Jak prawidłowo rozwiązać umowę cywilnoprawną

Oprócz umowy o pracę, pracodawcy bardzo często wykorzystują, jako formę zatrudnienia, umowy cywilnoprawne – umowę zlecenia i umowę o dzieło. Jednym z ważniejszych powodów takiego wyboru jest, w odróżnieniu od umowy o pracę, łatwość rozwiązania umowy cywilnoprawnej. Ponadto w przypadku tej umowy nie obowiązują przepisy chroniące trwałość stosunku pracy ze względu np. na wiek, chorobę, sprawowanie opieki nad dzieckiem itd.

Rozwiązanie umowy zlecenia

W przeciwieństwie do umowy o pracę rozwiązanie umowy zlecenia (umowy o świadczenie usług) może nastąpić w każdym czasie (art. 746 § 1 Kodeksu cywilnego). Wypowiedzenie tej umowy nie musi być więc uzasadnione, nie występują również okresy ochronne, w trakcie których z prawa do wypowiedzenia w ogóle nie można skorzystać. Dotyczy to także umowy zlecenia zawartej na czas oznaczony (wyrok SN z 28 września 2004 r., sygn. akt IV CK 640/03; OSNC 2005/9/157).

Zasadą jest, że zlecenie może wypowiedzieć każda ze stron, bowiem jest to stosunek oparty na wzajemnym zaufaniu i dlatego strony nie mogą z góry zrzec się skutecznie uprawnienia do wypowiedzenia umowy z ważnych powodów (art. 746 § 3 Kodeksu cywilnego). Jeżeli więc strony nie ograniczyły dopuszczalności rozwiązania zlecenia do ważnych powodów, to nie muszą nawet – składając drugiej stronie stosowne oświadczenie woli – wskazywać powodów wypowiedzenia (wyrok SN z 9 lutego 2001 r., sygn. akt III CKN 304/00). Strony mogą też zastrzec karę umowną na wypadek wypowiedzenia umowy zlecenia bez ważnych powodów (wyrok SN z 21 sierpnia 2008 r., sygn. akt IV CSK 202/08).

Wzór zapisu w umowie zlecenia (odpłatnej) dotyczącego rozwiązania umowy

(!)

Strony umowy zlecenia w treści umowy mogą dowolnie ustalić długość okresu wypowiedzenia.

Większa swoboda w wypowiadaniu umów zlecenia nie oznacza całkowitej dowolności. Wypowiadając taką umowę zleceniodawca powinien zwrócić przyjmującemu zlecenie wydatki, które ten poczynił w celu należytego wykonania zlecenia. W razie odpłatnego zlecenia jest on zobowiązany uiścić przyjmującemu zlecenie część wynagrodzenia odpowiadającą jego dotychczasowym czynnościom. Jeśli wypowiedzenie nastąpiło bez ważnego powodu, zleceniodawca powinien także naprawić szkodę. Szkodę taką może w szczególności stanowić utracony przez zleceniobiorcę zarobek (wyrok SN z 9 czerwca 1972 r., sygn. akt I PR 8/72).

Wśród ważnych powodów można wymienić: chorobę strony wypowiadającej, zmianę miejsca zamieszkania lub sytuacji życiowej czy utratę zaufania do kontrahenta. Innym ważnym powodem może być także nieudolność zleceniobiorcy w wykonywaniu zlecenia, a po stronie zleceniobiorcy np. takie wskazówki zleceniodawcy, które uniemożliwiają wykonanie umowy.

W przypadku gdy wypowiedzenie nastąpiło bez ważnego powodu, podstawą do naprawienia szkody będą ogólne zasady wynikające z przepisów o odpowiedzialności kontraktowej.

PRZYKŁAD

W umowie zlecenia nie ma zapisów dotyczących jej wypowiedzenia. Zlecenie jest odpłatne. W tej sytuacji każda ze stron może wypowiedzieć umowę w każdym czasie. Jeśli zrobi to zleceniodawca, będzie musiał zwrócić zleceniobiorcy uzasadnione wydatki, zapłacić mu odpowiednią część wynagrodzenia, a jeśli wypowiedzenie nastąpiło bez ważnego powodu, to także naprawić wyrządzoną mu w ten sposób ewentualną szkodę. W przypadku gdy zlecenie wypowie zleceniobiorca, będzie musiał rozliczyć się z zaliczek otrzymanych od zleceniodawcy. Ponadto jeżeli zrobi to bez ważnego powodu, będzie musiał naprawić szkodę wyrządzoną zleceniodawcy.

Gdy umowa jest nieodpłatna

Jeżeli umowa zlecenia była nieodpłatna, wtedy zarówno zleceniobiorca, jak i zleceniodawca mogą wypowiedzieć ją w każdym czasie niezależnie od tego, czy powód wypowiedzenia był ważny czy nie.

