W Polsce obowiązuje zasada swobody zatrudniania pracowników, a więc również swobody w podejmowaniu decyzji o ich zwalnianiu. Kodeks pracy obejmuje jednak szczególną ochroną pewne kategorie pracowników i wprowadza zakaz zwalniania osób do nich należących.
Pracownicy w okresie przedemerytalnym
Zgodnie z art. 39 kodeksu pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę pracownikowi, któremu brakuje nie więcej niż czterech lat do osiągnięcia wieku emerytalnego, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku. Zakaz ten nie obowiązuje w razie uzyskania przez pracownika prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.
Jak zmienić warunki pracy pracownikowi w wieku przedemerytalnym?
Pracownik w trakcie usprawiedliwionej nieobecności w pracy
Pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę w czasie urlopu wypoczynkowego pracownika, a także w czasie innej usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy, na przykład w czasie zwolnienia lekarskiego. Ochrona ta mija z upływem okresu uprawniającego pracodawcę do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia, wynikającego z art. 53 kodeksu, czyli na przykład niezdolności do pracy wskutek choroby trwającej dłużej niż 3 miesiące, gdy pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy dłużej niż 6 miesięcy.
Kobiety w ciąży i pracownicy przebywający na urlopie macierzyńskim
Pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie ciąży, a także w okresie urlopu macierzyńskiego pracownicy (z wyjątkiem umowy na okres próbny nieprzekraczający miesiąca). Ochrona trwa od momentu powiadomienia pracodawcy o ciąży do końca urlopu macierzyńskiego. Przepisy Kodeksu pracy wyłączają ochronę takiej kobiety, gdy zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z winy pracownicy, a reprezentująca ją zakładowa organizacja związkowa wyrazi zgodę na rozwiązanie umowy. Drugim przypadkiem, w którym przepisy dotyczące ochrony tracą zastosowanie, jest ogłoszenie upadłości lub likwidacji zakładu pracy. Pracodawca uprzednio musi uzgodnić z zakładową organizacją związkową termin rozwiązania umowy o pracę. Ochrona na urlopie macierzyńskim dotyczy również pracownika-ojca wychowującego dziecko, który w określonych przez kodeks sytuacjach prawo do wykorzystania części urlopu macierzyńskiego przysługującego pracownicy-matce.
Czy można zwolnić pracownicę w ciąży pracującą na umowę próbną
Pracownicy przebywający na urlopie wychowawczym
Ochronę przed zwolnieniem otrzymują pracownicy przebywający na urlopie wychowawczym, zarówno płatnym, jak i bezpłatnym. Obowiązuje ona od dnia złożenia przez pracownika wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego do dnia zakończenia tego urlopu. Okolicznościami wyłączającymi stosowanie przepisów o ochronie przed zwolnieniem jest likwidacja zakładu pracy oraz sytuacja, gdy zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z winy pracownika.
Inne grupy pracowników
Nie tylko Kodeks pracy zapewnia ochronę przed wypowiedzeniem. Na mocy niektórych ustaw nie można zwolnić przedstawicieli innych kategorii pracowników, między innymi:
- pracowników powołanych do służby wojskowej,
- pracownika imiennie wskazanego uchwałą zarządu zakładowej organizacji związkowej, będącego członkiem zarządu lub innego pracownika będącego członkiem danej organizacji związkowej upoważnionym do reprezentowania tej organizacji wobec pracodawcy,
- członków rady pracowników i członków rady pracowniczej przedsiębiorstwa państwowego,
- społecznych inspektorów pracy – w czasie trwania mandatu oraz w okresie roku po jego wygaśnięciu,
- posłów, senatorów – na czas trwania mandatu, a radnych – jedynie po uzyskaniu zgody rady gminy.
To niepełna lista, zawiera tylko najczęściej występujące przypadki. Intencją ustawodawcy przy wprowadzeniu przepisów o szczególnej ochronie przed wypowiedzeniem była ochrona osób czasowo wykonujących istotne społecznie funkcje. Z punktu widzenia pracodawców, zwłaszcza mikroprzedsiębiorców, utrzymanie takiego etatu jest pewnym obciążeniem, jednak polskie prawo stara się chronić obywateli znajdujących się w sytuacji szczególnej, dlatego nic nie wskazuje na to, aby w najbliższym czasie miało dojść do ograniczenia tej ochrony.