Okazuje się, że pracownicy potrzebują właściwej edukacji, dostępu do informacji, danych i wyników inwestycyjnych itp. Pracodawcy z kolei wykorzystują istniejący plan emerytalny do budowania relacji z pracownikami/uczestnikami planu. Oczywiście są organizacje, które administrują planem emerytalnym w sposób bierny. Znacznie częściej jednak pracodawcy, decydując się na założenie planu, z góry zakładają aktywną rolę w zakresie zarządzania tym świadczeniem.
Rola pracodawcy
Z punktu widzenia uczestników planu emerytalnego, pracodawca oferujący im możliwość uczestnictwa w planie bierze na siebie nie tylko odpowiedzialność za administrację nim, ale jest również odpowiedzialny za dostarczenie najlepszego produktu umożliwiającego oszczędzanie na emeryturę.
Pracodawca, zakładając plan emerytalny, decyduje o szczegółowych zasadach tego planu. W przypadku pracowniczych programów emerytalnych (ppe) wiele kwestii rozwiązuje (najczęściej ograniczająco dla pracodawcy) ustawa o ppe, regulując sposób działania programów, ale nawet wówczas istnieją ryzyka i potencjalne problemy, które wiele firm marginalizuje bądź ich nie dostrzega. W przypadku planów pozaustawowych IV filara, obszarów decyzji pracodawcy jest znacznie więcej. Odpowiedzialność pracodawcy w związku z tym jest również większa.
Pracodawcy aktywnie zarządzający świadczeniem swoją uwagę kierują na kilka obszarów funkcjonowania planu emerytalnego. Są to:
- przyjęte zasady i forma planu,
- osiągane przez zarządzającego wyniki inwestycyjne,
- dostępne uczestnikom opcje inwestycyjne,
- właściwa administracja dostarczana przez dostawcę,
- poziom kosztów i opłat ponoszonych przez uczestników oraz
- strategia komunikowania.
Analiza tych obszarów może ułatwić odpowiedź na pytanie, czy prowadzony od lat plan emerytalny właściwie funkcjonuje. Może być też punktem wyjścia w sytuacji, gdy pracodawca myśli o wprowadzeniu zmian w istniejącym planie emerytalnym.
Kryzys a plany emerytalne
W związku z obecną sytuacją gospodarczą zwiększyło się szeroko rozumiane ryzyko związane z planami emerytalnymi. Jeszcze kilka lat temu nikt nie zakładał ryzyka upadłości zarządzających. Nawet najwięksi pesymiści nie brali pod uwagę faktu, iż globalne instytucje finansowe (również działające na naszym rodzimym rynku) będą zagrożone upadłością. Obecnie, gdy takie ryzyko niebezpiecznie wzrosło, pracodawcy uświadamiają sobie, że taka sytuacja może dotknąć również ich partnerów w planach emerytalnych.
Aktualna sytuacja stwarza także pracodawcom prowadzącym plany emerytalne szanse pozwalające na względnie łatwe wprowadzenie zmian w ramach funkcjonujących świadczeń. Oczywiście mówimy o korzystnych zmianach z punktu widzenia pracodawcy i pracowników.
Jak oceniać plany emerytalne
Aby właściwie ocenić potencjalne problemy i możliwości planu emerytalnego, specjaliści radzą zatem, aby przeprowadzić analizę podstawowych obszarów funkcjonowania planu.
Ryzyko formy planu
Warto rozpocząć od oszacowania ryzyka związanego z wybraną formą planu oraz oceny stabilności i ryzyka związanego z wybranym dostawcą, czyli zarządzającym planem emerytalnym.
Pomiędzy dwiema najpopularniejszymi formami planów emerytalnych funkcjonującymi w Polsce, czyli w umowach z funduszem inwestycyjnym oraz umowach grupowego ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, istnieją wyraźne różnice mogące mieć wpływ na wielkość ryzyka ponoszonego przez pracodawcę, jak również uczestników planu.
