Pracodawca wtedy musi zapłacić, choć pracownik nie pracuje, a nie jest to urlop - te dni wolne a płatne należą się

• Ukryte przywileje pracownicze, o których nikt nie mówi
• Ślub i narodziny dziecka – dwa dni wolnego z pełną wypłatą
• Śmierć bliskiej osoby – prawo do żałoby i udziału w pogrzebie
• Ślub dziecka – płatny dzień wolny dla rodzica
• Honorowe krwiodawstwo – przywilej dawców
• Opieka nad dzieckiem – płatne dwa dni wolne w roku
• Poszukiwanie pracy w okresie wypowiedzenia
• Badania lekarskie i szkolenia BHP
• Wezwania do organów państwowych
• Jak prawidłowo ubiegać się o zwolnienie okolicznościowe?

Ukryte przywileje pracownicze, o których nikt nie mówi

Kodeks pracy oraz towarzyszące mu rozporządzenia zawierają przepisy, które gwarantują pracownikom prawo do płatnych dni wolnych w określonych sytuacjach życiowych. Nie są to urlopy w rozumieniu prawnym, lecz tak zwane zwolnienia od pracy. W mowie potocznej funkcjonuje jednak nazwa "urlopy okolicznościowe" i choć nie jest ona do końca precyzyjna prawnie, doskonale oddaje charakter tych świadczeń.

Problem polega na tym, że wielu pracowników w ogóle nie zdaje sobie sprawy z istnienia takich uprawnień. Pracodawcy rzadko informują o nich z własnej inicjatywy, a pracownicy często wstydzą się pytać lub po prostu nie wiedzą, że mogą czegokolwiek żądać. Tymczasem przepisy są jednoznaczne i obowiązują każdego pracodawcę zatrudniającego pracowników na podstawie umowy o pracę.

Podstawą prawną dla większości zwolnień okolicznościowych jest Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 maja 1996 roku w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy. Dokument ten szczegółowo określa, kiedy i na jak długo pracodawca ma obowiązek zwolnić pracownika od świadczenia pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia.

Ślub i narodziny dziecka – dwa dni wolnego z pełną wypłatą

Jednym z najczęściej wykorzystywanych zwolnień okolicznościowych jest to przysługujące z okazji własnego ślubu. Każdy pracownik, który wstępuje w związek małżeński, ma prawo do dwóch dni wolnych od pracy z zachowaniem pełnego wynagrodzenia.

Identyczny wymiar zwolnienia przysługuje pracownikowi w przypadku narodzin dziecka. Ojciec nowo narodzonego dziecka może skorzystać z dwóch płatnych dni wolnych. Warto podkreślić, że to zwolnienie jest niezależne od urlopu ojcowskiego, który przysługuje na podstawie odrębnych przepisów. Są to więc dodatkowe dwa dni, które można wykorzystać bezpośrednio po narodzinach potomka.

Przepisy nie precyzują dokładnie, kiedy należy wykorzystać te dni wolne. Przyjmuje się jednak, że powinny one pozostawać w związku czasowym z wydarzeniem, które je uzasadnia. Oznacza to, że nie można "odkładać" zwolnienia na później i wykorzystać go przykładowo kilka miesięcy po ślubie czy narodzinach dziecka. Rozsądek nakazuje, by dni te wykorzystać w bezpośrednim sąsiedztwie daty wydarzenia.

Śmierć bliskiej osoby – prawo do żałoby i udziału w pogrzebie

Najtrudniejsze chwile w życiu człowieka wiążą się często z odejściem bliskich osób. Polskie prawo pracy uwzględnia tę okoliczność i przyznaje pracownikom prawo do zwolnienia od pracy w przypadku śmierci członków rodziny. Wymiar tego zwolnienia zależy od stopnia pokrewieństwa lub powinowactwa ze zmarłą osobą.

Dwa dni płatnego zwolnienia przysługują w przypadku zgonu i pogrzebu małżonka pracownika, jego dziecka, rodzica – czyli ojca lub matki, a także ojczyma lub macochy. To najszerszy wymiar zwolnienia przewidziany na okoliczność żałoby. Ustawodawca uznał, że śmierć tych osób stanowi dla pracownika szczególnie dotkliwe przeżycie, wymagające więcej czasu na załatwienie formalności i przeżycie żałoby.

Jeden dzień zwolnienia przysługuje natomiast w przypadku śmierci i pogrzebu rodzeństwa, teściów – czyli teścia i teściowej, oraz dziadków pracownika. Co ciekawe, przepisy przewidują również jednodniowe zwolnienie w przypadku zgonu innej osoby pozostającej na utrzymaniu pracownika lub pod jego bezpośrednią opieką. Może to dotyczyć na przykład dalszego krewnego lub nawet osoby niespokrewnionej, którą pracownik się opiekował.

Ślub dziecka – płatny dzień wolny dla rodzica

Mniej znanym uprawnieniem jest zwolnienie przysługujące z okazji ślubu dziecka pracownika. W tym przypadku rodzicowi przysługuje jeden dzień wolny z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. To przepis, o którym wie niewiele osób, a który może okazać się bardzo przydatny. Należy pamiętać, że uprawnienie to dotyczy wyłącznie pracowników będących rodzicami. Przepisy nie rozszerzają tego zwolnienia na inne osoby, takie jak dziadkowie czy rodzeństwo osoby wstępującej w związek małżeński. Jeden dzień wolny przysługuje niezależnie od tego, czy ślub dziecka odbywa się w miejscowości zamieszkania pracownika, czy w znacznej odległości od jego domu.

