Zmiany w ustalaniu wysokości emerytur i rent

Nowelizacja z 11 maja 2012 r. (tzw. ustawa wiekowa) wprowadziła nie tylko zmiany związane z podwyższeniem wieku emerytalnego wymaganego do uzyskania emerytury. Ustawa ta zmodyfikowała również w pewnym stopniu zasady ustalania wysokości świadczeń.

Straci ten, kto miał wcześniejszą emeryturę

Osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r. w związku z ukończeniem powszechnego wieku emerytalnego mogą nabyć prawo do tzw. nowej emerytury przewidzianej w art. 24 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (tzw. ustawy emerytalnej). Świadczenie to jest ustalane w wyniku podzielenia podstawy obliczenia emerytury przez tzw. średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę danej osoby. Podstawą obliczenia emerytury jest zaś suma zwaloryzowanego kapitału początkowego oraz składek na ubezpieczenie emerytalne zewidencjonowanych na indywidualnym koncie ubezpieczonego w ZUS z uwzględnieniem ich waloryzacji.

Emeryturę przewidzianą w art. 24 ustawy emerytalnej może uzyskać również osoba, która jest już uprawniona do wcześniejszej emerytury. W świetle dotychczasowych przepisów fakt pobierania tej pierwszej nie miał żadnego znaczenia dla ustalenia wysokości drugiej emerytury. Zmieniło się to jednak od 1 stycznia br. w wyniku wspomnianej nowelizacji z 11 maja 2012 r. Ustawa zmieniająca przewiduje, że podstawa obliczenia emerytury przyznawanej na podstawie art. 24 ustawy emerytalnej pomniejszana jest o kwoty pobieranych wcześniejszych emerytur przyznanych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przed osiągnięciem wieku emerytalnego (zarówno na podstawie ustawy emerytalnej i przepisów obowiązujących przed wejściem jej w życie, jak i na zasadach określonych w art. 88 Karty Nauczyciela). Podstawa obliczenia emerytury będzie też pomniejszana o kwoty pobieranych emerytur częściowych (świadczeń wprowadzonych wspomnianą nowelizacją, które będą mogły być przyznawane przed ukończeniem wydłużonego wieku emerytalnego). We wszystkich przypadkach pomniejszenie będzie uwzględniało kwoty pobranych świadczeń w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy i składki na ubezpieczenie zdrowotne.

Nowe regulacje mają zastosowanie do emerytur przyznawanych na podstawie art. 24 ustawy emerytalnej, do których prawo powstało po 31 grudnia 2012 r. Oznacza to, że osoby, które najpóźniej w grudniu 2012 r. spełniły warunki wymagane do uzyskania tego świadczenia i zgłosiły wniosek o jego przyznanie, będą miały je ustalone według zasad obowiązujących przed 1 stycznia 2013 r. W ten sposób unikną pomniejszenia podstawy obliczenia tego świadczenia o kwoty pobranych wcześniejszych emerytur. Pozostałe osoby zostaną już objęte nowymi regulacjami. Są one dla nich niekorzystne, szczególnie wtedy, gdy wcześniejszą emeryturę, przysługującą w dość znacznej wysokości, pobierały przez długi okres (np. przez kilka lat). Muszą się wtedy liczyć ze znacznym zmniejszeniem emerytury przyznawanej po ukończeniu powszechnego wieku emerytalnego.

PRZYKŁAD

Hanna L. od października 2008 r. jest uprawniona do wcześniejszej emerytury. Pod koniec grudnia 2012 r. ukończyła powszechny wiek emerytalny wynoszący 60 lat i jeszcze tego samego dnia wystąpiła z wnioskiem o emeryturę przysługującą z tytułu osiągnięcia tego wieku. W związku z tym ZUS ustalił wysokość tego świadczenia na zasadach obowiązujących do 31 grudnia 2012 r., tj. bez pomniejszania podstawy jej obliczenia o kwoty pobranej wcześniejszej emerytury. Z uwagi na to, że kwota składek na ubezpieczenie emerytalne (z uwzględnieniem ich waloryzacji) wyniosła 47 560 zł, kwota zwaloryzowanego kapitału początkowego – 430 520 zł, a średnie dalsze trwanie życia dla osoby w wieku 60 lat – 254,8 miesięcy, obliczenie emerytury wyglądało następująco:

E = 47 560 zł + 430 520 zł : 254,8 miesięcy = 1876,30 zł.

Mieszana emerytura dla kończących wiek w 2014 r.

Zgodnie z art. 183 ustawy emerytalnej niektórym osobom urodzonym po 31 grudnia 1948 r. emerytura może zostać obliczona częściowo według starych zasad (na podstawie art. 53 ustawy emerytalnej) oraz częściowo według nowych zasad (w myśl art. 26 ustawy emerytalnej), jeśli taki sposób wyliczenia jest korzystniejszy od obliczenia emerytury całkowicie „po nowemu”. Zastosowanie mieszanego wariantu obliczenia emerytury jest uzależnione od spełnienia przez wnioskodawcę określonych warunków, do których należy m.in. ukończenie w określonych latach wieku emerytalnego (powszechnego lub wcześniejszego). Zgodnie z dotychczasowymi przepisami ZUS mógł ustalić emeryturę w mieszanej wysokości osobom, które wiek ten ukończyły w latach 2009–2013.