Plan w formie umowy ubezpieczenia
W przypadku formy ubezpieczeniowej właścicielem inwestowanych środków jest towarzystwo ubezpieczeń. Uczestnik planu emerytalnego posiada wyłącznie prawo do wypłaty zgromadzonych środków. Jeśli nastąpi ewentualne bankructwo towarzystwa ubezpieczeń, wszystkie aktywa zakładu (w tym aktywa zgromadzone w ubezpieczeniowych funduszach kapitałowych) wchodzą w skład masy upadłościowej zakładu ubezpieczeń.
Przepisy dotyczące roszczeń osób ubezpieczonych w ramach ubezpieczeń na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym w razie upadłości towarzystw ubezpieczeniowych nie są jednoznaczne. Z jednej strony, wierzytelności (w tym uczestników UFK) są pokrywane z majątku towarzystwa. W przypadku jednak, gdy majątek TU nie wystarcza na zaspokojenie roszczeń wierzycieli, roszczenia te powinny być zaspokojone przez Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny. Zgodnie z przepisami o UFG mają prawo do roszczeń m.in. osoby uprawnione z tytułu umów ubezpieczenia na życie do kwoty 50 proc. wierzytelności, ale nie więcej niż 30 tys. euro. Wypłaty świadczeń dokonywane są wyłącznie na rzecz poszkodowanych lub uprawnionych osób fizycznych. Pojawia się jednak wątpliwość, czy aby na pewno wierzytelność dotyczy sytuacji, w której nie dochodzi do zdarzenia ubezpieczeniowego, czyli ubezpieczony żyje, nie ulega wypadkowi ani nie przechodzi na emeryturę. Również niejasne są zasady wyceny ewentualnej wierzytelności.
Plan w formie umowy z funduszem inwestycyjnym
W przypadku planu emerytalnego funkcjonującego na podstawie funduszu inwestycyjnego uczestnik planu jest właścicielem gromadzonych środków od momentu zakupu jednostki uczestnictwa na jego rachunek. Konstrukcja prawna funduszy inwestycyjnych oddziela majątek funduszu od majątku towarzystwa funduszy inwestycyjnych. W efekcie fundusz nie może zbankrutować (choć nie ma gwarancji spadku wartości jednostki), a w przypadku bankructwa towarzystwa aktywa zarządzanych funduszy nie wchodzą w skład masy upadłościowej towarzystwa.
Plany emerytalne oparte na funduszach inwestycyjnych są bezpieczniejsze niż plany w formie ubezpieczenia. Zwolennicy drugiego rozwiązania wskazują jednak, że ryzyko upadku takiej instytucji jest minimalne. I pewnie mają rację, choć warto pamiętać, iż do tej pory w Polsce upadło sześć zakładów ubezpieczeń (w tym jeden życiowy), a kłopoty do niedawna największej firmy ubezpieczeniowej na świecie AIG pokazują, iż żadna instytucja nie jest tak naprawdę wolna od ryzyka bankructwa.
Warto zatem przeanalizować kondycję finansową naszego partnera i wszelkie ryzyka w odniesieniu do planu emerytalnego w kontekście wyżej przedstawionych informacji.
Wyniki inwestycyjne
Kolejnym obszarem analizy i kryterium oceny mogą być wyniki inwestycyjne osiągane przez obecnego partnera – firmę zarządzającą aktywami planu. Analizę można zacząć od porównania osiąganych wyników inwestycyjnych (stóp zwrotu oraz ryzyka inwestycyjnego) z celami inwestycyjnymi wskazanymi w statutach funduszy, z wynikami realizowanymi przez inne fundusze działające na rynku oraz wynikami benchmarków rynkowych. Mając dostęp do wycen funduszy, analiza ich wyników jest względnie łatwa (przynajmniej jeżeli chodzi o proste porównanie stóp zwrotu funduszy).
Warto również wspomnieć o korzyściach podatkowych związanych z inwestowaniem w fundusze ubezpieczeniowe oraz fundusze inwestycyjne parasolowe. W obu przypadkach konstrukcja prawna pozwala na odsunięcie w czasie obowiązku płatności podatku od zysków kapitałowych (inaczej podatku Belki) do momentu albo rozwiązania polisy ubezpieczeniowej, albo umorzenia jednostek funduszu (w przypadku funduszy parasolowych). W tradycyjnych funduszach inwestycyjnych podatek Belki jest naliczany również w przypadku przeniesienia środków pomiędzy funduszami i oczywiście na koniec inwestycji.
