Każdy podmiot występujący w postępowaniu cywilnym może być zastępowany przez pełnomocnika. Niekiedy są to tzw. pełnomocnicy profesjonalni, jak adwokat czy radca prawny. Przepisy dopuszczają jednak możliwość umocowania do reprezentowania pracownika osoby bez wykształcenia prawniczego, np. przedstawiciela związku zawodowego.
Krąg pełnomocników
Katalog podmiotów mogących zastępować podmiot świadczący pracę wprowadza art. 87 Kodeksu postępowania cywilnego.
Na mocy tego przepisu ustawodawca umożliwił udzielenie pełnomocnictwa m. in. następującym osobom:
• pełnomocnikiem może być adwokat lub radca prawny, a w sprawach własności przemysłowej także rzecznik patentowy, a ponadto osoba sprawująca zarząd majątkiem lub interesami strony oraz osoba pozostająca ze stroną w stałym stosunku zlecenia, jeżeli przedmiot sprawy wchodzi w zakres tego zlecenia, współuczestnik sporu, jak również rodzice, małżonek, rodzeństwo lub zstępni strony oraz osoby pozostające ze stroną w stosunku przysposobienia,
• w sprawach związanych z ochroną własności przemysłowej pełnomocnikiem twórcy projektu wynalazczego może być również przedstawiciel organizacji, do której zadań statutowych należą sprawy popierania własności przemysłowej i udzielania pomocy twórcom projektów wynalazczych.
Krąg tych osób modyfikuje i rozszerza art. 465 § 1 k.p.c. Umożliwia on powołanie pełnomocnikiem pracownika lub ubezpieczonego także przedstawiciela związku zawodowego lub inspektora pracy albo pracownika zakładu pracy, w którym mocodawca jest lub był zatrudniony, a ubezpieczonego - także przedstawiciel organizacji zrzeszającej emerytów i rencistów. Przepis ten ma przede wszystkim na celu ułatwienie dochodzenia roszczeń i zapewnienie jeszcze skuteczniejszej ochrony praw podmiotów świadczących pracę.
Przedstawiciel związku zawodowego
Pracownik może wybrać na swojego przedstawiciela w sprawach należących do kategorii spraw z zakresu prawa pracy osobę będącą przedstawicielem związku zawodowego. Wydawać by się mogło, że nie ma w tym przypadku żadnego znaczenia, czy pełnomocnikiem pracownika będzie przedstawiciel związku zawodowego, do którego pracownik należy, czy też będzie go reprezentować przedstawiciel jakiegokolwiek związku zawodowego działającego w zakładzie pracy zatrudniającym tego pracownika, jednak orzecznictwo w tym zakresie nie jest niestety jednolite.
Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 22 sierpnia 2003 r. (I PK 214/02, OSNP 2004/16/282), pełnomocnikiem procesowym pracownika może być przedstawiciel związku zawodowego, w którym pracownik nie jest zrzeszony. O tym, kto może być pełnomocnikiem procesowym, decydują wyłącznie zasady procedury cywilnej, a inne przepisy mogą być stosowane posiłkowo. Przedmiotowa regulacja nie wprowadza żadnego rozróżnienia co do kwestii, o jaki związek zawodowy chodzi. Przede wszystkim nie przesądza, że może to być jedynie związek zawodowy, do którego pracownik należy, albo że nie może to być przedstawiciel związku zawodowego, którego pracownik nie jest członkiem. Ponadto, co wynika wprost z przepisów ustawy o związkach zawodowych, na wniosek pracownika niezrzeszonego związek zawodowy może podjąć się obrony jego praw i interesów w stosunku do pracodawcy.
Sąd Najwyższy szczególną uwagę zwrócił jednak na art. 4 ustawy, zgodnie z którym związki zawodowe reprezentują pracowników, a także bronią ich praw oraz interesów materialnych i moralnych, zarówno zbiorowych, jak i indywidualnych. Udzielenie przez związek zawodowy upoważnienia do reprezentowania pracownika w procesie sądowym jest przecież realizacją obrony indywidualnych interesów pracowniczych.
Z kolei w uchwale z 5 lipca 2002 r. (III PZP 13/2002, OSNP 2003/7/167) Sąd Najwyższy stwierdził, że zakładowa organizacja związkowa jest na podstawie art. 462 w zw. z art. 61 Kodeksu postępowania cywilnego legitymowana do wszczęcia postępowania tylko na rzecz pracownika zatrudnionego w zakładzie pracy objętym jej działaniem. Sąd przyjął, że procesowa legitymacja z art. 462 k.p.c. realizuje się tylko, jeśli wszczęcie postępowania nastąpi na rzecz pracownika i zgodnie z jego oceną tego interesu.
Między pracownikiem a związkiem zawodowym, który na jego rzecz wszczyna i prowadzi postępowanie, musi występować stosunek członkostwa albo wniosek o podjęcie się obrony praw pracownika. Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że w sferze praw i interesów zbiorowych związki zawodowe są reprezentantem wszystkich pracowników bez względu na ich przynależność związkową, zaś w sprawach indywidualnych stosunków pracy związki zawodowe reprezentują prawa i interesy swoich członków, przy czym na wniosek pracownika niezrzeszonego mogą podjąć się obrony jego praw i interesów wobec pracodawcy. Ponadto za przyjęciem, że tylko zakładowa organizacja związkowa może reprezentować pracownika, przemawia fakt, że to ona najlepiej zna okoliczności faktyczne danej sprawy oraz jej społeczno-ekonomiczne podłoże.
Co to oznacza? Podsumowując, możemy chyba dojść do jednej konkluzji - pracownik może powierzyć reprezentowanie swoich interesów jedynie organizacji związkowej, której jest członkiem lub która mimo to, że nie jest jej członkiem, podejmie się jego reprezentowania na mocy udzielonego pełnomocnictwa. Co więcej, może to być tylko organizacja działająca w zakładzie pracy, w którym pracownik pracuje bądź pracował.
Inspektorzy pracy
Status inspektorów pracy reguluje ustawa o Państwowej Inspekcji Pracy. W literaturze przedmiotu krytykowany jest pogląd, w myśl którego przez inspektorów pracy należy rozumieć także społecznych inspektorów pracy. Wyjątkiem w tym zakresie może być sytuacja, w której pełnomocnikiem pracownika będzie społeczny inspektor pracy tego samego pracodawcy co jego mocodawca.
Wniesienie kasacji
W postępowaniu przed Sądem Najwyższym obowiązuje bezwzględny przymus zastępstwa stron przez adwokatów lub radców prawnych. Dotyczy to także czynności procesowych związanych z postępowaniem przed Sądem Najwyższym, podejmowanych przed sądem niższej instancji.
Rodzaj pełnomocnictwa
Do odbioru należności zasądzonych na rzecz pracownika lub ubezpieczonego jest wymagane pełnomocnictwo szczególne, udzielone po powstaniu tytułu egzekucyjnego.
Pełnomocnictwo, o którym mowa w art. 465 § 2 k.p.c, nie stanowi pełnomocnictwa procesowego, lecz pełnomocnictwo do niektórych czynności procesowych w rozumieniu art. 88 k.p.c.
Jakub Kaniewski
aplikant adwokacki