Jakie są obowiązki pracodawcy użytkownika w zakresie bhp wobec pracowników tymczasowych?

Większość obowiązków z zakresu bhp spoczywa na pracodawcy użytkowniku. Pracodawca użytkownik jest odpowiedzialny za zapewnienie pracownikom tymczasowym bezpiecznych i higienicznych warunków wykonywania pracy. Do niego należy również przeprowadzenie szkoleń bhp, oceny ryzyka zawodowego, zapoznanie pracowników z oceną, zapewnienie odzieży i obuwia roboczego oraz środków ochrony indywidualnej, a także napojów i posiłków profilaktycznych. Jeżeli pracownik tymczasowy ulegnie wypadkowi, to na pracodawcy użytkowniku ciąży obowiązek ustalenia jego okoliczności i przyczyn.

UZASADNIENIE

Zasady zatrudniania pracowników tymczasowych uregulowane są w ustawie z 9 lipca 2003 r. o zatrudnianiu pracowników tymczasowych.

Praca tymczasowa to wykonywanie na rzecz danego pracodawcy użytkownika zadań:

• o charakterze sezonowym, okresowym, doraźnym,
• których terminowe wykonanie przez pracowników zatrudnionych przez pracodawcę użytkownika nie byłoby możliwe lub
• których wykonanie należy do obowiązków nieobecnego pracownika zatrudnionego przez pracodawcę użytkownika:

– przez okres nie dłuższy niż 18 miesięcy na rzecz jednego pracodawcy użytkownika w okresie obejmującym 36 kolejnych miesięcy łącznie,

– przez okres nie dłuższy niż 36 miesięcy, jeżeli pracownik tymczasowy wykonuje w sposób ciągły na rzecz danego pracodawcy użytkownika pracę tymczasową, obejmującą zadania, których wykonanie należy do obowiązków nieobecnego pracownika zatrudnionego przez tego pracodawcę użytkownika. W takiej sytuacji, po okresie wykonywania pracy tymczasowej, pracownik tymczasowy może być ponownie skierowany do wykonywania pracy tymczasowej u tego pracodawcy użytkownika, nie wcześniej jednak niż po upływie 36 miesięcy.

Pracownik tymczasowy to pracownik zatrudniony przez agencję pracy tymczasowej (na podstawie umowy o pracę na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy) wyłącznie w celu wykonywania pracy tymczasowej na rzecz i pod kierownictwem pracodawcy użytkownika.

Zatem między pracownikiem tymczasowym a pracodawcą użytkownikiem nie dochodzi do nawiązania stosunku pracy. Jest to specyficzna sytuacja, w której występują trzy strony zatrudnienia:

• pracodawca użytkownik, który warunki zatrudnienia uzgadnia na piśmie z agencją pracy tymczasowej,
• agencja pracy tymczasowej, która zatrudnia pracownika tymczasowego,
• pracownik tymczasowy.

---

Podstawowe obowiązki pracodawcy użytkownika

Obowiązek zapewnienia pracownikom tymczasowym bezpiecznych i higienicznych warunków wykonywania pracy spoczywa na pracodawcy użytkowniku. Przede wszystkim rolą pracodawcy użytkownika jest zorganizowanie stanowiska pracy spełniającego wymagania przepisów prawnych w zakresie wyposażenia i ochrony pracownika przed występującymi zagrożeniami.

O warunkach wykonywania pracy pracodawca użytkownik ma obowiązek poinformować na piśmie agencję pracy tymczasowej. Ponadto jest on zobowiązany:

• dostarczyć pracownikowi tymczasowemu odzież i obuwie robocze oraz środki ochrony indywidualnej dostosowane do rodzaju zagrożeń występujących na stanowisku pracy, zgodnie z tabelą przydziału obowiązującą u danego pracodawcy,
• zapewnić napoje i posiłki profilaktyczne, jeśli charakter pracy tego wymaga,
• przeprowadzić szkolenia w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy (instruktaż ogólny, stanowiskowy oraz szkolenie okresowe), na zasadach określonych w rozporządzeniu w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy,
• ustalić okoliczności i przyczyny wypadku przy pracy,
• przeprowadzić ocenę ryzyka zawodowego oraz poinformować pracowników tymczasowych o tym ryzyku.

Pracodawca użytkownik ponosi odpowiedzialność za należyte wywiązanie się z ww. powinności. Na zakres tej odpowiedzialności nie wpłynie inny podział obowiązków określony np. w umowie zawartej między pracodawcą użytkownikiem a agencją pracy tymczasowej. Ponadto obowiązki te pracodawca użytkownik wypełnia w równym stopniu zarówno w stosunku do tzw. pracowników etatowych, których sam zatrudnia, jak i do pracowników tymczasowych.

