Każdego dnia przez ulice polskich i europejskich miast mkną taksówki, które można zamówić przez aplikację czy jednoślady dostawców jedzenia. Korzystanie z tego rodzaju usług staje się z roku na rok coraz popularniejsze. Nic więc zatem dziwnego, ze zapotrzebowanie na pracowników, którzy te usługi będą realizować również stale rośnie. Zatrudnienie takich osób odbywa się poprzez platformy cyfrowe, dlatego też nazywani są oni pracownikami platformowymi. Pracownicy platformowi to jednak nie tylko dostawcy jedzenia i kierowcy taksówek ale także copywriterzy, tłumacze, mechanicy, kurierzy, graficy, projektanci oraz wielu innych.
- Czym jest praca platformowa?
- Jakie zmiany zostaną wprowadzone w ramach Dyrektywy UE?
- Jakie szanse i zagrożenia niesie ze sobą wprowadzenie nowych regulacji w zakresie pracy platformowej?
- Kiedy przepisy wejdą w życie?
Czym jest praca platformowa?
Praca w ramach platform cyfrowych jest zatem dosyć nową formą świadczenia pracy, która polega na tym, iż za pomocą aplikacji i stron internetowych klienci łączeni są z usługodawcami. Dzieje się to za pomocą odpowiednich algorytmów.
Pracownicy świadczący pracę w ramach platform internetowych w odróżnieniu od pracowników etatowych nie posiadają praw pracowniczych, które gwarantowałyby im chociażby ubezpieczenie czy prawo do płatnych dni wolnych. Nie można uznać ich też jako osoby samozatrudnione gdyż w ramach zatrudnienia poprzez platformę są całkowicie uzależnieni od algorytmu, który kieruje przepływem zleceń i tym samym pozbawia ich decyzyjności. Pracownicy Ci często muszą dostosowywać się do tych samych zasad co pracownicy zatrudnieni w ramach umów o pracę. Dlatego też z jednej strony wymaga to wprowadzenia pewnych ogólnych regulacji, które pozwolą na zapewnienie kontroli nad zatrudnianiem pracowników w ramach platform a także zapewnieniem im dostępu do szeregu praw pracowniczych jak chociażby ochrony socjalnej typu opieka medyczne czy zasiłek dla bezrobotnych.
Z drugiej zaś strony, pojawia się pytanie jak daleka ma być to kontrola i w jakim stopniu Unia Europejska a następnie państwa implementujące dyrektywę będą ingerować w funkcjonowanie platform?
Według danych Eurostatu, w 2022 roku pracę za pomocą platform cyfrowych świadczyło blisko 29 milionów osób. Szacuje się, ze do 2025 roku będzie to już około 43 miliony. Z czego według danych z 2022 roku, aż 5 mln z osób zatrudnionych, może posiadać status samozatrudnionych podczas gdy de facto są osobami wykonującymi pracę na etacie. W całej Unii Europejskiej funkcjonuje obecnie około 500 cyfrowych platform pracy.
Jakie zmiany zostaną wprowadzone w ramach Dyrektywy UE?
Podstawowym celem wprowadzenia nowych regulacji odnośnie pracowników platformowych jest zapewnienie im lepszych i bardziej przewidywalnych warunków zatrudnienia a także poprawę ich ogólnej jakości.
Nowe regulacje usystematyzują dwa bardzo ważne aspekty pracy platformowej.
Po pierwsze, ich intencją jest wprowadzenie mechanizmu „domniemania zatrudnienia”. Zaproponowane zmiany mają za zadanie zapobiegać błędnemu przyporządkowaniu zatrudnionych osób jako pracowników „samozatrudnionych”, podczas gdy charakter ich pracy świadczy o tym, iż są to pracownicy, którzy nie powinni być traktowani jako osoby pracujące na własny rachunek. Dyrektywa wyszczególnia kryteria, którymi należy się kierować, aby ustalić czy dany pracownik faktycznie nie spełnia warunków samozatrudnienia i zarazem upraszcza i daje możliwość zmiany takiej kwalifikacji.
W tym zakresie sformułowano następujące kryteria:
- narzucone limity wynagrodzenia,
- nadzór, także elektroniczny, nad wykonywaniem pracy,
- kontrola dystrybucji lub przydzielania zadań,
- kontrola warunków pracy i ograniczenie swobody wyboru godzin pracy,
- ograniczenie swobody organizowania własnej pracy oraz zasady dotyczące wyglądu lub postępowania pracowników.