Na żadnej ze stron nie będzie wówczas ciążył obowiązek naprawienia szkody spowodowanej wypowiedzeniem zlecenia bez ważnego powodu. Zleceniodawca będzie jednak zawsze zobowiązany do zwrotu zleceniobiorcy poczynionych przez niego wydatków w celu należytego wykonania zlecenia.

Terminy wypowiedzenia

Ponieważ art. 746 Kodeksu cywilnego nie wskazuje terminów wypowiedzenia, wypowiedzenie zlecenia następuje ze skutkiem natychmiastowym. Zobowiązanie wygasa z chwilą złożenia oświadczenia o wypowiedzeniu (art. 61 Kodeksu cywilnego). Strona może jednak określić w tym oświadczeniu termin ustania umowy.

Wzór wypowiedzenia umowy zlecenia niezawierającej zapisów dotyczących jej rozwiązania

Strony mogą ponadto w umowie określić termin jej wypowiedzenia. Mogą przy tym zróżnicować zasady wypowiedzenia zlecenia w zależności od przyczyn je uzasadniających, a więc określić inne zasady wypowiedzenia z ważnych powodów, a inne w sytuacji ich braku.

Wzór wypowiedzenia umowy zlecenia zawierającej zapisy dotyczące jej rozwiązania

Wzór wypowiedzenia umowy zlecenia w trybie natychmiastowym z ważnego powodu

Jak ustalić moment rozwiązania umowy zlecenia

Strony mogą określić termin wypowiedzenia w dniach, tygodniach, miesiącach lub latach. Termin oznaczony w tygodniach, miesiącach lub latach kończy się z upływem dnia, który nazwą lub datą odpowiada początkowemu dniowi terminu, a gdyby takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było (29 lutego) – w ostatnim dniu tego miesiąca (28 lutego). Najczęściej w praktyce termin wypowiedzenia w umowie zlecenia określa się w miesiącach.

PRZYKŁAD

Termin wypowiedzenia umowy zlecenia, zgodnie z jej postanowieniami, wynosi 1 miesiąc. Zleceniodawca wypowiedział umowę 14 listopada br. Okres wypowiedzenia upłynie 14 grudnia br. Gdyby termin był np. 2-miesięczny, ostatnim dniem obowiązywania umowy byłby 14 stycznia 2013 r.

Jeżeli okres wypowiedzenia został określony w dniach, to okres ten kończy się z upływem ostatniego dnia. W przypadku gdy początkiem terminu oznaczonego w dniach jest pewne zdarzenie, nie uwzględnia się przy obliczaniu terminu dnia, w którym to zdarzenie nastąpiło.

PRZYKŁAD

Termin wypowiedzenia umowy zlecenia, zgodnie z jej postanowieniami, wynosi 5 dni. Zleceniodawca wypowiedział umowę 14 listopada br. Początek okresu wypowiedzenia należy liczyć od następnego dnia, tj od 15 listopada br. Zatem umowa rozwiąże się 19 listopada br.

Forma wypowiedzenia

Wypowiedzenie dokonywane jest przez oświadczenie złożone drugiej stronie. Oświadczenie woli, które ma być złożone innej osobie, jest złożone z chwilą, gdy doszło do niej w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią. Odwołanie takiego oświadczenia jest skuteczne, jeżeli doszło jednocześnie z tym oświadczeniem lub wcześniej (art. 61 § 1 Kodeksu cywilnego). Oświadczenie woli wyrażone w postaci elektronicznej jest złożone innej osobie z chwilą, gdy wprowadzono je do środka komunikacji elektronicznej w taki sposób, żeby osoba ta mogła zapoznać się z jego treścią (art. 61 § 2 Kodeksu cywilnego).

Dla skuteczności oświadczenia o wypowiedzeniu zlecenia nie jest wymagane zachowanie formy szczególnej. Jeżeli strony zastrzegły w umowie, że wypowiedzenie kontraktu powinno być dokonane w szczególnej formie, czynność ta dochodzi do skutku tylko przy zachowaniu zastrzeżonej formy. Jednakże gdy strony zastrzegły dokonanie czynności w formie pisemnej, nie określając skutków niezachowania tej formy, poczytuje się w razie wątpliwości, że była ona zastrzeżona wyłącznie dla celów dowodowych.

Odstąpienie od umowy o dzieło

Zakończenie stosunku prawnego łączącego strony umowy o dzieło następuje zasadniczo przez wydanie i odbiór dzieła oraz zapłatę wynagrodzenia. Przepisy nie przewidują wypowiedzenia takiej umowy, ale regulują możliwość odstąpienia od niej. W razie odstąpienia uznaje się, że umowa nie wywołuje skutków prawnych. Oznacza to, że między stronami powstaje taki stan, jakby do zawarcia umowy w ogóle nie doszło (wyrok SN z 14 października 1998 r., sygn. akt II CKN 5/98; OSNC 1999/3/62).

