Podstawowym obowiązkiem pracownika jest wykonywanie pracy w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę. Jednak w wyjątkowych sytuacjach może być on z tej powinności zwolniony.
To szczególne uprawnienie przysługuje jednak pracownikowi tylko w dwóch sytuacjach ściśle określonych przepisami Kodeksu pracy. W pierwszym przypadku pracownik może przerwać pracę, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stanowią bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom. Druga sytuacja dotyczy stanu psychofizycznego pracownika, który nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza zagrożenie dla innych osób.
O ile jednak prawo powstrzymywania się od pracy (także oddalenia się z miejsca zagrożenia) przysługuje każdemu pracownikowi w określonych sytuacjach, o tyle przerwać pracę z powodu niedyspozycji mogą tylko niektórzy pracownicy. Dotyczy to pracowników zatrudnionych przy pracach wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej, których wykaz zawierają przepisy wykonawcze do Kodeksu pracy.
W przypadku niedyspozycji pracownika przepisy nie wymagają, aby zagrożenie było bezpośrednie. Nawet potencjalne niebezpieczeństwo dla innych osób może zatem uzasadniać odstąpienie przez pracownika od wykonywania pracy. Nie oznacza to, że w każdym przypadku gorszego samopoczucia pracownik przerywa pracę. Wiąże go bowiem generalny obowiązek dbałości o dobro zakładu pracy, który wymaga przed podjęciem takiej decyzji rozważenia, czy nie ma innych sposobów pozwalających odzyskać sprawność psychofizyczną.
Z uwagi na to, że niedyspozycja pracownika jest przyczyną niewykonywania pracy leżącą po stronie pracownika, nie zachowuje on za ten czas prawa do wynagrodzenia. Należy też podkreślić, że przesłanka powstrzymywania się od wykonywania pracy w takiej sytuacji jest natury subiektywnej. Oznacza to, że decydujące jest tu odczucie pracownika, który sam ocenia, czy jego niedyspozycja fizyczna lub psychiczna stwarza zagrożenie dla innych. Pracodawca nie może także jej kwestionować, jak również żądać od pracownika, aby ten poddał się badaniom na swój koszt, gdyż pracownik nie został zobowiązany do potwierdzania swojej niedyspozycji zaświadczeniem lekarskim.