W granicach wyznaczonych treścią regulaminu pracy lub obwieszczenia pracodawca podejmuje decyzję, w jakim systemie i rozkładzie czasu pracy pracownicy mają wykonywać pracę. Konsekwencją takiej decyzji jest określenie szczegółowego rozkładu czasu pracy dla zatrudnianych pracowników.
Bez obowiązku
Sporządzanie harmonogramów pracy, czyli graficznej formy organizacji czasu pracy dla poszczególnych pracowników, nie jest ustawowym obowiązkiem pracodawcy. Jeżeli bowiem pracownicy wykonują pracę np. w podstawowym systemie czasu pracy, na jedną zmianę, od poniedziałku do piątku, w godzinach określonych w regulaminie pracy (np. od 8.00 do 16.00) i korzystają z tych samych dla wszystkich dni wolnych od pracy z tytułu przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy wymienionych w regulaminie pracy (najczęściej są to soboty), wówczas tworzenie harmonogramu pracy dla każdego pracownika nie jest konieczne.
Konieczność ustalenia
Jeżeli jednak ze względu na specyfikę funkcjonowania firmy lub jej potrzeby organizacyjne pracownicy muszą świadczyć pracę w różnych systemach i rozkładach czasu pracy, w różnych dniach tygodnia (także w niedziele i święta), wówczas pracodawca powinien opracować dla każdego pracownika indywidualny harmonogram pracy. Podobnie powinien postąpić w sytuacji, gdy pracownicy świadczą pracę w wydłużonym dobowym wymiarze czasu pracy, na zmiany, jak również w różnych terminach będą korzystać z dni wolnych od pracy z tytułu przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy. Dzięki stworzeniu indywidualnego harmonogramu pracy pracodawca może szczegółowo określić rozkład czasu pracy danego pracownika na dany okres rozliczeniowy.
Można zatem powiedzieć, iż o potrzebie opracowania harmonogramów pracy w zasadzie decyduje pracodawca, biorąc pod uwagę konieczność zapewnienia sprawnej organizacji pracy w zakładzie pracy.
Pośrednie zobowiązanie
Niektóre regulacje zawarte w kodeksie pracy w sposób pośredni wymuszają na pracodawcy opracowanie harmonogramów pracy dla określonych kategorii pracowników. Chodzi tu zwłaszcza o przepisy zobowiązujące pracodawcę zatrudniającego pracowników w niedziele i święta do zapewnienia tym pracownikom innego dnia wolnego od pracy w określonym terminie (w przypadku roboczej niedzieli - w okresie sześciu dni kalendarzowych poprzedzających lub następujących po takiej niedzieli; w przypadku roboczego święta - w ciągu okresu rozliczeniowego) oraz do zapewnienia pracownikom wykonującym pracę w niedzielę, co najmniej raz na cztery tygodnie, niedzieli wolnej od pracy.
Również przepisy kodeksu pracy przyznające pracownikom prawo do korzystania z dobowego i tygodniowego okresu odpoczynku w sposób pośredni wskazują na konieczność opracowania harmonogramów pracy dla tych pracowników, którzy mają rozpoczynać pracę w różnych godzinach, wykonywać ją w różnych dniach tygodnia, w zmieniającym się dobowym wymiarze czasu pracy.
Opracowując harmonogram czasu pracy dla zatrudnionych pracowników należy pamiętać, że:
• liczba dni roboczych dla pracownika nie może być większa niż wynikająca z podzielenia wymiaru czasu pracy na dany okres rozliczeniowy przez osiem godzin,
• w każdej dobie powinien być zagwarantowany co najmniej 11-godzinny okres odpoczynku, zaś w każdym tygodniu - co najmniej 35-godzinny okres odpoczynku,
• skrócenie odpoczynku tygodniowego może nastąpić w przypadku przechodzenia pracownika ze zmiany na zmianę, w takim przypadku odpoczynek tygodniowy musi jednak obejmować co najmniej 24 godziny;
• wszystkich pracowników obowiązuje przeciętnie pięciodniowy tydzień pracy,
• za wykonywanie pracy w niedziele i święta należy wyznaczyć pracownikowi inny dzień wolny od pracy,
• udzielenie dnia wolnego z tytułu przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy lub dnia wolnego w zamian za wykonywanie pracy w niedzielę lub w święto oznacza zapewnienie pracownikowi pełnych 24 godzin, przypadających po dobie, w której wykonywał pracę,
• należy oddzielnie oznaczać dni wolne od pracy z tytułu przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy oraz dni wolne z tytułu wykonywania pracy w niedziele i święta (inne są bowiem zasady polecania pracy w takie dni wolne, a także inne zasady jej rekompensowania).
Przykład harmonogramu czasu pracy na jednomiesięczny okres rozliczeniowy obejmujący marzec 2008 r.
JADWIGA SOWIŃSKA
PODSTAWA PRAWNA
• Art. 129 par. 1, art. 130, art. 133 par. 2, art. 15111 par. 1 pkt 1 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).