Strona, która odstępuje od umowy, zobowiązana jest zwrócić drugiej stronie wszystko, co otrzymała od niej na podstawie umowy. Może żądać nie tylko zwrotu tego, co świadczyła, ale również naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania.

ZWRÓĆ UWAGĘ!

Warunkiem skutecznego odstąpienia od umowy o dzieło nie jest jednoczesna zapłata wynagrodzenia wykonawcy.

Jednostronne odstąpienie od umowy może być zgłoszone wyłącznie w sytuacjach ściśle określonych przez Kodeks cywilny. Może to nastąpić, gdy:

• w wyniku urzędowej zmiany cen lub stawek albo konieczności przeprowadzenia prac dodatkowych zaszła potrzeba znacznego podwyższenia wynagrodzenia kosztorysowego. W tym przypadku od umowy może odstąpić zamawiający. Musi on jednak uczynić to niezwłocznie, płacąc przyjmującemu zamówienie odpowiednią część umówionego wynagrodzenia (art. 631 Kodeksu cywilnego),
• przyjmujący zamówienie opóźnia się z rozpoczęciem lub wykonaniem dzieła w takim stopniu, że nie jest prawdopodobne, aby ukończył je w terminie. W tym przypadku odstąpienie może nastąpić bez wyznaczenia dodatkowego terminu i przed upływem terminu do wykonania dzieła (art. 635 Kodeksu cywilnego),
• przyjmujący zamówienie wykonuje dzieło w sposób wadliwy lub sprzeczny z umową, a wyznaczony przez zamawiającego termin co do zmiany sposobu wykonania dzieła już upłynął (art. 636 Kodeksu cywilnego),
• dzieło ma istotne wady, których nie da się usunąć lub z okoliczności wynika, że przyjmujący zamówienie nie zdoła ich usunąć (art. 637 Kodeksu cywilnego).

Wykonanie prawa odstąpienia od umowy następuje przez złożenie przyjmującemu zamówienie jednostronnego oświadczenia woli, którego skuteczność jest uzależniona od dojścia do adresata w taki sposób, że mógł on zapoznać się z jego treścią. Forma odstąpienia od umowy zależy natomiast od tego, w jakiej formie zawarto umowę o dzieło. W przypadku gdy umowa o dzieło została zawarta w zwykłej formie pisemnej albo w innej formie szczególnej, odstąpienie powinno być dokonane w tej formie.

PRZYKŁAD

Przyjmujący zamówienie zobowiązał się do przetłumaczenia książki z języka polskiego na francuski. Termin ustalono na 31 października 2012 r. Wskutek wypadku przyjmujący zamówienie znalazł się w szpitalu. Taka okoliczność opóźniła wykonanie dzieła, co z kolei powoduje, że nie jest prawdopodobne, aby tłumacz zdołał ukończyć je w umówionym czasie. W tej sytuacji zlecający może odstąpić od umowy – bez wyznaczenia dodatkowego terminu do wykonania dzieła, chociaż opóźnienie nie jest zawinione przez tłumacza.

Dopóki dzieło nie zostało ukończone, zamawiający może w każdej chwili odstąpić od umowy, płacąc umówione wynagrodzenie. W takim przypadku zamawiający może odliczyć to, co przyjmujący zamówienie oszczędził z powodu niewykonania dzieła (np. materiały).

PRZYKŁAD

Ewelina K. zawarła umowę o dzieło z Martą W., która zobowiązała się wykonać kalendarze reklamowe. Przed wykonaniem zamówienia Ewelina K. złożyła oświadczenie o odstąpieniu od umowy i wypłaciła wynagrodzenie przyjmującej zamówienie. Ewelina K. postanowiła zawiesić prowadzoną działalność i dlatego kalendarze przestały mieć dla niej znaczenie.

Jeżeli wykonanie dzieła zależy od osobistych przymiotów przyjmującego zamówienie, to umowa o dzieło rozwiązuje się na skutek jego śmierci lub niezdolności do pracy. W takim przypadku, jeśli materiał był własnością przyjmującego zamówienie, a częściowo wykonane dzieło przedstawia – ze względu na zamierzony cel umowy – wartość dla zamawiającego, przyjmujący zamówienie lub jego spadkobierca może żądać, aby zamawiający odebrał materiał w stanie, w jakim się znajduje, za zapłatą jego wartości i odpowiedniej części wynagrodzenia.

(!)

Roszczenia wynikające z umowy o dzieło przedawniają się z upływem 2 lat od dnia oddania dzieła, a jeżeli dzieło nie zostało oddane – od dnia, w którym zgodnie z treścią umowy miało być oddane.

Podstawa prawna:

• art. 61, art. 111, art. 112, art. 627, art. 631, art. 635, art. 636, art. 637, art. 646, art. 746 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.)