Nadgodziny dobowe i średniotygodniowe

Nadgodziny dobowe

Nadgodziny dobowe - to praca wykonywana ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, a także ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy (art. 129 k.p.). A zatem dla większości pracowników nadgodziny dobowe wystąpią po przekroczeniu 8-godzinnej normy dobowej czasu pracy.

Przykład

Pracownikowi zatrudnionemu w równoważnym systemie czasu pracy zaplanowano pracę w harmonogramie w następujący sposób:

Faktycznie zaś pracownik pracował w tym tygodniu w następujący sposób:

W związku z powyższym należy uznać, że nadgodziny dobowe wystąpiły w dniach:

• w poniedziałek - 1 nadgodzina - gdyż o tyle pracownik przekroczył przedłużony dobowy wymiar czasu pracy;

• we wtorek - 1 nadgodzina - gdyż o tyle pracownik przekroczył przedłużony dobowy wymiar czasu pracy;

• w czwartek - 1 nadgodzina - gdyż o tyle przekroczono normę czasu pracy;

• w piątek - 1 nadgodzina - gdyż o tyle przekroczono normę czasu pracy.

2 godziny pracy w środę (tj. 7 i 8 godz.) oraz 4 godziny pracy w piątek (tj. 5, 6, 7 i 8 godz.) nie są nadgodzinami dobowymi, gdyż nie stanowią pracy powyżej normy dobowej, jak i przedłużonego dobowego wymiaru czasu pracy.

Nadgodziny tygodniowe

Nadgodziny tygodniowe - to praca powyżej przeciętnie 40 godzin w tygodniu w okresie rozliczeniowym dla większości pracowników (art. 129 k.p.).

Ustalenie, czy w okresie rozliczeniowym wystąpiły nadgodziny tygodniowe, możliwe jest dopiero po zamknięciu okresu rozliczeniowego. Dopiero wówczas istnieje możliwość porównania obowiązującego do przepracowania wymiaru czasu pracy z czasem faktycznie przepracowanym.

Metody ustalania są dwie - prezentowane przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej oraz Państwową Inspekcję Pracy.

Zgodnie z pierwszą z nich, aby ustalić, czy doszło do przekroczenia normy średniotygodniowej, trzeba dokonać następujących obliczeń:

• od liczby faktycznie przepracowanych godzin w okresie rozliczeniowym odejmujemy liczbę godzin nadliczbowych wynikających z przekroczeń dobowych,
• od uzyskanego wyniku odejmujemy iloczyn 8 godzin i liczby tzw. dni wystających poza pełne tygodnie okresu rozliczeniowego przypadających od poniedziałku do piątku,
• uzyskaną liczbę godzin dzielimy przez liczbę pełnych tygodni przypadających w okresie rozliczeniowym,
• jeżeli uzyskany wynik jest wyższy od 40 znaczy, to doszło do przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy,
• pracownik powinien więc otrzymać z tego tytułu dodatek w wysokości 100% wynagrodzenia za liczbę godzin wynikającą z iloczynu liczby tygodni przypadających w okresie rozliczeniowym przez liczbę godzin, o którą przekroczono 40.

Przykład

Pracownik w styczniu 2008 r. przepracował 200 godzin, w tym tylko 4 nadgodziny wynikały z przekroczenia dobowej normy czasu pracy. Obowiązujący do przepracowania wymiar czasu pracy w styczniu 2008 r. wynosi 176 godz. W celu obliczenia nadgodzin średniotygodniowych należy:

200 godz. - 4 nadgodz. dobowe - (3 dni x 8 godz.) = 172 godz.

172 godz. ÷ 4 tyg. = 43 godz.

43 godz - 40 godz. (norma) = 3 godz.

3 godz. x 4 tyg. =12 nadgodzin średniotygodniowych.

