Wartości wyznawane przez pracowników mają duże znaczenie w procesie ich motywowania. pracowników. Nie trudno także takie, nawet uproszczone, wartości i potrzeby zbadać wśród zatrudnionych. W artykule przedstawię wyniki badań w tym zakresie przeprowadzone wśród osób pracujących w przedsiębiorstwach województwa zachodniopomorskiego.
W poszukiwaniu wartości
W celu zbadania wyznawanych wartości przeprowadzono badania ankietowe wśród pracujących studentów studiów niestacjonarnych kierunków ekonomicznych Uniwersytetu Szczecińskiego w 2007 roku na próbie 282 osób i w 2011 roku na próbie 248 osób. Mieli oni za zadanie określić, w kolejności od 1 (najważniejsza) do 10 (najmniej ważna), wyznawane wartości w życiu i w pracy. Dobór wartości, które zostały przedstawione studentom, wynikał z wcześniejszych badań ankietowych otwartych, w których studenci określali, co jest dla nich najważniejsze w życiu i pracy. Na podstawie wyników tych badań i doboru podobnych określeń wybrano po 10 najważniejszych wartości w życiu osobistym i pracy zawodowej.
Wartości w życiu osobistym
Zarówno dla efektywnej organizacji pracy w przedsiębiorstwie, jak też tworzenia skutecznego systemu zarządzania personelem pomocna może być znajomość hierarchii wartości dotyczących życia osobistego, jaką wyznają pracownicy. Warto wskazać na badania przeprowadzone przez CBOS dotyczące wartości wyznawanych wśród dorosłych Polaków. Z badań tych wynikało, że najważniejsze dla Polaków jest szczęście rodzinne, które należy do najwyżej cenionych wartości dla 72 proc. badanych osób (można było wymienić kilka najważniejszych wartości), a następnie praca zawodowa (dla 50 proc.), dobre zdrowie (49 proc.), spokój (48 proc.), uczciwość (47 proc.), szacunek innych ludzi (43 proc.), przyjaciele (33 proc.) i wiara religijna (29 proc.)1. Najmniej cenione są natomiast: udział w życiu politycznym (ważne dla 7 proc.), życie pełne przygód i wrażeń (5 proc.) oraz sukces i sława (4 proc.).
W badaniach przeprowadzonych przeze mnie spośród wartości w życiu osobistym pracujący studenci mieli do wyboru: otrzymywanie wysokiego wynagrodzenia, dobre zdrowie, dużo czasu wolnego, życie według zasad religijnych, posiadanie przyjaciół i znajomych, rodziny, stabilne zatrudnienie, możliwości podróżowania, podnoszenie poziomu wykształcenia, posiadanie wysokiej pozycji materialnej. Wyniki badań zostały przedstawione w tabeli 1.
Tabela 1
Hierarchia wartości w życiu osobistym wyznawanych przez pracujących studentów
| Wartości | Średnia ocena | |
| 2007 rok | 2011 rok | |
| Rodzina | 1, 9 | 3, 3 |
| Dobre zdrowie | 2, 4 | 3, 4 |
| Przyjaciele i znajomi | 4, 7 | 3, 9 |
| Stabilne zatrudnienie | 5, 1 | 5, 3 |
| Wykształcenie | 5, 1 | 5, 1 |
| Wysokie wynagrodzenie | 5, 9 | 5, 0 |
| Czas wolny | 6, 8 | 6, 8 |
| Wysoka pozycja materialna | 7, 2 | 7, 4 |
| Zasady religii | 7, 4 | 7, 3 |
| Podróże | 8, 2 | 7, 6 |
Badania własne Autora
Perspektywa rodzinna
Jak widać, najważniejszymi wartościami dla studentów są rodzina i dobre zdrowie. Zatem uprawniony wydaje się wniosek, że pracownicy są zainteresowani dobrym funkcjonowaniem swojej rodziny, co potwierdza wcześniej wspomniane badania przeprowadzone przez CBOS. Tym samym przedsiębiorstwo może wykorzystywać tę wartość np. do motywowania pracowników czy organizacji czasu pracy. Zadowolenie z dobrych relacji w rodzinie będzie wpływać na lepsze samopoczucie, a to będzie się przekładać na lepszą wydajność pracy, większe związanie z przedsiębiorstwem ułatwiającym dobre funkcjonowanie rodziny. Narzędziami, które mogą być tu przez przedsiębiorstwo wykorzystywane, może być elastyczniejsze i zindywidualizowane podejście do czasu pracy, organizacja pracy uwzględniająca czas pracy współmałżonka, ułatwienia organizacyjne w opiece nad dowolnym członkiem rodziny, wspomaganie funkcjonowania przedszkoli czy nawet organizacja przedszkoli funkcjonujących pod patronatem przedsiębiorstwa itd.
