Jak rozliczać czas pracy po wyroku TK

Od 1 stycznia 2011 r. został wprowadzony przepis, zgodnie z którym, jeżeli święto przypada w dniu wolnym od pracy, wynikającym z rozkładu czasu pracy (czyli np. w wolną sobotę), to nie obniża ono wymiaru czasu pracy (art. 130 § 2¹ Kodeksu pracy). Jeżeli zatem pracodawca ustalił jako dzień wolny od pracy np. sobotę, to dotychczas nie musiał oddawać dnia wolnego za święto, które przypadało w tym dniu. Taką regulację 2 października br. TK uznał za niezgodną z konstytucją.

Sporna regulacja

Trybunał wydał omawiane orzeczenie na skutek zaskarżenia art. 130 § 2¹ Kodeksu pracy (przepis ten określał, że święto przypadające w dniu rozkładowo wolnym od pracy nie obniża wymiaru czasu pracy), jako niezgodne z konstytucją, przez Komisję Krajową NSZZ „Solidarność”. We wniosku związek zawodowy żądał uznania przepisu za sprzeczny z dwiema regulacjami konstytucyjnymi: zasadą równości wobec prawa i zakazem dyskryminacji oraz z prawem do określonych ustawowo dni wolnych od pracy, zawartym w art. 66 konstytucji.

„Solidarność” wskazywała, że obowiązujące dotychczas przepisy mogły spowodować nierówne traktowanie pracowników. Dla jednych święto oznaczało dzień wolny, dla innych, dla których dane święto wypadało w dzień rozkładowo wolny od pracy, wiązało się to z koniecznością odpracowania dnia świątecznego. Związkowcy przypominali, że ani Kodeks pracy, ani żaden inny przepis ustawowy nie określa, który dzień powinien być wyznaczony jako wolny z tytułu przeciętnie 5-dniowego tygodnia pracy (wprawdzie zwyczajowo jest nim sobota, ale w wielu zakładach pracy wolne przypada w innym dniu tygodnia, np. w poniedziałek). Dodatkowo konieczność „odpracowania” dnia wolnego mogła – zdaniem związkowców – naruszać konstytucyjne prawo do wolnego od pracy dnia świątecznego. Jak bowiem wynikało z pojawiających się sygnałów z jednostek inspekcji pracy, wprowadzenie spornej regulacji spowodowało wyznaczanie rozkładowych dni wolnych od pracy przez pracodawców na dni świąteczne. W efekcie dawało to możliwość nakazania „odpracowywania” niektórych świąt w inne dni tygodnia.

Rozstrzygnięcie TK

Trybunał w uzasadnieniu wskazał, że zgodnie z art. 14 Kodeksu pracy wszyscy pracownicy mają prawo do dni wolnych od pracy. Ograniczenie powinno w równej mierze dotyczyć wszystkich pracowników, a ewentualne różnice muszą być oparte na racjonalnych i zobiektywizowanych kryteriach. Zdaniem TK, jedyną możliwością dla ustalenia różnej liczby dni wolnych byłoby wyodrębnienie grupy pracowników ze względu na ich cechy osobowe i charakter pracy. Tylko w takim przypadku można przyznać im inną liczbę dni wolnych od pracy.

Tymczasem przyjęty rozkład czasu pracy dotyczy tylko obowiązującego u pracodawcy systemu czasu pracy i uprawnień pracownika do określonej liczby dni wolnych od pracy. Nie odnosi się natomiast ani do cech osobowych, ani do charakteru pracy pracowników. Tym samym wprowadzenie różnic w liczbie dni wolnych od pracy tylko na podstawie przyjętego u pracodawcy rozkładu czasu pracy nie znajduje racjonalnego uzasadnienia.

WAŻNE!

Różnicowanie pracowników w zakresie liczby dni wolnych tylko na podstawie rozkładu czasu pracy jest niezgodne z konstytucją.

Oznacza to, że ustawodawca, różnicując liczbę dni wolnych według niedopuszczalnego kryterium – rozkładu czasu pracy, naruszył konstytucyjną zasadę równości.

