Seniorzy warto wiedzieć: Prezydent zdecyduje co do emerytur i rent w kontekście granic potrąceń [sprawa z 20 października 2025 r.]. Czy będzie większa ochrona dochodów osób starszych?

• Seniorzy warto wiedzieć: Prezydent zdecyduje co do emerytur i rent w kontekście granic potrąceń [sprawa z 20 października 2025 r.]
• Obowiązujące podstawy prawne: ustawa o emeryturach i rentach z FUS
• Inicjatywa obywatelska: petycja w obronie emerytów
• Seniorzy warto wiedzieć: Prezydent zdecyduje co do emerytur i rent w kontekście granic potrąceń [sprawa z 20 października 2025 r.]. Czy będzie większa ochrona dochodów osób starszych?

Seniorzy warto wiedzieć: Prezydent zdecyduje co do emerytur i rent w kontekście granic potrąceń [sprawa z 20 października 2025 r.]

W biurze Prezydenta RP Karola Nawrockiego pojawiła się petycja dotycząca granic potrąceń alimentacyjnych z emerytury i renty. Petycja została opublikowana w Biuletynie Informacji Publicznej Kancelarii Prezydenta RP. Wynika z niej jasny apel o podjęcie inicjatywy ustawodawczej zmierzającej do zmiany zasad potrąceń alimentacyjnych z emerytur i rent wypłacanych z ZUS. Autorka wniosku proponuje modyfikację obowiązujących limitów potrąceń oraz wprowadzenie większej ochrony dochodów osób starszych. Najważniejsze postulaty zgłoszone w petycji to:

• Obniżenie maksymalnego udziału potrąceń alimentacyjnych do poziomu nieprzekraczającego 40% świadczenia.
• Wprowadzenie wyższej kwoty wolnej od potrąceń dla emerytów i rencistów tak, aby po potrąceniu pozostawały im środki przynajmniej na poziomie minimum socjalnego.
• Rozważenie indywidualnego podejścia do potrąceń z uwzględnieniem stanu zdrowia oraz sytuacji materialnej osoby pobierającej emeryturę lub rentę prezydent.pl.

Postulaty wpisują się w szerszą debatę o zabezpieczeniu socjalnym osób starszych oraz o równowadze między prawami wierzycieli alimentacyjnych a prawem emerytów i rencistów do godziwych środków utrzymania. Zmiana limitów potrąceń mogłaby chronić najuboższych emerytów przed popadnięciem w ubóstwo, ale jednocześnie wymagałaby uwzględnienia skutków dla egzekucji należności alimentacyjnych wobec uprawnionych dzieci czy innych osób.

Ewentualna nowelizacja ustawy o emeryturach i rentach z FUS pociągałaby za sobą: konieczność dostosowania procedur egzekucyjnych, analizę wpływu na budżety domowe beneficjentów alimentów oraz ocenę zgodności nowych rozwiązań z zasadami prawa cywilnego i prawa rodzinnego. Nie od dzisiaj wiadomo, że potrącenia alimentacyjne z emerytur i rent stanowią jeden z najdelikatniejszych i najczęściej dyskutowanych aspektów polskiego systemu zabezpieczenia społecznego. Chodzi o mechanizm prawny, który pozwala na obciążanie świadczeń emerytalno-rentowych długami alimentacyjnymi, co ma służyć ochronie interesów wierzycieli (najczęściej byłych partnerów lub dzieci). Jednak w praktyce, rygorystyczne i nieelastyczne limity tych potrąceń mogą prowadzić do sytuacji, w których emeryci i renciści są pozbawiani środków niezbędnych do godnego życia, szczególnie w obliczu rosnących kosztów utrzymania, problemów zdrowotnych oraz starości.

Obowiązujące podstawy prawne: ustawa o emeryturach i rentach z FUS

Podstawę prawną potrąceń alimentacyjnych z emerytur i rent w Polsce stanowi ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2025 r. poz. 718, 769, 1159, dalej jako: ustawa). Przepisy tego aktu prawnego regulują m.in. warunki, zasady i limity obciążania świadczeń pieniężnych wypłacanych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) lub inne instytucje. Kluczowe elementy dotyczące potrąceń alimentacyjnych:

• art. 139 ustawy stanowi, że z emerytury lub renty można dokonywać potrąceń na podstawie tytułów wykonawczych, takich jak wyroki sądowe, ugody sądowe lub decyzje administracyjne, nakazujące płatność alimentów.
• zgodnie z art. 140 i 141 ustawy, maksymalna wysokość potrącenia nie może przekroczyć 60% miesięcznej emerytury lub renty. Oznacza to, że nawet w przypadku znacznych zaległości alimentacyjnych, dłużnik nie może zostać obciążony więcej niż 60% swojego świadczenia. Pozostałe 40% ma być zabezpieczeniem na pokrycie podstawowych potrzeb życiowych.
• Ustawa przewiduje również sytuacje, w których potrącenia nie mogą być stosowane, np. gdy emerytura lub renta jest jedynym źródłem utrzymania dłużnika i jest niższa od określonego progu, lub gdy dłużnik jest osobą całkowicie niezdolną do pracy i samodzielnej egzystencji.

