Na niektórych stanowiskach istnieje konieczność używania przez pracowników odzieży i obuwia roboczego. Pracownik zatrudniony na takim stanowisku ma obowiązek korzystać z odzieży roboczej. Jeżeli tych obowiązków nie będzie przestrzegał, to - niezależnie od odpowiedzialności porządkowej (z możliwością nałożenia kary pieniężnej włącznie) - nie może on domagać się wypłaty świadczeń tytułem szkody, jaką poniósł przez niekorzystanie z odzieży roboczej. Z drugiej strony pracodawca ma prawny obowiązek, wynikający z art. 2377 § 1 k.p., zapewnienia pracownikowi nieodpłatnie odzieży roboczej. Musi ona spełniać wymagania wskazane w Polskich Normach.
Konserwacja i pranie odzieży - obowiązkowe
Przypadki, w których pracodawca jest obowiązany dostarczyć pracownikowi bezpłatną odzież roboczą, wskazuje Kodeks pracy.
Ma to miejsce w sytuacji, gdy:
• odzież własna pracownika może ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudzeniu oraz
• ze względu na wymagania technologiczne, sanitarne lub bezpieczeństwa i higieny pracy.
Wraz z zapewnieniem bezpłatnej odzieży pracodawca ma także obowiązek zapewnienia, aby odzież i obuwie robocze posiadały właściwości ochronne i użytkowe, zwłaszcza powinien zagwarantować pracownikowi pranie, konserwację, naprawę, odpylanie i odkażanie wszystkich elementów ubioru roboczego (art. 2379 § 2 k.p.). Sposób wykonania tego obowiązku może być różny.
Przykład
Firma B., działająca w branży budowlanej, kupuje swoim pracownikom każdorazowo, przed rozpoczęciem pracy na kolejnej inwestycji, kompletne kombinezony robocze i obuwie. Z uwagi na obniżające się ceny odzieży i duży stopień zużycia firma zrezygnowała z każdorazowego prania i konserwacji odzieży.
Przedsiębiorstwo A., prowadzące warsztat samochodowy - autoryzowaną stację obsługi samochodów jednego z wielkich koncernów - zapewnia pracownikom po 2 komplety kombinezonów roboczych. Co tydzień, a w indywidualnych przypadkach także częściej, np. gdy wykonywane prace spowodowały znaczne zabrudzenia odzieży, pracownicy mają obowiązek zdania do kierownika serwisu zużytych ubiorów i pobrania nowych kompletów. Zużyta odzież przekazywana jest do pralni, z którą firma A. podpisała stosowną umowę. Wymiana całości odzieży, zgodnie z przepisami obowiązującymi w zakładzie pracy, następuje raz w roku.
Choć przepisy nakazują zapewnienie prania, nie oznacza to, że pracodawca ma obowiązek utrzymywania w zakładzie pracy maszyn pralniczych. Może, jak w powyższym przykładzie, zlecić wykonywanie konserwacji i prania odzieży specjalistycznemu przedsiębiorstwu.
Gdy pracodawca nie może prać
Jeżeli pracodawca sam nie wykonuje obowiązków dotyczących prania lub konserwacji odzieży, może te czynności zlecić pracownikowi. W takim wypadku, zgodnie z art. 2379 § 3 k.p., czynności te mogą być wykonywane przez pracownika, pod warunkiem wypłacania przez pracodawcę ekwiwalentu pieniężnego w wysokości kosztów poniesionych przez pracownika.
Ekwiwalent ten powinien być de facto zwrotem kosztów prania, które poniósł pracownik. Należy uznać, że w przepisach płacowych raczej nie powinno się określać sztywno tych kwot (aczkolwiek wskazanie kwot maksymalnych takiego ekwiwalentu jest dopuszczalne), a wypłata powinna następować na podstawie udokumentowanych wydatków. Pracownik powinien być więc zobowiązany do przedłożenia faktury za pranie odzieży.
Przykład
Maciej K., zatrudniony w firmie remontowo-budowlanej, otrzymał od pracodawcy komplet odzieży roboczej przed przystąpieniem do pracy. Po zakończeniu robót pracodawca poinformował pracownika o konieczności odświeżenia odzieży. Maciej K. oddał więc kompletny kombinezon roboczy do pralni. Ze względu na spory stopień zabrudzenia koszt prania wyniósł łącznie 80 zł. Pracodawca na podstawie rachunku z pralni wypłacił Maciejowi K. stosowną kwotę.
Podobna sytuacja ma również miejsce w przypadku pracowników używających, na podstawie art. 2377 § 2 k.p., własnej odzieży jako roboczej. W tym przypadku pracodawca ma obowiązek pokrywania kosztów konserwacji i prania tej odzieży, niezależnie od ekwiwalentu przysługującego pracownikowi za tę odzież (art. 2377 § 4 k.p.).
Przykład
Janusz S., zatrudniony w warsztacie samochodowym, używa w pracy własnej odzieży jako ubioru roboczego. Pracodawca wypłacił mu ekwiwalent za odzież w wysokości 150 zł. Za konserwację i pranie odzieży również odpowiada pracownik - pracodawca jest małym przedsiębiorcą i nie może zapewnić pracownikom prania odzieży.
Janusz S. ze względu na duże zabrudzenia po jednej z napraw oddał swoją odzież do prania. Koszt prania wyniósł 55 zł i został udokumentowany fakturą. W tej sytuacji pracodawca obowiązany jest również do zwrotu 55 zł tytułem ekwiwalentu za pranie odzieży roboczej.
W jednym wypadku zabronione jest powierzanie pracownikowi samodzielnego prania odzieży.
Dotyczy to tych ubiorów lub obuwia, które w procesie pracy uległy skażeniu środkami chemicznymi, promieniotwórczymi albo materiałami biologicznie zakaźnymi. Ze względu na dużą szkodliwość takich zanieczyszczeń pracodawca obowiązany jest do przechowywania wyłącznie w miejscu przez niego wyznaczonym. Musi także sam zapewnić odkażanie, konserwację i pranie takiej odzieży.
Ekwiwalent a podatek i składki ZUS
Ponieważ ekwiwalent za pranie odzieży roboczej jest świadczeniem obowiązkowym, zastępującym świadczenie rzeczowe w postaci prania tejże odzieży, gwarantowanym przez pracodawcę, całość kwot otrzymywanych przez pracownika jest zwolniona z wszelkich danin publicznych.
I tak:
• na podstawie § 2 ust. 1 pkt 6 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (DzU nr 161, poz. 1106 ze zm.) ekwiwalent za pranie odzieży nie stanowi podstawy wymiaru składek ZUS,
• na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 11 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (DzU z 2000 r. nr 14, poz. 176 ze zm.) ekwiwalent jest zwolniony z opodatkowania podatkiem dochodowym.
Oznacza to, że całość kwoty wypłaconej pracownikowi, bez względu na jej wysokość, powinna być rozliczona odrębnie.
Michał Culepa