Opracowano założenia ustawy o ochronie sygnalistów
Do 17 grudnia 2021 r. polski ustawodawca powinien implementować do krajowego porządku prawnego przepisy Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii (tzw. Dyrektywa o ochronie sygnalistów). Na nieco ponad 2 miesiące przed tym terminem na stronach KPRM pojawiła się informacja na temat założeń projektu ustawy w tym przedmiocie.
Cel Dyrektywy
Celem wspólnotowych i krajowych regulacji ma być ustanowienie standardu ochrony prawnej dla osób przekazujących informacje o nieprawidłowościach zauważonych w miejscu zatrudnienia, nazywanych sygnalistami. Dyrektywa zakreśla minimalne standardy ochrony sygnalistów. Pozostawia jednocześnie swobodę przyjęcia krajowych przepisów korzystniejszych dla nich niż regulacje ustawowe. Z uwagi na fakt, że dotychczasowe polskie przepisy nie regulowały kompleksowo tej materii, ustawodawca zobligowany jest do dostosowania w tym zakresie stanu prawnego.
Główne założenia ustawy
Krajowy projektodawca – Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej – wśród najważniejszych założeń polskich przepisów przewiduje m.in.:
- obowiązek ustanowienia wewnętrznych procedur zgłoszeniowych przez wszystkie podmioty publiczne oraz podmioty prywatne co do zasady zatrudniające co najmniej pracowników (założenia mówią tu o pracownikach sensu stricto, nie zaś o osobach zatrudnionych na podstawie innych tytułów prawnych).
- gwarancje i środki prawne przysługujące sygnaliście, niezależnie od podstawy i formy świadczenia pracy;
- wzmocnienie sytuacji prawnej sygnalistów przed potencjalnymi działaniami odwetowymi lub dyskryminacyjnymi w reakcji na zgłoszone nieprawidłowości;
- Wprowadzenie procedury dot. zgłaszania nieprawidłowości odpowiednio w uzgodnieniu z organizacjami związkowymi, lub w konsultacji z przedstawicielami pracowników;
- zakaz nakładania na sygnalistę odpowiedzialności za szkodę poniesioną przez kogokolwiek, wszczęcia lub prowadzenia wobec niego postępowania dyscyplinarnego, wszczęcia lub prowadzenia wobec zgłaszającego postępowania w przedmiocie zniesławienia lub naruszenia dóbr osobistych.
- bezskuteczność jednostronnego rozwiązania współpracy z sygnalistą z powodu zgłoszenia nieprawidłowości;
- zakaz wszczynania postępowań dyscyplinarnych wobec sygnalistów z uwagi na dokonanie zgłoszenia;
- rozróżnienie procedury zgłoszenia wewnętrznego w organizacji i zewnętrznego wraz z ustawowym określeniem zasad tego ostatniego;
- zagwarantowanie uprawnienia sygnalisty do monitorowania toku sprawy, w tym pozyskiwania informacji zwrotnych o działaniach następczych;
- wewnętrzne procedury zgłoszeniowe uzyskać mają status zakładowych źródeł prawa, zaś ich treść ma być przedmiotem uzgodnień z zakładowymi organizacjami związkowymi lub konsultacji z przedstawicielami pracowników.
- określenie Rzecznika Praw Obywatelskich jako organu publicznego przyjmującego zgłoszenia zewnętrzne.
Kim jest sygnalista?
Jak wskazują przepisy Dyrektywy, sygnalistą jest osoba zgłaszająca informacje uzyskane w kontekście związanym z pracą na temat naruszeń prawa unijnego. Chodzi tu m.in. o przepisy w zakresie zamówień publicznych, zapobiegania praniu pieniędzy, ochrony środowiska, ochrony konsumentów, ochrony prywatności oraz danych osobowych. Sygnalistą na gruncie projektowanej ustawy stać może się każda pracująca w sektorze prywatnym lub publicznym, która uzyskała informacje dotyczące naruszenia prawa w kontekście związanym z pracą. Oznacza to, że status sygnalisty posiadać może nie tylko osoba zatrudniona w oparciu o umowę o pracę, ale również umowę cywilnoprawną, w tym kontrakt menedżerski, wolontariusz, stażysta, praktykant, a także członek organu spółki lub wspólnik czy akcjonariusz. Co więcej, zostać może nim również osoba, z którą współpraca już się zakończyła, jak również kandydat do niej, jeśli zgłoszona nieprawidłowość dotyczyć ma procesu rekrutacji.
Przedmiot zgłoszenia
Założenia projektu określają, że zakres przedmiotowy zgłoszeń ma być określony szerzej niż czyni to dyrektywa 2019/1937, a więc dotyczyć będzie nie tylko naruszeń materii regulowanych prawem unijnym.
Co istotne – implementacja dyrektywy przez podmioty publiczne oraz zatrudniające co najmniej 250 pracowników nastąpić powinna najpóźniej do 17 grudnia 2021 r. W odniesieniu zaś do pozostałych jednostek prywatnych zatrudniających od 50 do 249 pracowników, implementacja dyrektywy w zakresie obowiązku ustanowienia wewnętrznych kanałów zgłaszania naruszeń powinna nastąpić do 17 grudnia 2023 r.