W myśl stanowiska Państwowej Inspekcji Pracy godziny nadliczbowe z tytułu przekroczenia normy średniotygodniowej wystąpią już po przekroczeniu wymiaru czasu pracy dla danego okresu rozliczeniowego ustalonego zgodnie z normą, choćby w praktyce nie doszło do pracy ponad 40 godzin tygodniowo.

Przyjmując ten pogląd w celu ustalenia, czy została przekroczona przeciętna norma tygodniowa, należy:

• od czasu faktycznie przepracowanego w danym okresie rozliczeniowym odjąć wymiar czasu pracy dla danego okresu oraz liczbę godzin nadliczbowych wynikających z przekroczenia norm dobowych,
• pozostałe godziny będą stanowiły godziny nadliczbowe przekraczające normę średniotygodniową.

Przykład

Analizując stan faktyczny z poprzedniego przykładu, według stanowiska PIP należy wykonać obliczenie: 200 godz. - 176 godz. = 24 nadgodz.

24 nadgodz. - 4 nadgodz. dobowe = 20 nadgodzin średniotygodniowych.

Różnica w obliczeniach obiema metodami wynosi 8 godzin i jest spowodowania występowaniem święta (1 stycznia), które według MPiPS obniża tylko wymiar czasu pracy, a nie powoduje obniżenia normy czasu pracy.

Rekompensowanie nadgodzin - ile płatne?

Zasadą jest, że za pracę w godzinach nadliczbowych, oprócz normalnego wynagrodzenia, pracownikowi należy się dodatek do wynagrodzenia albo czas wolny.

Wysokość dodatku zależy od dnia lub pory wystąpienia godzin nadliczbowych, i tak:

1. dodatek w wysokości 100% wynagrodzenia przysługuje za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających:

• w nocy,
• w niedziele i święta, które miały być dla pracownika dniami wolnymi zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy,
• w dniu wolnym, udzielonym pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę lub w święto (art. 151¹ § 1 pkt 1 k.p.),
• z tytułu przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy (art. 151¹ § 2 k.p.),

2. dodatek w wysokości 50% wynagrodzenia przysługuje w pozostałych przypadkach, tj. w praktyce za nadgodziny dobowe, jeśli nie przypadły w porze nocnej (art. 151¹ § 1 pkt 2 k.p.).

Nadgodziny dobowe zwykle na koniec okresu rozliczeniowego powiększają liczbę nadgodzin średniotygodniowych. Nie ma jednak obawy, że trzeba będzie zapłacić za nie podwójnie. 100% dodatek z tytułu przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy jest wyłączony w przypadkach, gdy mamy do czynienia z pracą w godzinach nadliczbowych, za które pracownikowi przysługuje prawo do dodatku z tytułu przekroczenia dobowej normy czasu pracy. W takim przypadku więc pracownikowi przysługuje jedynie dodatek za nadgodziny dobowe, tj. 50%.

Należy pamiętać, że zawsze w pierwszej kolejności udziela się pracownikowi czasu wolnego w zamian za pracę w godzinach nadliczbowych. W takim przypadku pracownikowi nie przysługuje już dodatek 50% lub 100% (art. 151² k.p). Liczba godzin przysługującego pracownikowi czasu wolnego zależy od tego, czy jest on udzielany na wniosek pracownika czy wyłącznie z inicjatywy pracodawcy. W pierwszym przypadku liczba godzin czasu wolnego powinna być równa liczbie przepracowanych godzin nadliczbowych (1:1) i taki czas wolny może zostać udzielony także po zakończeniu okresu rozliczeniowego. W drugim wypadku pracodawca musi udzielić czasu wolnego do końca okresu rozliczeniowego, w którym wystąpiła praca w godzinach nadliczbowych, a jego wymiar musi być o połowę wyższy niż liczba przepracowanych godzin nadliczbowych (1: 1,5).

Rekompensata 1 : 1,5 nie może spowodować obniżenia wynagrodzenia za pełny miesięczny wymiar czasu pracy.