Zasady tworzenia przez pracodawców zakładowego funduszu świadczeń socjalnych zawarto w ustawie z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (DzU z 1996 r. nr 70, poz. 335 ze zm.) i rozporządzeniach wykonawczych.
Fundusz tworzy się z corocznego odpisu podstawowego, który jest głównym źródłem finansowania funduszu. Przy ustalaniu wysokości odpisu podstawowego bierze się pod uwagę przeciętną liczbę zatrudnionych, stawkę procentową wskazaną w ustawie i podstawę (art. 5 ust. 1 ustawy).
Podstawa obliczania odpisu
Podstawą do ustalenia wysokości odpisu podstawowego jest przeciętne wynagrodzenie miesięczne w gospodarce narodowej w roku poprzednim lub w drugim półroczu roku poprzedniego, jeżeli przeciętne wynagrodzenie z tego okresu stanowiło kwotę wyższą (dalej przeciętne wynagrodzenie miesięczne). Przeciętne wynagrodzenie miesięczne ogłasza Prezes Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” nie później niż do 20 lutego każdego roku.
Przeciętne wynagrodzenie miesięczne w gospodarce narodowej, pomniejszone o potrącone od ubezpieczonych składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe oraz chorobowe, w 2008 r. wyniosło 2578,26 zł, a w drugim półroczu 2008 r. wyniosło 2666,77 zł (obwieszczenie Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w sprawie przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej w 2008 r. i w drugim półroczu 2008 r.).
Przeciętne wynagrodzenie miesięczne było wyższe w drugim półroczu, a więc za bazę do obliczenia wysokości odpisu podstawowego na fundusz w 2009 r. należy przyjąć kwotę 2666,77 zł.
Przeciętna liczba zatrudnionych
Wysokość odpisu podstawowego nalicza się w stosunku do przeciętnej liczby osób zatrudnionych u danego pracodawcy. Sposób ustalania przeciętnej liczby zatrudnionych w celu naliczania odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych określa rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 9 marca 2009 r.
Podstawę naliczania odpisu stanowi przeciętna planowana w danym roku kalendarzowym liczba osób zatrudnionych u pracodawcy, skorygowana w końcu roku do faktycznej przeciętnej liczby osób zatrudnionych w zakładzie. Liczba ta obejmuje pracowników zatrudnionych w pełnym i niepełnym wymierza czasu pracy, z tym że liczbę zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy ustala się po przeliczeniu ich na pełne etaty.
Przy obliczaniu przeciętnej liczby zatrudnionych w danym roku kalendarzowym (obrachunkowym) dodaje się przeciętne liczby zatrudnionych w poszczególnych miesiącach i otrzymaną sumę dzieli się przez 12. Ten sposób obliczania przeciętnej liczby zatrudnionych stosuje się również w przypadku, gdy zakład pracy działał w okresie krótszym niż jeden rok kalendarzowy albo naliczał odpis na fundusz za niepełny rok kalendarzowy.
Stawka procentowa i zwiększenia
Wysokość odpisu podstawowego wynosi na jednego zatrudnionego 37,5% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego.
Dodatkowo ustawa przewiduje następujące wypadki, dla których przyjęto odmienną wysokość stawki procentowej:
- dla pracownika młodocianego - wynosi ona w pierwszym roku nauki 5%, w drugim roku nauki 6%, a w trzecim roku nauki 7%,
- dla jednego pracownika wykonującego pracę w szczególnych warunkach lub pracę o szczególnym charakterze - w rozumieniu przepisów o emeryturach pomostowych - wynosi ona 50%,
Ustawa wymienia też przypadki, gdy wysokość odpisu podstawowego można powiększyć o tzw. zwiększenia. I tak, wysokość odpisu podstawowego może być zwiększona o 6,25% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego na każdą zatrudnioną osobę, w stosunku do której orzeczono znaczny lub umiarkowany stopień niepełnosprawności. Pracodawcy sprawujący opiekę socjalną nad emerytami i rencistami, w tym także ze zlikwidowanych zakładów pracy, mogą zwiększyć fundusz o 6,25% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego na każdego emeryta i rencistę uprawnionego do tej opieki.
Powyższych zasad nie stosuje się do szkół wyższych działających na podstawie przepisów o szkolnictwie wyższym oraz szkół i placówek objętych systemem oświaty w stosunku do nauczycieli podlegających przepisom Karty Nauczyciela.
Dodatkowe źródła przychodów
Oprócz odpisów podstawowych i zwiększeń fundusz powiększają również dodatkowe źródła przychodów.
Środki funduszu zwiększa się o:
- wpływy z opłat pobieranych od osób i jednostek organizacyjnych, korzystających z działalności socjalnej świadczonej przez pracodawcę,
- darowizny oraz zapisy osób fizycznych i prawnych,
- odsetki od środków funduszu,
- wpływy z oprocentowania pożyczek udzielonych na cele mieszkaniowe,
- wierzytelności likwidowanych zakładowych funduszy socjalnego i mieszkaniowego,
- przychody z tytułu sprzedaży, dzierżawy i likwidacji środków trwałych służących działalności socjalnej, w części nieprzeznaczonej na utrzymanie lub odtworzenie zakładowych obiektów socjalnych, pomniejszone o koszty tej sprzedaży lub likwidacji,
- przychody z tytułu sprzedaży i likwidacji zakładowych domów i lokali mieszkalnych, w części nieprzeznaczonej na utrzymanie pozostałych zakładowych zasobów mieszkaniowych, pomniejszone o koszty tej sprzedaży lub likwidacji,
- inne środki określone w odrębnych przepisach, np. gdy strony określą w układzie zbiorowym pracy przekazanie na konto funduszu dodatkowych środków.
Przedsiębiorcy mogą dodatkowo zwiększać środki funduszu z zysku netto do podziału, a spółdzielnie - z nadwyżki bilansowej.
Podstawa prawna:
- ustawa z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (DzU z 1996 r. nr 70, poz. 335 ze zm.),
- rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 9 marca 2009 r. w sprawie sposobu ustalania przeciętnej liczby zatrudnionych w celu naliczenia odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych (DzU nr 43, poz. 349),
- obwieszczenie Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z 19 lutego 2009 r. w sprawie przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej w 2008 r. i w drugim półroczu 2008 r. (MP nr 11, poz. 138).