Opcje inwestycyjne
Następnym obszarem analizy mogą być opcje inwestycyjne dostępne pracownikom. Warto je zweryfikować oraz sprawdzić, czy obecny zakres jest adekwatny do potrzeb uczestników planu, ponieważ te zmieniają się wraz z wiekiem uczestników.
Warto dodać, iż w niektórych firmach pracownicy mają możliwość inwestowania wyłącznie w jednym funduszu, najczęściej funduszu stabilnego wzrostu. Taka sytuacja znacznie zwiększa ryzyko uczestników planu, jak również samego pracodawcy, podmiotu, który wybierał dany fundusz.
W tej części warto zwrócić uwagę na politykę lokacyjną wybranego funduszu. W przypadku funduszy inwestycyjnych statut funduszu określa, w jakie instrumenty fundusz ma prawo (i/lub obowiązek) inwestować swoje aktywa, a w przypadku funduszy ubezpieczeniowych ogólne informacje odnośnie do polityki inwestycyjnej są zawarte w regulaminie lokowania środków UFK.
Ponadto warto pamiętać, że fundusze często zmieniają swoją politykę inwestycyjną, należy zatem zwracać uwagę na charakter tych zmian. Pomimo że pracodawcy mogą, niestety, w bardzo ograniczonym stopniu kontrolować zarządzających, to analizując wyniki inwestycyjne, trzeba rozpatrywać je w kontekście statutowych obowiązków.
Administracja planem
Jednym z elementów prawidłowo funkcjonującego planu emerytalnego jest właściwa administracja dostarczana przez dostawcę. TFI oraz TU oferują podobny zakres usług obejmujący m.in. przesyłanie wyciągów z rachunków, dostęp do rachunków przez infolinię itp.
W przypadku ppe, gdzie wszelkie dyspozycje (oświadczenia woli) powinny przechodzić przez pracodawcę, funkcjonalność różnych kanałów dostępu do rachunku nie ma tak dużego znaczenia, jak w przypadku planów IV filaru. W przypadku planów pozaustawowych, pracodawcy zwykle dążą do tego, aby dyspozycje pracowników były bezpośrednio składane dostawcy. Zarządzanie rachunkiem (w tym składania zleceń) bez włączania w to pracodawcy może być zatem rozwiązaniem oczekiwanym z punktu widzenia pracodawcy, jak również pracowników.
Koszty i opłaty
Kolejnym elementem, który powinien być cyklicznie analizowany, są koszty funkcjonowania planu. Dla pracodawcy podstawowym kosztem jest składka, podczas gdy dla uczestników planu są nimi wszelkie koszty i opłaty pobierane przez dostawców. Warto zatem porównywać poziom składki pracodawcy z typową składką opłacaną przez pracodawcę na rynku oraz poziom kosztów i opłat ponoszonych przez uczestników z kosztami rynkowymi (zobacz tabelę).
Opłaty w funduszach inwestycyjnych
Warto pamiętać, że w zakresie kosztów i opłat mogą występować wyraźne różnice pomiędzy formą ubezpieczeniową a inwestycyjną planów emerytalnych. Fundusze inwestycyjne zwyczajowo pobierają wyłącznie opłatę za zarządzanie z aktywów funduszu. Inne opłaty (np. ze składki) są bardzo rzadko stosowane. Towarzystwa nie pobierają dodatkowych opłat za prowadzenie rachunków, choć w przypadku konwersji środków bądź zmiany alokacji popularne są rozwiązania, w których uczestnik jest obowiązany do poniesienia określonych kosztów.
Opłaty w ubezpieczeniowych funduszach kapitałowych
Sytuacja w przypadku ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych jest odmienna. Przede wszystkim składka przekazywana na konto ubezpieczyciela składa się ze składki ubezpieczeniowej oraz składki inwestycyjnej. Dla części inwestycyjnej opłaty można podzielić na: opłaty pobierane ze składek, opłaty pobierane poprzez umorzenie jednostek, za zarządzanie, koszty zakupu i sprzedaży jednostek oraz opłaty przy wypłacie środków.
