Ustawa z 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (DzU nr 164, poz. 1365 ze zm.) w Dziale III – Pracownicy uczelni w sposób szczególny określa zasady nawiązywania i rozwiązywania stosunku pracy z nauczycielami akademickimi. Nauczyciele akademiccy zatrudniani są na podstawie mianowania lub umowy o pracę (art. 118 ww. ustawy). Jak wynika z wymienionego wyżej artykułu, w sprawach dotyczących stosunku pracy pracowników uczelni nieuregulowanych w ustawie stosuje się przepisy Kodeksu pracy.
Obowiązujące przepisy wskazują, że praca może być świadczona w różnych formach organizacyjno-prawnych. W przypadku nauczycieli akademickich podstawą jej świadczenia będzie to umowa o pracę zawierana na podstawie przepisów ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym i Kodeksu pracy.
Każdy pracownik (również nauczyciel akademicki) wykonujący pracę na podstawie umowy o pracę jest zobowiązany do świadczenia osobiście na rzecz pracodawcy (rektora) i pod jego kierownictwem.
Należy pamiętać, że stosunek pracy różni się od innych stosunków zobowiązaniowych uregulowanych w Kodeksie cywilnym szczególnym przedmiotem wzajemnych praw i obowiązków.
Zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego praca może być świadczona na podstawie umów cywilnoprawnych, takich jak np. umowa zlecenia, umowa o dzieło. Umowa zlecenia w myśl przepisów Kodeksu cywilnego jest umową starannego działania, zgodnie z którą biorący zlecenie zobowiązuje się dokonać określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie. Umowa zlecenia pozwala zleceniobiorcy na samodzielne organizowanie podejmowanych przez niego działań, co odróżnia ją od stosunku pracy cechującego się podporządkowaniem pracownika pracodawcy.
Wybór rodzaju umowy w zasadzie należy do stron, jednak swoboda ta jest w znacznym stopniu ograniczona przez uregulowania zawarte w art. 22 § 11 i § 12 k.p.
Z przepisów tych jednoznacznie wynika, że zatrudnienie w warunkach określonych w art. 22 § 1 k.p. jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy. Zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną przy zachowaniu warunków wykonywania pracy w ramach stosunku pracy stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracownika.
Tak więc o tym, czy mamy do czynienia w danej sytuacji z umową o pracę, decyduje nie nazwa umowy, na podstawie której praca jest świadczona, ale jej treść.
Nauczyciele akademiccy prowadzący dodatkowo wykłady na uczelni, które są realizowane w ramach programu unijnego, mogą je świadczyć w ramach umowy, której rodzaj ustali rektor zgodnie z obowiązującym statutem.