Jak podkreśla się w orzecznictwie: Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Lublinie z dnia 10 stycznia 2024 r., I SA/Lu 609/23 -W przypadku zajęcia świadczenia w ZUS, przepisy prawa przewidują odpowiednie instrumenty, które łagodzą dolegliwości, związane z dokonanym zajęciem egzekucyjnym, a których to obowiązek stosowania ciąży na organach. Zatem, mimo dokonanego zajęcia egzekucyjnego, otrzymywane przez ubezpieczonego świadczenie jest zabezpieczone kwotą wolną od takiego zajęcia, ustaloną przez ustawodawcę jako gwarancja minimum egzystencji.

Pomimo że obecne przepisy mają na celu ochronę obu stron – wierzyciela alimentacyjnego oraz dłużnika – w praktyce system ten wykazuje szereg słabości, które prowadzą do poważnych problemów prawnych i społecznych. Krytyka dotyczy przede wszystkim zbyt wysokich limitów potrąceń oraz braku elastyczności w indywidualnych przypadkach. Główne zarzuty (w tym podnoszone w petycji) są takie:

1. Narażenie emerytów na ubóstwo. Obecny limit 60% jest jednym z najwyższych w Europie. W połączeniu z niskim poziomem emerytur, potrącenie nawet 60% może oznaczać, że osoba starsza pozostała jest z kwotą znacznie poniżej minimum egzystencji.
2. Brak uwzględnienia sytuacji osobistej. Obecne przepisy traktują wszystkich emerytów i rencistów jednakowo, nie biorąc pod uwagę ich indywidualnych okoliczności, takich jak stan zdrowia, stopień niepełnosprawności, posiadanie innych zobowiązań finansowych czy konieczność opieki nad bliskimi. Przecież prawo nie powinno w tej sytuacji działać 0-1 (zero-jedynkowo).

Niesprawiedliwość systemowa. W niektórych przypadkach, wysokie potrącenia mogą być nieproporcjonalne do realnych możliwości dłużnika. Dzieje się tak zwłaszcza wtedy, gdy dług alimentacyjny powstał w przeszłości z przyczyn od dłużnika niezależnych (np. utrata pracy, choroba) i obecnie jego sytuacja materialna jest zła. System nie przewiduje mechanizmów umożliwiających renegocjację zadłużenia lub uwzględnienie zmian w okolicznościach życiowych.

Inicjatywa obywatelska: petycja w obronie emerytów

W obliczu tych problemów, coraz częściej dochodzi do społecznych inicjatyw apelujących o reformę systemu. Jak już wcześniej wskazano, petycja obywatelska, która w ostatnim czasie trafiła do Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej - zgłoszona przez anonimową obywatelkę (która nie wyraziła zgody na ujawnienie swoich danych osobowych), stanowi doskonały prośby o inicjatywę ustawodawczą zmierzającą do nowelizacji ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Polscy eksperci – ekonomiści, prawnicy i socjologowie – są zgodni co do tego, że obecny model potrąceń wymaga reformy, system powinien być bardziej elastyczny i uwzględniać zarówno interes wierzyciela, jak i realne możliwości dłużnika, zwłaszcza gdy ten jest osobą starszą lub schorowaną. Wysokie potrącenia z emerytur mogą być kontrproduktywne, ponieważ zwiększają zapotrzebowanie na pomoc społeczną, a w konsekwencji obciążają budżet państwa". Według danych Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych (IPiSS), nawet 30% emerytów w Polsce otrzymuje świadczenie na poziomie granicznym, a wprowadzanie wobec nich maksymalnych potrąceń mogłoby pogłębić skalę ubóstwa wśród seniorów.

Seniorzy warto wiedzieć: Prezydent zdecyduje co do emerytur i rent w kontekście granic potrąceń [sprawa z 20 października 2025 r.]. Czy będzie większa ochrona dochodów osób starszych?

Propozycje zawarte w petycji – obniżenie maksymalnego progu potrąceń do 40%, wprowadzenie wyższej kwoty wolnej od potrąceń oraz indywidualne podejście do każdego przypadku – stanowią rozsądny i potrzebny kierunek zmian. Nie chodzi tu o całkowite zwalnianie dłużników z odpowiedzialności, ale o wprowadzenie zasad sprawiedliwości społecznej i humanitaryzmu. Każdy człowiek, niezależnie od wieku, ma prawo do godnego życia, a system prawny powinien to respektować.

Odpowiedź na petycję przez Kancelarię Prezydenta RP będzie zatem istotnym sygnałem dla społeczeństwa. Jeśli inicjatywa ta zostanie "podchwycona", może stać się punktem wyjścia do szerzej zakrojonej debaty i reformy ustawodawczej. W przeciwnym razie, problem będzie się pogłębiał, generując coraz większe koszty społeczne i humanitarne. A w obliczu wyzwań demograficznych i ekonomicznych, takich jak starzenie się społeczeństwa, niska dzietność czy kryzysy finansowe, ochrona seniorów powinna stać się priorytetem dla polskiej polityki społecznej. Granice potrąceń alimentacyjnych to nie tylko kwestia technicznych regulacji prawnych – to kwestia ludzkiej godności, solidarności międzypokoleniowej i fundamentalnych wartości, na których opiera się społeczeństwo.

Na chwilę obecną, Kancelaria Prezydenta nie opublikowała jeszcze oficjalnej odpowiedzi na petycję.