W wyniku nowelizacji z 11 maja 2012 r. emerytura mieszana będzie mogła być ustalona również tym osobom, które wymagany wiek emerytalny ukończą w 2014 r. Podobnie jak dla kończących wiek emerytalny w 2013 r. emerytura ta zostanie obliczona w 20% według starych zasad oraz w 80% według nowych zasad.

Konieczny wyższy staż do minimum

Nowa emerytura przyznawana po ukończeniu powszechnego wieku emerytalnego może być podwyższona do najniższego świadczenia tylko wtedy, gdy wnioskodawca udowodnił minimalny okres składkowy i nieskładkowy. Staż ten wynosi obecnie 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn. Ustawodawca uznał jednak, że wraz ze zrównaniem powszechnego wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn, powinien być również zrównany okres składkowy i nieskładkowy, który umożliwia podwyższenie emerytury do kwoty najniższego świadczenia. W związku z tym nowelizacja z 11 maja 2012 r. przewiduje stopniowe wydłużanie z 20 do 25 lat okresu składkowego i nieskładkowego uprawniającego kobiety do emerytury w minimalnej wysokości. Długość tego stażu uzależniona jest od roku, w którym osoba przechodząca na to świadczenie ukończyła (ukończy) wymagany wiek emerytalny (patrz tabela 1).

Tabela 1

PRZYKŁAD

Maria K. urodziła się 2 grudnia 1954 r. Powszechny wiek emerytalny wydłużony nowelizacją z 11 maja 2013 r. wyniesie w jej przypadku 60 lat i 8 miesięcy. Wiek ten ukończy w sierpniu 2015 r. W związku z tym staż składkowy i nieskładkowy, który musi udowodnić, aby mieć zagwarantowaną co najmniej najniższą emeryturę, wynosi 21 lat.

Korzystniejsze zasady obliczenia renty

Wysokość renty z tytułu niezdolności do pracy zależy od liczby udowodnionych okresów składkowych i nieskładkowych, podstawy wymiaru (będącej wypadkową zarobków z wybranych lat oraz przeciętnych płac z tych lat) oraz aktualnej kwoty bazowej.

Świadczenie to stanowi sumę:

• 24% kwoty bazowej,
• po 1,3% podstawy wymiaru renty za każdy rok okresów składkowych,
• po 0,7% podstawy wymiaru renty za każdy rok okresów nieskładkowych,
• po 0,7% podstawy wymiaru renty za każdy rok tzw. okresu hipotetycznego.

Przy ustalaniu wysokości renty okresy składkowe, nieskładkowe i hipotetyczne zaliczane są zawsze z uwzględnieniem pełnych miesięcy.

Jeśli renta przysługuje z tytułu częściowej niezdolności do pracy, stanowi ona 75% obliczonego w powyższy sposób świadczenia.

W wyniku wejścia w życie nowelizacji z 11 maja 2012 r. renta z tytułu niezdolności do pracy nadal jest obliczana według przedstawionego wyżej wzoru. Zmieniły się jednak zasady ustalania tzw. okresu hipotetycznego. Dotychczas staż ten był obliczany za miesiące brakujące do pełnych 25 lat okresów składkowych oraz nieskładkowych, przypadających od dnia zgłoszenia wniosku o rentę do dnia, w którym rencista ukończyłby powszechny wiek emerytalny przewidziany dla kobiet, tj. 60 lat. Od 1 stycznia 2013 r. w związku ze stopniowym wydłużaniem powszechnego wieku emerytalnego odpowiednio będzie podwyższany również wiek uwzględniany przy ustalaniu stażu hipotetycznego. Nadal będzie to powszechny wiek emerytalny przewidziany dla kobiet, ale dla osób urodzonych po 31 grudnia 1952 r. (zarówno kobiet, jak i mężczyzn) ubiegających się o przyznanie renty wiek ten będzie odpowiednio dłuższy (w zależności od kwartału, w którym się urodziły). Dzięki temu osoby te mogą liczyć na ustalenie stażu hipotetycznego w wyższej wysokości niż obecnie, a tym samym – na wyższą kwotę renty z tytułu niezdolności do pracy.

Nowe zasady ustalania stażu hipotetycznego mają zastosowanie do rent z tytułu niezdolności do pracy, do których prawo powstało (powstanie) po 31 grudnia 2012 r.

PRZYKŁAD

Henryk J. w połowie grudnia 2012 r. ukończył 50 lat. Obecnie ma 10-letni staż ubezpieczeniowy. Ze względu na stan zdrowia na początku marca br. zamierza wystąpić o przyznanie renty z tytułu niezdolności do pracy.

Ustalając staż hipotetyczny uwzględniany przy obliczaniu wysokości tego świadczenia, ZUS uwzględni powszechny wiek emerytalny przewidziany dla kobiet urodzonych w okresie od 1 października do 31 grudnia 1962 r., tj. 63 lata i 4 miesiące. Staż hipotetyczny zostanie ustalony za 13 lat i 2 miesiące (taki będzie wymiar okresu przypadającego od dnia zgłoszenia wniosku o rentę do dnia ukończenia 63 lat i 4 miesięcy).

Podstawa prawna:

• art. 24–26, 62 i 87 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (j.t. DzU z 2009 r. nr 153, poz. 1227, ost. zm. DzU z 2012 r. poz. 664),
• art. 1 pkt 6 i 13–14 ustawy z 11 maja 2012 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (DzU poz. 637).