Honorowe krwiodawstwo – przywilej dawców

Osoby regularnie oddające krew jako honorowi dawcy mogą liczyć na szczególne przywileje w miejscu pracy. Przepisy przewidują zwolnienie od pracy na czas oznaczony przez stację krwiodawstwa w celu oddania krwi. Co więcej, pracownik ma prawo do zwolnienia również na czas niezbędnego odpoczynku po oddaniu krwi – jeżeli stacja krwiodawstwa taką potrzebę stwierdzi.

W praktyce oznacza to, że honorowy dawca krwi może spędzić znaczną część dnia roboczego poza miejscem pracy, zachowując prawo do pełnego wynagrodzenia. To jeden z nielicznych przypadków, gdy czas zwolnienia nie jest z góry określony przepisami, lecz zależy od indywidualnej decyzji placówki medycznej.

Warto dodać, że honorowym dawcom krwi przysługują również inne przywileje, takie jak zwolnienie od pracy na czas przeprowadzenia okresowych badań lekarskich, jeżeli takowe są wymagane przez przepisy o publicznej służbie krwi. Wszystkie te zwolnienia są płatne przez pracodawcę.

Opieka nad dzieckiem – płatne dwa dni wolne w roku

Artykuł 188 Kodeksu pracy przyznaje pracownikowi wychowującemu dziecko do lat czternastu prawo do zwolnienia od pracy w wymiarze szesnastu godzin lub dwóch dni w ciągu roku kalendarzowego. Jest to tak zwane zwolnienie na opiekę nad dzieckiem, które przysługuje z zachowaniem prawa do wynagrodzenia.

Pracownik sam decyduje, czy chce korzystać z tego uprawnienia w wymiarze godzinowym, czy dziennym. Deklarację w tej sprawie składa w pierwszym wniosku o udzielenie zwolnienia w danym roku kalendarzowym. Wybór sposobu wykorzystania zwolnienia wiąże przez cały rok.

Co istotne, jeżeli oboje rodzice lub opiekunowie dziecka są zatrudnieni, z uprawnień może korzystać jedno z nich lub oboje – ale łączny wymiar zwolnienia nie może przekroczyć szesnastu godzin lub dwóch dni. Oznacza to, że rodzice muszą się "podzielić" tym uprawnieniem, jeśli oboje chcą z niego skorzystać.

Poszukiwanie pracy w okresie wypowiedzenia

Mało kto wie, że pracownik w okresie wypowiedzenia umowy o pracę ma prawo do płatnych dni wolnych na poszukiwanie nowego zatrudnienia. Warunkiem jest jednak, by wypowiedzenie pochodziło od pracodawcy – jeżeli to pracownik złożył wypowiedzenie, uprawnienie nie przysługuje.

Wymiar zwolnienia zależy od długości okresu wypowiedzenia. Przy wypowiedzeniu dwutygodniowym lub jednomiesięcznym pracownikowi przysługują dwa dni robocze. Przy wypowiedzeniu trzymiesięcznym wymiar ten wzrasta do trzech dni roboczych. Są to dni z zachowaniem prawa do wynagrodzenia, które pracownik może wykorzystać na rozmowy kwalifikacyjne lub inne czynności związane z poszukiwaniem nowej pracy.

Badania lekarskie i szkolenia BHP

Pracodawca ma obowiązek skierować pracownika na badania lekarskie – wstępne, okresowe lub kontrolne. Czas tych badań wlicza się do czasu pracy, a jeśli badania odbywają się poza godzinami pracy, pracownikowi przysługuje za ten czas wynagrodzenie.

Podobnie wygląda sytuacja ze szkoleniami z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy. Szkolenia BHP odbywają się w czasie pracy i na koszt pracodawcy. Jeżeli z przyczyn organizacyjnych szkolenie musi odbyć się poza normalnymi godzinami pracy, czas ten również jest płatny.

Wezwania do organów państwowych

Pracownik ma obowiązek stawić się przed organem właściwym w zakresie powszechnego obowiązku obrony, przed sądem, prokuraturą, policją lub innymi organami prowadzącymi postępowanie w sprawach o wykroczenia. Na czas takiego stawiennictwa pracodawca musi udzielić zwolnienia od pracy.

W przypadku wezwania przez sąd, prokuraturę lub policję pracownik otrzymuje rekompensatę finansową od organu wzywającego, a nie od pracodawcy. Pracodawca wydaje jedynie zaświadczenie o wysokości utraconego wynagrodzenia, na podstawie którego organ wypłaca stosowną kwotę.

Jak prawidłowo ubiegać się o zwolnienie okolicznościowe?

Aby skorzystać ze zwolnienia od pracy, pracownik powinien z wyprzedzeniem poinformować pracodawcę o planowanej nieobecności. W przypadku zdarzeń nagłych, takich jak śmierć bliskiej osoby, zawiadomienie może nastąpić niezwłocznie po zaistnieniu okoliczności uzasadniającej nieobecność.

Pracodawca może żądać udokumentowania przyczyny nieobecności. W praktyce oznacza to konieczność przedstawienia odpowiedniego dokumentu – aktu małżeństwa, aktu urodzenia dziecka, aktu zgonu czy zaświadczenia ze stacji krwiodawstwa.

Wynagrodzenie za czas zwolnienia okolicznościowego oblicza się według zasad obowiązujących przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy. Oznacza to, że pracownik otrzymuje pełną wypłatę, włącznie ze stałymi składnikami wynagrodzenia.