrzy jedynie wówczas, gdy odwołanie zostanie odrzucone przez sąd (np. z powodu wniesienia go po ustawowym terminie) lub cofnięte przez osobę odwołującą się od decyzji ZUS.
PRZYKŁAD
Maria K. jest uprawniona do emerytury, która została zawieszona od 1 października 2011 r. Od decyzji wstrzymującej wypłatę świadczenia odwołała się do sądu okręgowego pracy i ubezpieczeń społecznych. 20 listopada uprawomocnił się wyrok sądu oddalający odwołanie zainteresowanej. Obecnie może ona, najpóźniej 22 lutego 2013 r., zgłosić do sądu skargę o wznowienie postępowania.
Krótki termin na złożenie skargi do ZUS
Osoby, które nie skarżyły decyzji ZUS do sądu, miały czas do 24 grudnia 2012 r. na wniesienie do ZUS skargi o wznowienie postępowania. Osoby, które nie dotrzymały tego terminu, mogą jednak ubiegać się o jego przywrócenie, jeśli wykażą, że uchybienie to nastąpiło bez ich winy. W takim przypadku ZUS wydaje postanowienie, na które nie przysługuje zażalenie. Jeśli natomiast nie ma podstaw do przywrócenia terminu, organ rentowy wydaje w tej sprawie decyzję, od której przysługuje odwołanie do sądu powszechnego.
PRZYKŁAD
Maria K. jest uprawniona do emerytury od 10 listopada 2009 r. ZUS wypłacał jej świadczenie mimo kontynuowania nawiązanego wcześniej stosunku pracy. Od 1 października 2011 r. emerytura Marii K. została zawieszona w związku z nierozwiązaniem stosunku pracy. Uprawniona nie odwołała się od decyzji ZUS wstrzymującej wypłatę świadczenia. 4 stycznia 2013 r. zgłosiła do ZUS skargę o wznowienie postępowania, wnioskując jednocześnie o przywrócenie terminu na jej złożenie, który upłynął 24 grudnia 2012 r. Do wniosku dołączyła zaświadczenie potwierdzające jej pobyt w szpitalu od 1 listopada do 30 grudnia 2012 r. ZUS uznał, że uprawniona przekroczyła termin na wniesienie skargi bez własnej winy. Dokonując przywrócenia terminu przystąpił do rozpatrzenia złożonej skargi.
Podjęcie wypłaty zawsze możliwe
Osoby, które nie zgłosiły do ZUS skargi o wznowienie postępowania do 24 grudnia 2012 r. i termin ten nie został im przywrócony, mogą mimo to liczyć na podjęcie wypłaty zawieszonego świadczenia w związku z kontynuowaniem stosunku pracy. W takim przypadku osoby te mogą zgłosić wniosek o podjęcie wypłaty emerytury (art. 135 ust. 1 ustawy emerytalnej). W razie ustania przyczyny powodującej wstrzymanie wypłaty świadczenia, wypłatę wznawia się od miesiąca ustania tej przyczyny, jednak nie wcześniej niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek o wznowienie wypłaty lub wydano z urzędu decyzję o jej wznowieniu.
W związku z ogłoszeniem wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 13 listopada 2012 r. ustała przyczyna powodująca wstrzymanie wypłaty świadczenia, jaką było stosowanie przepisu art. 103a ustawy emerytalnej również do osób, które nabyły prawo do emerytury przed 1 stycznia 2011 r. W razie zgłoszenia wniosku (art. 135 ust. 1 ustawy emerytalnej) ZUS wznowi wypłatę zawieszonej emerytury od pierwszego dnia miesiąca, w którym zostanie zgłoszony ten wniosek.
PRZYKŁAD
Marek J. jest uprawniony do emerytury, którą od 1 października 2011 r. ZUS zawiesił w związku z kontynuowaniem stosunku pracy. Od decyzji wstrzymującej wypłatę świadczenia nie złożył odwołania. Z własnej winy nie zgłosił jednak skargi o wznowienie postępowania w ustawowym terminie, tj. do 24 grudnia 2012 r. Mimo to może w każdym czasie zgłosić do ZUS wniosek o podjęcie wypłaty emerytury na podstawie art. 135 ust. 1 ustawy emerytalnej. Świadczenie będzie wtedy wypłacane od pierwszego dnia miesiąca, w którym świadczeniobiorca złoży taki wniosek.
Podstawa prawna:
- art. 103a, art. 135 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.),
- art. 58–60, art. 145a, art. 149 Kodeksu postępowania administracyjnego,
- art. 4011, art. 405 i art. 407 Kodeksu postępowania cywilnego.