Zatem pracownik tymczasowy w okresie wykonywania pracy na rzecz pracodawcy użytkownika nie może być traktowany mniej korzystnie w zakresie warunków pracy i innych warunków zatrudnienia niż pracownicy zatrudnieni przez tego pracodawcę użytkownika na takim samym lub podobnym stanowisku pracy.

WAŻNE!

Pracownikowi tymczasowemu, wobec którego pracodawca użytkownik naruszyłby zasadę równego traktowania, przysługuje prawo dochodzenia od agencji pracy tymczasowej odszkodowania w wysokości określonej w przepisach Kodeksu pracy, tj. w wysokości nie niższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę, ustalane na podstawie odrębnych przepisów.

Regulacje, znajdujące się w Kodeksie pracy, dotyczące równego traktowania w zatrudnieniu mają zastosowanie w stosunkach pracownika tymczasowego z agencją pracy tymczasowej.

Inne obowiązki wynikające z przepisów prawa pracy

Agencja pracy tymczasowej oraz pracodawca użytkownik uzgadniają na piśmie zakres przejęcia przez pracodawcę użytkownika obowiązków pracodawcy w zakresie bhp innych niż wyżej wymienione, wynikające z ustawy o zatrudnianiu pracowników tymczasowych.

Umowa pomiędzy agencją pracy tymczasowej a pracodawcą użytkownikiem powinna zawierać precyzyjne postanowienia rozstrzygające, na którym z tych podmiotów spoczywają obowiązki dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy. Mogą one m.in. rozstrzygać takie kwestie, jak:

• przejęcie obowiązku kierowania pracowników na profilaktyczne badania lekarskie potwierdzające brak przeciwwskazań do wykonywania pracy na określonym w umowie stanowisku pracy i ponoszenia kosztów z tym związanych,
• obowiązek utworzenia i realizowania zadań służby bhp w stosunku do pracowników tymczasowych,
• wyznaczenie koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu,
• sposób i tryb postępowania przy ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz sposób ich dokumentowania (m.in. tryb powołania zespołu powypadkowego, udziału koordynatora ds. bhp w postępowaniu powypadkowym, przekazywania właściwym organom informacji o wypadku ciężkim, śmiertelnym lub zbiorowym).

Uzgodnienia te powinny być przyjęte przed zawarciem umowy o pracę pomiędzy agencją pracy tymczasowej a pracownikiem tymczasowym.

Współdziałanie pracodawcy użytkownika i agencji pracy tymczasowej

Gdy jednocześnie w tym samym miejscu wykonują pracę pracownicy zatrudnieni przez różnych pracodawców (np. przez agencję pracy tymczasowej i pracodawcę użytkownika), pracodawcy ci mają obowiązek:

• współpracować ze sobą w zakresie zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy,
• wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu,
• ustalić zasady współdziałania (procedury) uwzględniające sposoby postępowania w przypadku wystąpienia zagrożeń dla zdrowia lub życia pracowników,
• informować siebie nawzajem oraz pracowników lub ich przedstawicieli o działaniach w zakresie zapobiegania zagrożeniom zawodowym występującym podczas wykonywanych przez nich prac.

---

Obowiązkiem pracodawcy, na którego terenie prace wykonują pracownicy zatrudnieni przez różnych pracodawców, jest dostarczanie tym pracodawcom, w celu przekazania pracownikom, informacji o:

• zagrożeniach dla zdrowia i życia występujących w zakładzie pracy, na poszczególnych stanowiskach pracy i przy wykonywanych pracach, w tym o zasadach postępowania w przypadku awarii i innych sytuacji zagrażających zdrowiu i życiu pracowników,
• działaniach ochronnych i zapobiegawczych podjętych w celu wyeliminowania lub ograniczenia zagrożeń,
• pracownikach wyznaczonych do:

– udzielania pierwszej pomocy,

– wykonywania działań w zakresie zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników.

Informacje te powinny zostać przekazane pracownikom podczas szkoleń w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.

WAŻNE!

Przepisy nie określają procedury wyznaczania koordynatora ds. bhp, jego kwalifikacji ani jego uprawnień. Koordynatorem ds. bezpieczeństwa powinien zostać pracownik, który ma niezbędną wiedzę z zakresu bhp, zdolności organizacyjne oraz umiejętność współpracy z ludźmi.

