Obowiązkowi służby wojskowej (polegającemu m.in. na odbywaniu ćwiczeń wojskowych przez żołnierzy rezerwy) podlegają mężczyźni, począwszy od 1 stycznia roku kalendarzowego, w którym kończą 18 lat życia, do końca roku kalendarzowego, w którym kończą 50 lat, a posiadający stopień oficerski - 60 lat życia (art. 58 ustawy z 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej - DzU z 2004 r. nr 241, poz. 2416 ze zm.).
Pracownik powołany do zasadniczej lub okresowej służby wojskowej jest uprawniony do otrzymania od pracodawcy odprawy w wysokości 2-tygodniowego wynagrodzenia obliczonego według zasad przewidzianych do ustalania ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy. Odprawa nie przysługuje w razie ponownego powołania do tej samej służby.
Trwałość stosunku pracy
W okresie między dniem doręczenia pracownikowi karty powołania do czynnej służby wojskowej a jej odbyciem pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy. Przepisy uznają również za bezskuteczne wypowiedzenie dokonane zarówno przez pracodawcę, jak i pracownika przed doręczeniem karty powołania, jeżeli okres wypowiedzenia miałby upłynąć po otrzymaniu przez pracownika karty powołania. W tym wypadku stosunek pracy zostanie rozwiązany tylko wtedy, gdy pracownik tego wyraźnie zażąda. Żądanie to jest odrębnym oświadczeniem woli od wcześniej złożonego przez niego wypowiedzenia.
Chronieni przed zakończeniem stosunku pracy nie są pracownicy powołani do odbycia jednodniowych ćwiczeń wojskowych.
Ochrona jest wyłączona w przypadku:
• istnienia okoliczności uzasadniających zwolnienie dyscyplinarne,
• ogłoszenia upadłości lub likwidacji zakładu pracy.
Ważne!
W okresie odbywania przez żołnierza zasadniczej służby wojskowej rozwiązanie przez pracodawcę stosunku pracy z żoną żołnierza może nastąpić wyłącznie z winy pracownicy oraz w razie ogłoszenia upadłości lub likwi- dacji pracodawcy.
Przepisy przewidują daleko idące konsek-wencje w razie powołania do odbycia zasadniczej służby wojskowej osoby zatrudnionej na podstawie umowy o pracę zawartej na okres próbny. W razie upływu okresu próbnego po powołaniu pracownika do czynnej służby wojskowej umowy te przekształcają się w umowy na czas nieokreślony. Jest to najdalej idąca ingerencja ustawodawcy w politykę kadrową pracodawców. Należy pamiętać, że istotny jest dzień powołania do czynnej służby wojskowej, a nie dzień doręczenia karty powołania.
Ważne!
Powołanie do czynnej służby wojskowej następuje za pomocą kart powołania, jednak dniem powołania jest określony w karcie dzień stawienia się do tej służby.
Przykład
Pracownik zatrudniony na okres próbny otrzymał kartę powołania do odbycia zasadniczej służby wojskowej. Dniem stawienia się do jednostki wojskowej był dzień przypadający tydzień po zakończeniu okresu, na który zawarto umowę. W tej sytuacji umowa ulegnie rozwiązaniu z upływem okresu, na który została zawarta. Pracownik do końca jej trwania nie może jednak zostać zwolniony za wypowiedzeniem przez pracodawcę.
Umowy zawarte na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy ulegają rozwiązaniu z upływem terminu określonego w umowie mimo powołania pracownika do wojska.
Dodatkowe dni wolne
Pracownikowi powołanemu do odbycia czynnej służby wojskowej (czyli m.in. ćwiczeń wojskowych) przysługują na jego wniosek dni wolne w wymiarze:
• 2 dni - w odniesieniu do osób powołanych do zasadniczej lub okresowej służby wojskowej,
• 1 dnia - w odniesieniu do osób powołanych do odbycia ćwiczeń wojskowych trwających powyżej 30 dni (krótsze ćwiczenia nie dają podstaw do domagania się jakiegokolwiek zwolnienia od pracy - poza oczywiście samym czasem ćwiczeń).
Istotne jest to, że pracodawca w tym przypadku nie może udzielić dni wolnych z własnej inicjatywy.
Po odbyciu ćwiczeń wojskowych trwających powyżej 30 dni pracownik jest uprawniony także do złożenia wiążącego pracodawcę wniosku o udzielenie jednego dnia wolnego. Ważne dla pracodawcy jest w tym kontekście to, że są to dni nieodpłatne. Obciąża go zatem obowiązek udzielenia określonej liczby dni wolnych, ale nie kosztów nieproduktywnego dla niego czasu.
Pracownikowi powołanemu do odbycia ćwiczeń wojskowych należy udzielić urlopu bezpłatnego na okres trwania tych ćwiczeń. Nie dotyczy to ćwiczeń trwających do 24 godzin, odbywanych w czasie lub w dniu wolnym od pracy. Jest to szczególnie uregulowany urlop bezpłatny, gdyż w czasie jego trwania pracownik zachowuje wszystkie uprawnienia wynikające ze stosunku pracy (oczywiście z wyjątkiem prawa do wynagrodzenia).
Powrót do pracy
Pracownik powracający z wojska do pracodawcy, który zatrudniał go w dniu powołania do czynnej służby wojskowej, może domagać się zatrudnienia na poprzednio zajmowanym stanowisku lub na stanowisku równorzędnym pod względem rodzaju pracy oraz wynagrodzenia. Warunkiem koniecznym jest jednak zachowanie przez niego terminu na zgłoszenie się do pracodawcy w celu podjęcia pracy. Powinien to uczynić w ciągu 30 dni od dnia zwolnienia ze służby. Jeżeli terminu tego nie zachowa, stosunek pracy wygasa.
Do wygaśnięcia stosunku pracy nie dochodzi (i tym samym pracownik może ciągle domagać się zatrudnienia), jeśli niezachowanie tego terminu spowodowane było przyczynami usprawiedliwiającymi nieobecność w pracy. Przyczynami tymi mogą być zdarzenia i okoliczności określone przepisami prawa pracy, które uniemożliwiają stawienie się pracownika do pracy i jej świadczenie. Ponadto mogą to być przypadki niemożności wykonywania pracy wskazane przez pracownika i uznane przez pracodawcę za usprawiedliwiające jego nieobecność w pracy.
Pracownikowi, który w ciągu 30 dni od dnia zwolnienia z czynnej służby wojskowej podjął pracę u pracodawcy, u którego był zatrudniony w dniu powołania do tej służby, czas odbywania służby wojskowej wlicza się do okresu zatrudnienia u tego pracodawcy w zakresie wszystkich uprawnień wynikających ze stosunku pracy.
Wygaśnięcie stosunku pracy w tej sytuacji następuje formalnie z upływem wskazanego okresu 30-dniowego. W świadectwie pracy powinien zostać wskazany okres odbywania służby wojskowej oraz to, że stosunek pracy wygasł w związku z niestawieniem się (w ciągu 30 dni) pracownika po jej odbyciu do pracy.
Marek Rotkiewicz