Osoby pobierające emeryturę pomostową nie mogą dorabiać do niej bez żadnych ograniczeń. Przepisy przewidują bowiem sytuacje, w których ZUS zmniejszy lub nawet zawiesi wypłacanie świadczenia. Stanie się tak w przypadku przekroczenia zakreślonego w ustawie limitu przychodu bądź podjęcia przez uprawnionego do emerytury pomostowej pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.
Z raportu przygotowanego przez Departament Statystyki i Prognoz Aktuarialnych ZUS wynika, że na koniec 2018 r. liczba pracujących emerytów wyniosła 747,2 tys. osób, co oznacza 30 proc. wzrost na przestrzeni ostatnich czterech lat. W powyższym dokumencie możemy przeczytać również, że wśród pracujących emerytów więcej jest kobiet (56 proc.) niż mężczyzn (44 proc.).
W świetle tych trendów warto zatem wiedzieć kto i do jakiej kwoty może dorabiać na emeryturze bez obawy o jej zmniejszenie lub zawieszenie.
Polecamy: Kodeks pracy 2020. Praktyczny komentarz z przykładami
Emerytura pomostowa
Emerytura pomostowa uregulowana jest w ustawie z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz.U. 2008 nr 237 poz. 1656). Należy przez nią rozumieć świadczenie pieniężne przysługujące niektórym pracownikom wykonującym pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.
Czym są owe prace? Najpierw przyjrzyjmy się tym pierwszym. Z pomocą przychodzi nam tutaj art. 3 ust. 1 ww. ustawy. Stanowi on bowiem, że prace w szczególnych warunkach to prace związane z czynnikami ryzyka, które z wiekiem mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia, wykonywane w szczególnych warunkach środowiska pracy, determinowanych siłami natury lub procesami technologicznymi, które mimo zastosowania środków profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej stawiają przed pracownikami wymagania przekraczające poziom ich możliwości, ograniczony w wyniku procesu starzenia się jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego, w stopniu utrudniającym ich pracę na dotychczasowym stanowisku. Wykaz prac w szczególnych warunkach określa załącznik nr 1 do ustawy.
Wspomniane czynniki ryzyka są związane m.in. z następującymi rodzajami prac:
- pod ziemią;
- na wodzie lub pod wodą;
- w powietrzu;
- ciężkie prace fizyczne związane z bardzo dużym obciążeniem statycznym wynikającym z konieczności pracy w wymuszonej, niezmiennej pozycji ciała;
- prace w warunkach podwyższonego ciśnienia atmosferycznego.
Przykładowe prace w szczególnych warunkach wymienione w załączniku nr 1 do ustawy:
- prace bezpośrednio przy przeróbce mechanicznej węgla oraz rud metali lub ich wzbogacaniu;
- prace pod ziemią bezpośrednio przy drążeniu tuneli w górotworze;
- prace bezpośrednio przy obsłudze wielkich pieców oraz pieców stalowniczych lub odlewniczych;
- prace bezpośrednio przy kuciu ręcznym w kuźniach;
- prace bezpośrednio przy przetwórstwie materiałów zawierających azbest lub prace rozbiórkowe związane z ich usuwaniem;
- prace w pomieszczeniach o narzuconej technologią temperaturze powietrza poniżej 0°C.;
- prace fizyczne ciężkie w podziemnych kanałach ściekowych.
Natomiast prace o szczególnym charakterze to prace wymagające szczególnej odpowiedzialności oraz szczególnej sprawności psychofizycznej, których możliwość należytego wykonywania w sposób niezagrażający bezpieczeństwu publicznemu, w tym zdrowiu lub życiu innych osób, zmniejsza się przed osiągnięciem wieku emerytalnego na skutek pogorszenia sprawności psychofizycznej, związanego z procesem starzenia się. Wykaz prac określa załącznik nr 2 do ustawy.
Przykładowe prace o szczególnym charakterze wymienione w załączniku nr 2 do ustawy:
- prace pilotów statków powietrznych (pilot, instruktor);
- prace nawigatorów na statkach morskich oraz pilotów morskich;
- prace operatorów reaktorów jądrowych;
- prace kierowców autobusów, trolejbusów oraz motorniczych tramwajów w transporcie publicznym;
- prace funkcjonariuszy straży ochrony kolei;
- prace bezpośrednio przy produkcji materiałów wybuchowych, środków strzałowych, wyrobów pirotechnicznych oraz ich konfekcjonowaniu;
- prace personelu medycznego w zespołach operacyjnych dyscyplin zabiegowych i anestezjologii w warunkach ostrego dyżuru.
Kto jest uprawniony do emerytury pomostowej?
Prawo do emerytury pomostowej przysługuje pracownikowi, który spełnia łącznie następujące warunki:
- urodził się po 31 grudnia 1948 r.;
- ukończył co najmniej 55 lat (kobiety) lub 60 lat (mężczyźni);
- ma okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszący co najmniej 15 lat;
- ma co najmniej 20 lat (kobiety) lub 25 lat (mężczyźni) stażu ubezpieczeniowego (okresy składkowe i nieskładkowe);
- wykonywał przed 1 stycznia 1999 r. pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, która jest wymieniona w dotychczasowych przepisach lub w nowych wykazach prac;
- wykonywał po 31 grudnia 2008 r. pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, która jest wymieniona w nowych wykazach prac,
- nastąpiło z nim rozwiązanie stosunku pracy.
Kogo dotyczą limity dorabiania?