W interesie stron, tj. agencji pracy tymczasowej i pracodawcy użytkownika, leży, aby w zawartej umowie określić prawa i obowiązki koordynatora ds. bhp, biorąc pod uwagę możliwość ich zrealizowania w konkretnych warunkach w zakładzie pracy.

Do obowiązków koordynatora ds. bezpieczeństwa i higieny pracy powinny należeć m.in.:

• kontrola warunków pracy na stanowiskach,
• informowanie pracodawców o stwierdzonych zagrożeniach, wypadkach oraz uchybieniach w zakresie bhp,
• inicjowanie i ustalanie wspólnych działań wszystkich pracodawców w celu poprawy bezpieczeństwa.

Pracodawcy mogą ustalić, że koordynator będzie uprawniony także do:

• wydawania poleceń w zakresie poprawy warunków pracy oraz przestrzegania przepisów i zasad bhp,
• niezwłocznego wstrzymania pracy maszyny lub urządzeń w razie wystąpienia bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia pracownika lub innej osoby,
• niezwłocznego odsunięcia od pracy pracownika, który swoim zachowaniem lub sposobem wykonywania pracy stwarza zagrożenie dla życia lub zdrowia własnego lub innych osób.

WSKAZÓWKA

Rola koordynatora nie powinna ograniczać się jedynie do funkcji organizacyjno-doradczej. Powinien on mieć także uprawnienia umożliwiające mu w razie potrzeby podjęcie działań zapobiegających zagrożeniom. Służba bhp ma takie uprawnienia tylko w stosunku do pracowników swojej firmy. Natomiast nadanie tego typu uprawnień przez strony umowy koordynatorowi umożliwia mu podejmowanie działań wobec wszystkich pracowników wykonujących prace na terenie zakładu.

Koordynator ds. bezpieczeństwa jest osobą, która ma wpłynąć na poprawę warunków bezpieczeństwa i higieny pracy w firmie.

Wypadek przy pracy pracownika tymczasowego

Jeśli na terenie zakładu pracy doszło do wypadku, w którym został poszkodowany pracownik tymczasowy, pracodawca użytkownik powinien niezwłocznie:

• zapewnić udzielenie pomocy poszkodowanemu;
• zabezpieczyć miejsce wypadku w sposób wykluczający:

– dopuszczenie do miejsca wypadku osób niepowołanych,

– uruchamianie bez koniecznej potrzeby maszyn i innych urządzeń technicznych, które w związku z wypadkiem zostały zatrzymane,

– dokonywanie zmiany położenia maszyn i innych urządzeń technicznych, jak również zmiany położenia innych przedmiotów, które spowodowały wypadek lub pozwalają odtworzyć jego okoliczności;

• zawiadomić niezwłocznie o wypadku agencję pracy tymczasowej zatrudniającą poszkodowanego pracownika tymczasowego;
• udostępnić miejsce wypadku i niezbędne materiały oraz udzielić informacji, a także wszechstronnej pomocy zespołowi powypadkowemu ustalającemu okoliczności i przyczyny wypadku.

Ustalenie okoliczności wypadku

Pracodawca użytkownik, u którego miał miejsce wypadek, zapewnia ustalenie okoliczności i przyczyny takiego wypadku (ustawa o zatrudnianiu pracowników tymczasowych).

WAŻNE!

Pracodawca użytkownik powołuje zespół powypadkowy, który prowadzi dochodzenie powypadkowe w sposób określony w rozporządzeniu w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy. Następnie przekazuje agencji pracy tymczasowej dokumentację powypadkową do zatwierdzenia.

Na podstawie protokołów powypadkowych agencja pracy tymczasowej jako pracodawca pracownika tymczasowego prowadzi rejestr wypadków przy pracy oraz sporządza statystyczną kartę wypadku.

Na wniosek pracownika tymczasowego pracodawca kieruje wniosek o ustalenie prawa do świadczeń wypadkowych do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Wypadek śmiertelny, ciężki lub zbiorowy

O każdym wypadku śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym pracodawca (albo agencja pracy tymczasowej zatrudniająca pracownika tymczasowego, albo pracodawca użytkownik, u którego doszło do wypadku – zgodnie z ustaleniami zawartymi w umowie) musi zawiadomić właściwego okręgowego inspektora pracy i prokuratora.

Obowiązki i uprawnienia pracownika tymczasowego

Obowiązki pracownika tymczasowego nie różnią się od obowiązków innych pracowników zatrudnionych u pracodawcy. Pracownik tymczasowy ma obowiązek wykonywać swoją pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę.

