Ustawa z dnia 20 lipca 2018 r. Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce czyli tzw. Ustawa 2.0 wprowadziła stypendia doktoranckie, które stanowią istotne udogodnienie dla doktorantów kształcących się w szkołach doktorskich. Jednakże często poza pracą naukową doktorant musi podjąć się dodatkowych zadań. Zdarza się, że ma większe wydatki albo potrzebuje dodatkowych środków na badania. Zazwyczaj stypendium nie wystarczy na realizację tych działań. Dlatego doktoranci często podejmują pracę w ramach stosunku pracy. Czy istnieją jakieś ograniczenia w tym zakresie?
Zatrudnienia doktoranta poza uczelnią
Zatrudnienie osób kształcących się w szkołach doktorskich zgodnie z przepisami ustawy podlega pewnym ograniczeniom. Nie dotyczy to jednak doktorantów, którzy są zatrudnieni poza uczelnią. Nie jest ograniczony zarówno wymiar czasu pracy, wysokość wynagrodzenia, jak i miejsce wykonywania pracy.
Zatrudnienie doktoranta na uczelni
Inaczej jest w przypadku zatrudnienia doktorantów ze szkół doktorskich w podmiotach nauki i szkolnictwa wyższego. Zgodnie z art. 209 ust. 10 ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce doktorant nie może być zatrudniony jako nauczyciel akademicki lub pracownik naukowy. To zakaz o charakterze bezwzględnym – uczelnia albo inny podmiot nie może go uchylić. Zakaz ten dotyczy wszystkich uczelni i podmiotów naukowo-badawczych w Polsce.
Wyjątki dotyczące zatrudnienia doktoranta w podmiotach szkolnictwa wyższego
Przepisy przewidują wyjątki od zakazu zatrudnienia doktoranta jako nauczyciela akademickiego lub pracownika naukowego. Pierwszy z nich dotyczy osób, którym nie przysługuje stypendium doktoranckie.
Zatrudnienie doktorantów, którym nie przysługuje stypendium doktoranckie
Zgodnie z art. 209 ustawy prawo do stypendium doktoranckiego przysługuje tym doktorantom, którzy nie posiadają stopnia naukowego doktora – co stanowi jedno z ograniczeń powszechnego systemu stypendialnego. Należy podkreślić, że oprócz doktoranta posiadającego stopień doktora, stypendium doktoranckiego nie otrzymuje doktorant pobierający wynagrodzenie w wysokości co najmniej 150% wysokości stypendium doktoranckiego przysługującego mu z tytułu zatrudnienia w związku z realizacją projektu badawczego, o którym mowa w art. 119 ust. 2 pkt 2 i 3 ustawy, przez podmiot prowadzący szkołę doktorską, w której w okresie tego zatrudnienia się kształci. Zgodnie z art. 209 ust. 2 ustawy to ograniczenie dotyczy także osób, których łączny okres pobierania stypendium przekroczyłby 4 lata.
Zatrudnienie doktorantów po ocenie śródokresowej zakończonej wynikiem pozytywnym
Drugi wyjątek dotyczy doktorantów, którzy uzyskali pozytywny wynik oceny śródokresowej. Zgodnie z ustawą doktorant może być zatrudniony jako nauczyciel akademicki lub pracownik naukowy po ocenie śródokresowej zakończonej wynikiem pozytywnym. W przypadku zatrudnienia w wymiarze przekraczającym połowę pełnego wymiaru czasu pracy, wysokość stypendium otrzymywanego przez taką osobę wynosi 40% (czyli obecnie 1461,48 zł).
Zatrudnienie doktorantów w projektach badawczych
Ostatni wyjątek dotyczy osób zatrudnionych w projektach badawczych. Zatrudnianie doktorantów następuje w tym przypadku bez ograniczeń. Należy jednak pamiętać, że osoby, których wynagrodzenie przekracza 150% wysokości minimalnego stypendium doktoranckiego - tj. 3557,55 złotych przed oceną śródokresową i 5480,55 zł po ocenie śródokresowej - tracą prawo do stypendium doktoranckiego.
O czym należy wiedzieć?
Należy pamiętać, że ograniczenia wymienione w ustawie dotyczą wyłącznie świadczenia pracy na podstawie stosunku pracy (umowy o pracę). Ograniczenia nie dotyczą zatem pracy w ramach umowy o dzieło czy umowy zlecenia.
Doktorant jako pracownik
Należy podkreślić, że podmioty prowadzące szkoły doktorskie nie przewidują jakichkolwiek ulg z tytułu pracy zawodowej. Doktorant jest zobowiązany do uczestnictwa w zajęciach, realizacji praktyk itp. Co prawda ustanowienie stypendium doktoranckiego to istotny krok w kierunku niezależności doktorantów i umożliwienia im prowadzenia badań naukowych bez martwienia się o kwestie finansowe i szukania dodatkowej pracy, ale w praktyce niejednokrotnie jest to niemożliwe.
Podstawa prawna: ustawa z dnia 20 lipca 2018 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (tekst jedn. Dz.U.2021.478)