Zanim przejdziemy do omówienia limitów i tego jakie przychody będą brane pod uwagę przez ZUS przy ewentualnym obniżeniu lub zawieszeniu emerytury, odpowiedzmy sobie na najważniejsze pytanie: kogo w ogóle owe ograniczenia dotyczą? Objęci nimi są emeryci, którzy nie osiągnęli jeszcze powszechnego wieku emerytalnego, a zatem osoby pobierające wcześniejszą emeryturę. Wiek ten dla kobiet wynosi 60 lat, zaś dla mężczyzn 65.
- Emeryt, który osiągnął pełen wiek emerytalny może zarobkować bez żadnych ograniczeń – wskazuje Adam Walas, prawnik, Prezes Fundacji Smart Law. Dodaje przy tym, że w takiej sytuacji sam emeryt nie musi składać do ZUS dodatkowej informacji o wysokości przychodów uzyskiwanych ze stosunku pracy.
Ekspert podkreśla, że odmienna sytuacja jest w przypadku osób, które dorabiają na wcześniejszej emeryturze. – Emeryci, którzy nie osiągnęli pełnego wieku emerytalnego zobligowani są do zawiadomienia ZUS o podjęciu przez nich pracy zarobkowej oraz o wysokości przychodu. Do tego, w świetle rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 22 lipca 1991 r. w sprawie szczegółowych zasad zawieszania lub zmniejszania emerytury i renty, powinni to uczynić niezwłocznie. W przypadku braku dopełnienia tego obowiązku ZUS może zażądać zwrotu świadczeń, które nie przysługiwały takiej osobie i to aż za 3 lata wstecz – tłumaczy Adam Walas.
Należy pamiętać również, że na jednym złożeniu zaświadczenia się nie skończy. W świetle wspomnianego rozporządzenia bowiem emeryt i rencista powinien zawiadomić organ rentowy do końca lutego każdego roku o łącznej kwocie dochodu osiągniętego w ubiegłym roku kalendarzowym. Na jego podstawie ZUS będzie ustalał czy wypłacił świadczenie w prawidłowej wysokości.
Jakie przychody są brane pod uwagę?
Skoro już wiemy kogo dotyczą limity to pora przejść do wskazania jakie przychody będą miały wpływ przy ewentualnym zawieszeniu lub zmniejszeniu emerytury.
ZUS będzie brał pod uwagę przychody z:
- z pracy na podstawie stosunku pracy;
- z pracy na podstawie umowy zlecenia lub współpracy przy tej umowie;
- z pracy na podstawie umowy agencyjnej lub współpracy przy tej umowie;
- z pracy na podstawie umowy o świadczenie usług (innej niż umowa zlecenia lub agencyjna), do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, lub z współpracy przy tej umowie;
- z pracy wykonywanej na podstawie umowy zlecenia;
- z pracy wykonywanej na podstawie umowy agencyjnej;
- z pracy wykonywanej na podstawie umowy o dzieło;
- z pozarolniczej działalności oraz współpracy przy jej wykonywaniu;
- z pracy nakładczej;
- z pracy w rolniczej spółdzielni produkcyjnej i spółdzielni kółek rolniczych;
- ze stypendium sportowego;
- z wynagrodzenia za pełnienie funkcji członka rady nadzorczej;
- ze służby w tzw. służbach mundurowych (Policja, Straż Pożarna itd.);
- z działalności wykonywanej za granicą;
- z zasiłków chorobowych, macierzyńskich i opiekuńczych;
- z wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy;
- ze świadczenia rehabilitacyjnego i wyrównawczego;
- z zasiłku wyrównawczego oraz dodatku wyrównawczego.
Jak informuje na swojej stronie ZUS przy ustalaniu przychodu, od którego zależy czy emerytura zostanie zmniejszona lub zawieszona uwzględnia się kwotę, od której oblicza się składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe (podstawa wymiaru składek).
Limity
W świetle przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. 1998 nr 162 poz. 1118) zmniejszenie emerytury lub renty następuje po przekroczeniu 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, a zawieszenie po przekroczeniu 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszony przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego.
Z kwartału na kwartał limity dorabiania będą się różniły.
Zgodnie z komunikatem prezesa GUS z dnia 13 listopada 2019 r. przeciętne wynagrodzenie w trzecim kwartale wyniosło 4931,59 zł. Dla porównania: w drugim kwartale wynosiło ono 4839,24 zł, a w pierwszym 4950,94 zł.
To tyle z teorii. Pora teraz przełożyć te limity na konkretne kwoty. I tak w okresie od dnia 1 grudnia 2019 r. do dnia 29 lutego 2020 r. emeryci i renciści mogą dorobić miesięcznie do 3 452,20 zł brutto. Zarobki do tej kwoty nie spowodują zmniejszenia ich świadczeń.
Sen z powiek dorabiających emerytów będą spędzać natomiast zarobki, które przekroczą ww. kwotę. Jeżeli emeryt lub rencista uzyska przychód między 3 452,20 zł brutto do 6 411,10 zł jego świadczenie będzie odpowiednie zmniejszone przez ZUS. Dorobienie miesięcznie kwoty powyżej 6 411,10 zł brutto spowoduje zaś wstrzymanie wypłaty świadczenia (zawieszenie emerytury).
Podjęcie pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze
ZUS zawiesi również wypłacanie świadczenia, i to niezależnie od wysokości uzyskiwanego przychodu, w razie podjęcia przez uprawnionego do emerytury pomostowej pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze (o których była mowa na początku artykułu).