Pracownik w szczególności ma obowiązek:

• przestrzegać przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów przeciwpożarowych,
• przestrzegać czasu pracy ustalonego w zakładzie pracy,
• przestrzegać regulaminu pracy i ustalonego w zakładzie pracy porządku,
• wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych,
• dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu pracy,
• stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem,
• poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,
• niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie,
• współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy.

Właściwa realizacja powyższych obowiązków jest w znacznej mierze uzależniona od odpowiedniego procesu szkolenia pracownika tymczasowego u pracodawcy użytkownika. Pracownik po wstępnych szkoleniach bhp powinien znać swoje obowiązki, ale także powinien być poinformowany m.in., komu personalnie ma zgłaszać awarie, zagrożenia i wypadki, do kogo należy zwracać się w razie trudności związanych z wykonaniem powierzonych zadań, kiedy i w jaki sposób powinien korzystać z przydzielonych środków ochrony indywidualnej, gdzie znajdują się stanowiskowe instrukcje bhp.

Uprawnienia pracownika tymczasowego

Pracownik tymczasowy w okresie wykonywania pracy na rzecz pracodawcy użytkownika ma prawo do korzystania z urządzeń socjalnych pracodawcy użytkownika na zasadach przewidzianych dla pracowników zatrudnionych przez tego pracodawcę użytkownika.

WAŻNE!

Urządzenia socjalne to wszystkie pomieszczenia higienicznosanitarne (szatnie, umywalnie i pomieszczenia z natryskami, ustępy, jadalnie, palarnie, pomieszczenia do wypoczynku itp.).

Ponadto, zgodnie z przepisami Kodeksu pracy, pracownik tymczasowy, podobnie jak inny pracownik w zakładzie, w przypadku gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom, ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego.

WSKAZÓWKA!

Jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa zagrożenia, pracownik ma prawo oddalić się z miejsca zagrożenia, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego. Pracownik nie może ponosić jakichkolwiek niekorzystnych dla niego konsekwencji z powodu powstrzymania się od pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia.

Ponadto ma on prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełożonego, powstrzymać się od wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej, w przypadku gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza zagrożenie dla innych osób, np. praca przy obsłudze podnośników.

W trakcie szkolenia wstępnego należy poinformować pracownika, komu powinien zgłosić zły stan psychofizyczny. Ważne jest, aby informacje o takiej sytuacji uzyskał zarówno przełożony u pracodawcy użytkownika, jak i agencja, która jest odpowiedzialna za zapewnienie obsady na danym stanowisku pracy.

WAŻNE!

Pracownikowi tymczasowemu nie można powierzyć wykonywania na rzecz pracodawcy użytkownika pracy szczególnie niebezpiecznej w rozumieniu rozporządzenia z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy:

● robót budowlanych, rozbiórkowych, remontowych i montażowych prowadzonych bez wstrzymania ruchu zakładu pracy lub jego części,

● prac w zbiornikach, kanałach, wnętrzach urządzeń technicznych i w innych niebezpiecznych przestrzeniach zamkniętych,

● prac przy użyciu materiałów niebezpiecznych,

● prac na wysokości.

Należy pamiętać, że prawa i obowiązki pracodawcy użytkownika i agencji pracy tymczasowej określają przepisy ustawy o pracownikach tymczasowych, przepisy prawa pracy, a w zakresie nieuregulowanym tymi przepisami – zawarta między stronami umowa.

Z uwagi na zakres obowiązków, z warunkami tej umowy należy zapoznać osoby nadzorujące i kierujące pracą pracowników, w tym pracowników tymczasowych (tj. kierowników, brygadzistów itp.), którzy odpowiadają w zakładzie m.in. za:

• organizację stanowisk pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,
• sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodne z przeznaczeniem,
• organizację, przygotowywanie i prowadzenie prac, z uwzględnieniem zabezpieczeń pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami związanymi z warunkami środowiska pracy,
• sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem,
• przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

Kwestie dotyczące zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz właściwiej organizacji i koordynacji pracy pracowników, w tym pracowników tymczasowych, można przekazać np. podczas szkolenia bhp dla osób kierujących pracownikami.

PODSTAWA PRAWNA

• Ustawa z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (DzU z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.),
• Ustawa z 9 lipca 2003 r. o zatrudnianiu pracowników tymczasowych (DzU nr 166, poz. 1608 ze zm.),
• Rozporządzenie z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (DzU z 2003 r. nr 169, poz. 1650 ze zm.).