Dbałość o zdrowie
Z kolei zdrowie jako wartość może być wykorzystywane do motywowania pracowników do pracy. Wynika to z faktu, że pracownicy żyjący aktywniej, uprawiający sport są lepiej wypoczęci psychicznie, mają więcej energii, są bardziej zadowoleni itd. A to przekłada się na wydajność ich pracy. Przedsiębiorstwo może zatem traktować finansowanie aktywności sportowej zatrudnionych pracowników w kategoriach inwestycyjnych, analogicznych do szkoleń. Motywatorem będzie sama możliwość uczestniczenia w danym przedsiębiorstwie w takiej aktywności. Należy dodać, że dzięki wspólnej aktywności po godzinach pracy rozwiną się również więzi między pracownikami w dziale czy nawet między działami oraz między przełożonymi i pracownikami, w przypadku gdyby ci pierwsi również uczestniczyli w dodatkowych aktywnościach.
Relacje towarzyskie i edukacyjne
Kolejne trzy wartości są zdecydowanie mniej ważne od rodziny i zdrowia. Warto zwrócić uwagę, że również one nie mają wymiaru bezpośrednio pieniężnego. Są nimi: przyjaciele i znajomi, stabilne zatrudnienie i wykształcenie. Warte podkreślenia jest szczególnie to, że dosyć istotne dla pracowników jest stabilne zatrudnienie. Przeczy to trochę lansowanej potrzebie uelastyczniania rynku pracy. Może się bowiem okazać, że spowoduje ono u części osób wzrost zadowolenia, ale u innych podniesienie poziomu niezadowolenia.
Wartości w pracy
Wartości wyznawane w życiu osobistym i możliwość ich zaspokojenia wpływają na zachowania pracowników w przedsiębiorstwie. Jednakże dla pracodawcy pierwszorzędne znaczenie ma, bez wątpienia, hierarchia wartości, dotycząca pracy zawodowej. Wiedza o wyznawanym przez zatrudnionych systemie wartości w pracy może posłużyć pracodawcom w jeszcze większym stopniu do budowania systemów organizacji pracy, motywowania, tworzenia ścieżek kariery, ale też – budowania strategii przedsiębiorstwa, tworzenia kultury przedsiębiorczej itd. Świadomość hierarchii wartości wyznawanych przez pracowników przełoży się w efekcie na ich wydajność pracy i wzrost konkurencyjności przedsiębiorstwa.
Jaką zatem hierarchię wartości mają pracownicy? Biorący udział w badaniach szeregowali wartości w pracy, podobnie jak przy wartościach w życiu, od 1 (najważniejsza) do 10 (najmniej ważna). Wartości te zostały wybrane również na podstawie wcześniejszej ankiety otwartej dotyczącej określania istotnych wartości w pracy. Wyniki zostały zaprezentowane w tabeli 2.
Tabela 2
Hierarchia wartości w pracy wyznawana przez studentów
| Wartości | Średnia ocena | |
| 2007 rok | 2011 rok | |
| Dobra atmosfera w pracy | 3, 4 | 3, 7 |
| Praca dająca dużo radości | 3, 5 | 3, 7 |
| Wysokie wynagrodzenie | 3, 9 | 4, 2 |
| Widzenie sensu pracy | 3, 9 | 4, 9 |
| Możliwość bycia kreatywnym | 5, 1 | 5, 0 |
| Oddzielenie czasu pracy od czasu wolnego | 6, 1 | 5, 7 |
| Elastyczny czas pracy | 6, 3 | 6, 4 |
| Dużo samodzielności w pracy | 6, 6 | 6, 7 |
| Krótszy czas pracy (poniżej 40 godzin tyg.) | 7, 7 | 7, 6 |
| Dużo odpowiedzialności | 8, 3 | 7, 0 |
Badania własne Autora
Wyniki potwierdzają tezę, że dla pracowników wartością najwyższą nie są środki materialne. To, co jest dla nich najważniejsze w pracy zawodowej, to dobra atmosfera w pracy i praca dająca im dużo radości (sprawiająca satysfakcję). Jest to cenna informacja dla pracodawców. Mogą oni motywować pracowników do większej wydajności przez stwarzanie im dobrej atmosfery w pracy, indywidualne jej dopasowanie tak, by czerpali z niej radość oraz widzieli sens jej wykonywania. Wynagrodzenie zatem jest czynnikiem istotnym, bo pracownicy muszą mieć dochody zaspokajające ich określone potrzeby, ale nie najważniejszym. Warto też dostrzec, że wartości w pracy nie są tak silnie zróżnicowane jak wartości w życiu osobistym.
Ciekawe w wynikach jest też to, że średnią wartość wśród pracujących studentów ma możliwość bycia kreatywnym. A przecież jest to kluczowe oczekiwanie w stosunku do absolwentów szkół wyższych.
Małe znaczenie dla pracowników ma szczególnie praca samodzielna, praca w krótszym wymiarze czasu oraz praca, w której musieliby ponosić dużą odpowiedzialność. Można więc wysunąć wniosek, opierając się również na dużym znaczeniu dobrej atmosfery w pracy, że pracownicy zdecydowanie bardziej preferują współpracę i nie są indywidualistami.