W sytuacji gdy, minimum 2 z 5 powyższych kryteriów znajdują zastosowanie w stosunku do pracownika platformowego, będziemy mieli do czynienia z automatycznym prawnym domniemaniem zatrudnienia.
Podczas wstępnych faz projektowania dyrektywy, można było spotkać się z opiniami, iż będzie to zbyt duża ingerencja w rynek pracy i ograniczy to swobodę zatrudnienia szczególnie w odniesieniu do osób samozatrudnionych a wprowadzone regulacje będą sztucznie wymuszać konieczność zapewnienia zatrudnienia w ramach umów o pracę lub umów cywilnoprawnych. Jednak wydaje się, ze tego typu wnioski były zdecydowanie przedwczesne. Dyrektywa co prawda wprowadza mechanizm „domniemania zatrudnienia”, jednak warunki jakie trzeba spełnić aby takie domniemanie w ogóle mogło zaistnieć są dosyć szerokie.
Kolejną rzeczą jaka zostanie uregulowana przez unijną dyrektywę, jest wprowadzenie obowiązku informacyjnego w stosunku do pracowników platformowych odnośnie wykorzystania algorytmów w miejscu zatrudnienia. Algorytmy wykorzystywane są do zarządzania pracownikami w kwestii organizacji pracy i monitoringu niektórych obszarów jej świadczenia. Ograniczeniom podlegać ma właśnie przetwarzanie wybranych danych dotyczących pracowników platformowych. Dotyczyć ma to między innymi:
- danych dotyczących prywatnych rozmów osób zatrudnionych,
- informacji o stanie emocjonalnym lub psychicznym .
- informacji biometrycznych z wyjątkiem danych niezbędnych do uwierzytelnienia pracownika,
- informacje, które mogą w jakikolwiek sposób wskazywać na jego pochodzenie rasowe lub etniczne, stan zdrowia, wyznanie czy poglądy polityczne,
- kwestie, które mogą przewidzieć działania związków zawodowych podejmowanych wobec pracodawców.
Jakie szanse i zagrożenia niesie ze sobą wprowadzenie nowych regulacji w zakresie pracy platformowej?
Należy podkreślić, że wprowadzane przez Unię Europejską regulacje są jak najbardziej zasadne i powinny zostać odebrane pozytywnie, gdyż ich podstawowym celem jest przede wszystkim uregulowanie dosyć „dzikiego” dotychczas działania platform cyfrowych na rynku pracowniczym. Nowe przepisy zapewniają ochronę dóbr osobistych i polepszenia jakości warunków zatrudnienia. Platformy cyfrowe poprzez niskie koszty zatrudnienia, oferują ceny usług poniżej cen rynkowy przez co posiadają przewagę konkurencyjną. Unijna dyrektywa przynajmniej częściowo stara się zniwelować również ten problem.
Co istotne, to od poszczególnych krajów Unii Europejskiej zależeć będzie w jaki sposób określą definicję prawną „domniemania zatrudnienia”. W każdym kraju może mieć to zupełnie inny charakter np. w Polsce może się to wiązać z ograniczeniem stosowania umów cywilnoprawnych. Zatem problemem nowych regulacji, może być ich zbyt szeroka implementacja na poziomie krajowym. W opinii wielu ekspertów nie rozwiązuje ona jednak wszystkich problemów. W związku z funkcjonowaniem platform pojawia się chociażby kwestia ograniczenia godzin pracy kierowców świadczących usługi w ramach takiej formy zatrudnienia.
Kiedy przepisy wejdą w życie?
Wstępne porozumienie co do projektu dyrektywy niestety na chwilę obecną nie zostało osiągnięte pomiędzy krajami UE. Po jego osiągnięciu, kolejnym krokiem będzie weryfikacja prawno-językowa dokumentu a następnie zatwierdzenie porozumienia przez Radę i Parlament. Od momentu zatwierdzenia przez oba organy, Państwa członkowskie będą miały 2 lata na implementację przepisów do krajowego porządku prawnego.
Paulina Marcula-Kurek, Manager w Nexia Advicero