Opłaty pobierane ze składek uczestników obejmują przede wszystkim opłaty administracyjne. Ponadto ze składek uczestników pobierane są opłaty alokacyjne, tj. towarzystwa często stosują opłatę polegającą na procentowym zmniejszeniu alokowanej składki w pierwszych latach po przystąpieniu pracownika do planu. Opłaty administracyjne mogą być również pobierane poprzez umarzanie jednostek.
Opłaty za zarządzanie są najczęściej pobierane z aktywów funduszu, podobnie jak w przypadku TFI (choć często w mniejszej wysokości). Ponadto warto pamiętać, że towarzystwa ubezpieczeń często stosują różne ceny jednostek uczestnictwa w przypadku zakupu i sprzedaży tych jednostek.
Strategia komunikowania
Ostatnim elementem, który warto ocenić, jest stosowana strategia komunikowania. Należy zrewidować stosowane metody i narzędzia edukacji inwestycyjnej i finansowej lub rozważyć ich wdrożenie, jeśli takie nie funkcjonują. W zakresie komunikacji nieoceniona może być pomoc i zaangażowanie zarządzającego.
Zmiany w planach emerytalnych
Obecnie, w sytuacji spowolnienia gospodarczego, zwiększonej konkurencyjności na rynku zarządzających aktywami planów emerytalnych, słabych wyników inwestycyjnych i zwiększonego ryzyka dla pracodawców i pracowników, organizacje prowadzące plany emerytalne coraz częściej będą podejmować decyzje w zakresie zmian w funkcjonujących planach emerytalnych.
W sytuacji utraty zaufania do wybranego zarządzającego spowodowanej niskimi stopami zwrotu czy innymi problemami pojawiającymi się w trakcie funkcjonowania planu, pracodawca powinien rozważać zmianę partnera, formy planu itp. Tego typu decyzje są oczywiście długoterminowe, warto jednak o tym myśleć, choćby dlatego, iż zmiany są częścią każdego procesu biznesowego.
UWAGA
Dzięki aktywnemu podejściu pracodawcy do zarządzania planem emerytalnym, oferowane świadczenie będzie miało większą wartość dla uczestników planu, a pracodawcy ułatwi dostosowywanie planu do standardów rynkowych czy pozwoli na optymalizację kosztów jego funkcjonowania.
UWAGA
Analiza wyników może być utrudniona lub wręcz niemożliwa, w sytuacji gdy cena jednostki nie zawiera wszystkich kosztów, jakimi jest obarczony uczestnik planu. W przypadku funduszy inwestycyjnych najczęściej nie ma dodatkowych kosztów (opłaty manipulacyjne dotyczą raczej klientów indywidualnych, a nie uczestników planów emerytalnych), podczas gdy fundusze ubezpieczeniowe często charakteryzują się ograniczoną przejrzystością kosztową. Tym samym analiza ich wyników na podstawie ceny jednostki uczestnictwa (a zwłaszcza porównania wyników z innymi funduszami) może prowadzić do błędnych wniosków.
UWAGA
Towarzystwa ubezpieczeń często stosują mniej przejrzysty dla uczestnika sposób naliczania różnych opłat i kosztów w porównaniu z funduszami inwestycyjnymi. Bardzo ważne jest zatem, aby dokładnie porównywać oferty.
@RY1@i13/2009/010/i13.2009.010.000.0024.001.jpg@RY2@
|
|
PRZYPIS
* Na dzień 1 sierpnia tego roku na liście KNF wpisanych było 1080 działających pracowniczych programów emerytalnych (ppe). Z danych na koniec 2008 r. wynika, że w programach uczestniczyło 325 tys. osób, a średnia wartość rachunku ppe na uczestnika wyniosła 11 325 zł. Większość programów została założona w formie umowy grupowego ubezpieczenia na życie (74,2 proc.). 23,2 proc. firm założyło ppe w formie funduszu inwestycyjnego, podczas gdy w formie pracowniczego funduszu emerytalnego tylko 2,6 proc. organizacji. Z raportu Przegląd Łącznych Wynagrodzeń 2008, przygotowywanego przez Mercer wśród ponad 200 największych polskich firm wynika, iż prawie 30 proc. organizacji posiada plan emerytalny (ppe lub plan pozaustawowy, nierejestrowany w KNF).