Warto w tym miejscu wspomnieć o badaniach przeprowadzonych przez Stowarzyszenie Studentów BEST na pięciu polskich politechnikach, mających na celu poznanie planów i oczekiwań odnośnie do przyszłej pracy zawodowej. Otóż większość studentów, bo aż prawie 78 proc., chciałoby pracować w Polsce, dla 9 proc. miejsce jest obojętne, a niecałe 13 proc. chciałoby wyjechać do pracy za granicę, w tym 4 proc. na stałe. Natomiast w przyszłej pracy zawodowej oczekują: możliwości rozwoju zawodowego (68 proc.), dobrej lokalizacji (65 proc.) i stałej umowy o pracę (57 proc.). Pozostałe oczekiwania są istotne dla 21 proc. i mniejszej liczby osób, w tym wysokie wynagrodzenie ma znaczenie dla około 19 proc.2. Zatem również w tym przypadku wartości istotne dla studentów w przyszłej pracy nie mają w pierwszym rzędzie charakteru pieniężnego.
Przedstawione wartości wyznawane przez pracowników warto skonfrontować z tym, jakich wartości spodziewają się pracodawcy od pracowników.
Wartości oczekiwane przez pracodawców
Badania przeprowadzone przez Instytut Badawczy MillwardBrown SMG/KRC dotyczące wartości oczekiwanych przez pracodawców w stosunku do osób po studiach wyższych oraz studentów pokazują, że do najważniejszych wartości należy kreatywność, umiejętność pracy w zespole i samodzielność3.
Z kolei badania przeprowadzone w 2005 roku przez firmę konsultingową Doradztwo – Organizacja – Szkolenia ze Szczecina, w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, działanie 2.1, wśród przedsiębiorstw w województwie zachodniopomorskim pokazały, że do najważniejszych cech i umiejętności, którymi według pracodawców powinni dysponować pracownicy, należą w szczególności: zaangażowanie się w pracę i kreatywność, samodzielność, podejmowanie odpowiedzialności za wykonywane zadania, chęć rozwoju swoich kwalifikacji, a także umiejętność współpracy i dobra komunikacja4.
Można zauważyć, że istnieją rozbieżności między oczekiwaniami pracodawców a wartościami wyznawanymi przez pracowników. Wynikają one z jednej strony ze sposobu badań, a z drugiej z tego, że wartości wyznawane przez pracowników są częściowo inne niż pracodawców. Wskazane jest znalezienie złotego środka – maksymalne zaspokojenie potrzeb pracodawców przy możliwie największym zaspokojeniu potrzeb i wartości pracowników.
Ankieta w firmie
Zaprezentowane wyniki badań pozwalają pozytywnie zweryfikować tezę, że pracownicy nie są klasycznymi homo oeconomicus, a tym samym najważniejsze wyznawane przez nich wartości zarówno w życiu osobistym, jak i pracy zawodowej mają wymiar niepieniężny.
Określenie w badaniach najważniejszych wartości wśród pracowników uprawnia też do zadania kilku pytań, które mogliby sobie postawić pracownicy: na ile wyznawane przeze mnie wartości, szczególnie w pracy zawodowej, są zgodne z oczekiwaniami pracodawcy? Czy taka hierarchia wartości wystarcza do osiągania sukcesów na rynku pracy, chociażby w postaci stabilnego zatrudnienia?
Przedstawione wyniki badań dotyczą wybranego segmentu rynku pracy – pracujących studentów. Pracodawcy, którzy przeprowadzą podobne badania ankietowe (anonimowe), mają szansę poznać i dowiedzieć się, co dla ich pracowników jest najważniejsze, co może ich motywować albo demotywować do pracy, co może poprawiać współpracę, a co ją psuć itd. Dzięki informacjom uzyskanym z ankiety można poprawić komunikację, organizację pracy, kulturę organizacyjną czy atmosferę. W efekcie może to wpłynąć na poprawę wydajności pracy i konkurencyjności przedsiębiorstwa i, co warte podkreślenia, bez dodatkowych nakładów finansowych.
| |
PRZYPISY
1 Badania przeprowadzono w dniach 2–5 listopada 2006, na liczącej 979 osób reprezentatywnej próbie losowej dorosłych Polaków. Wyniki badań na stronie: http://www.psychologia.net.pl/serwis.php? level=389&rok=2007, 27.02.2012
2 Młodzi inżynierowie wybierają Polskę, „Rzeczpospolita” 28.03.2007, s. B 10
3 Pracodawcy czekają na zdolnych i pomyslnych studentów, „Rzeczpospolita”, 7.03. 2007, s. B 11
4 J. Przemieniecki, W. Jarecki, E. Arendacz, Kompetencje atrakcyjnego pracownika, DOS, Szczecin 2005.