Skutki wyroku Trybunału

Wyrok TK przywrócił stan prawny sprzed 1 stycznia 2011 r. w zakresie rozliczania czasu pracy. Tym samym pracownikom za święta przypadające w dni rozkładowo wolne od pracy (np. w wolne soboty) także przysługuje dzień wolny i nie jest możliwe nakazanie np. odpracowania tych świąt.

Do końca 2012 r. oraz w 2013 r. nie będziemy mieli do czynienia ze „zbiegiem” świąt i wolnych sobót. Zatem zdecydowana większość pracodawców będzie musiała udzielać tylko dnia wolnego w dniu, w którym przypada święto. Z sytuacją, kiedy święto przypadnie w sobotę, będziemy mieli do czynienia dopiero w 2014 r., kiedy w sobotę wypadną święta Konstytucji 3 Maja i Wszystkich Świętych. Pracodawca będzie musiał wówczas za te święta oddać pracownikom dodatkowe dni wolne.

Nieco inna sytuacja zaistnieje, gdy u pracodawcy zostały wyznaczone inne niż sobota rozkładowo dni wolne od pracy, zgodne z 5-dniowym tygodniem roboczym.

U pracodawcy w dziale produkcji obowiązuje równoważny system czasu pracy, który powoduje przydzielanie dni wolnych wynikających z 5-dniowego tygodnia pracy w różnych dniach w poszczególnych miesiącach. W listopadzie 2012 r. dla jednej z brygad ustalono w harmonogramie jako dzień wolny z tytułu przeciętnie 5-dniowego tygodnia pracy 1 listopada. Pracownicy biurowi zakładu pracują natomiast w systemie 5-dniowym od poniedziałku do piątku (z ustalonymi „wolnymi sobotami” jako dniami wolnymi wynikającymi z przeciętnie 5-dniowego tygodnia pracy). Po wyroku TK pracodawca musi zmodyfikować rozkład czasu pracy pracowników produkcyjnych, gdyż w dzień wolny 1 listopada, przypadający dla pracowników produkcyjnych zgodnie z rozkładem czasu pracy (jako dzień wolny wynikający z przeciętnie 5-dniowego tygodnia pracy), wypada święto Wszystkich Świętych. W tej sytuacji pracodawca musi tym pracownikom udzielić jeszcze jednego dnia wolnego w listopadzie. Nie dotyczy to pracowników biurowych, ponieważ mieli oni wyznaczony 1 listopada jako dzień wolny z tytułu święta, a nie jako dzień wolny wynikający z rozkładu czasu pracy.

Święta przypadające w niedzielę bez zmian

Wyrok TK dotyczy jedynie świąt przypadających w dni wolne od pracy, ustalone w innych dniach niż niedziela. W efekcie wyrok TK nie będzie miał praktycznego znaczenia do ustalania standardowego rozkładu czasu pracy uwzględniającego wolne niedziele. Każda niedziela jest bowiem zawsze ustawowo dniem wolnym od pracy i przy rozliczaniu czasu pracy w pierwszej kolejności brany jest pod uwagę ten dzień jako niedziela – nie zaś jako święto.

Z taką sytuacją będziemy mieli do czynienia już w listopadzie, kiedy święto państwowe przypada w niedzielę 11 listopada. W takiej sytuacji nie ma konieczności „oddawania” dodatkowego dnia wolnego, gdyż to święto i tak będzie musiało być uwzględnione we wszystkich rozkładach czasu pracy jako niedziela.

Zmiany w rozliczaniu czasu pracy obowiązują od 8 października br.

Trybunał nie przewidział odroczenia wejścia w życie wyroku. Zaczął on obowiązywać od dnia publikacji orzeczenia w Dzienniku Ustaw, tj. od 8 października 2012 r. Z tym dniem uchylony został niekonstytucyjny art. 130 § 2¹ Kodeksu pracy. Należy też pamiętać, że Trybunał w ogóle nie zajmował się kwestią nowelizacji ustawy o dniach wolnych od pracy. To zaś oznacza, że wprowadzone od 1 stycznia 2011 r. święto Trzech Króli nadal pozostanie dniem ustawowo wolnym od pracy.

Podstawa prawna:

• art. 14, art. 130 Kodeksu pracy,
• art. 1 ustawy z 18 stycznia 1951 r. o dniach wolnych od pracy (Dz.U. Nr 4, poz. 28 ze zm.),
• art. 32 ust. 1, art. 66 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.