Uchwalenie omawianej ustawy jest związane z koniecznością dostosowania polskich przepisów do wymagań dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady z 18 czerwca 2009 r. (2009/52/WE) przewidującej minimalne normy w odniesieniu do kar i środków stosowanych wobec pracodawców zatrudniających nielegalnie przebywających obywateli krajów trzecich (Dz.Urz. UE L 168 z 30 czerwca 2009 r., s. 24–32). Nowelizacji nie stosujemy do:
1) obywateli państwa członkowskiego Unii Europejskiej,
2) obywateli państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym,
3) obywateli Konfederacji Szwajcarskiej,
4) członków rodziny cudzoziemców, o których mowa w pkt 1–3, który do nich dołącza lub z nimi przebywa.
Obowiązek przechowywania ważnego dokumentu pobytu cudzoziemca w Polsce
Ustawa o skutkach powierzania wykonywania pracy cudzoziemcom przebywającym wbrew przepisom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (dalej ustawa) nakłada na podmioty, które powierzają wykonywanie pracy cudzoziemcom, obowiązek domagania się od zatrudnionej osoby okazania ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium Polski (art. 2 ustawy). Pracodawca ma obowiązek przechowywania kopii tego dokumentu przez cały okres wykonywania pracy przez cudzoziemca.
Domniemanie istnienia stosunku pracy
Omawiana ustawa przyznaje zatrudnionym w Polsce cudzoziemcom wiele uprawnień, które będą miały wpływ także na finanse zatrudniających ich pracodawców. Zatrudnieni cudzoziemcy uzyskali roszczenie o wypłatę zaległego wynagrodzenia i świadczeń związanych z tym wynagrodzeniem. W przypadku powierzenia cudzoziemcowi pracy na podstawie stosunku pracy nowe przepisy przewidują domniemanie istnienia stosunku pracy przez okres 3 miesięcy na wypadek konieczności wypłaty zaległego wynagrodzenia (art. 4 ust. 2 ustawy). Zarówno pracodawca, jak i cudzoziemiec mogą udowodnić, że okres zatrudnienia był krótszy lub dłuższy – wówczas wynagrodzenie będzie należne za udowodniony okres.
PRZYKŁAD
Pracodawca zatrudnił cudzoziemca na podstawie umowy o pracę na czas określony 6 miesięcy. Pracownik pracował faktycznie tylko 2 miesiące i został zwolniony. W razie sporu o prawo do wynagrodzenia, jeżeli pracodawca udowodni przed sądem, że cudzoziemiec faktycznie pracował tylko przez 2 miesiące, otrzyma on wynagrodzenie należne za 2 miesiące pracy.
Jeżeli pracodawca zatrudni cudzoziemca na podstawie innej umowy niż umowa o pracę, wówczas przyjmuje się domniemanie, że między pracodawcą a cudzoziemcem uzgodniono kwotę wynagrodzenia w wysokości 3-krotnego minimalnego wynagrodzenia za pracę. Również w tym przypadku zarówno pracownik, jak i pracodawca mogą udowodnić, że umówiono się na inną wysokość wynagrodzenia. Przepisy ustawy ustanawiają bowiem minimalne zasady ochrony dla cudzoziemców.
PRZYKŁAD
Cudzoziemiec został zatrudniony na podstawie umowy zlecenia, którą zawarto w formie ustnej. Zleceniobiorcy nie zostały potwierdzone warunki pracy i płacy na piśmie. W razie sporu przed sądem, jeżeli zleceniodawca udowodni, że cudzoziemiec umówił się z nim np. na wynagrodzenie miesięczne w kwocie 3,5 tys. zł, to takie wynagrodzenie zostanie mu zasądzone przez sąd za każdy miesiąc pracy.
Podmiot, który powierza wykonywanie pracy cudzoziemcowi przebywającemu bez ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium Polski, będzie miał obowiązek pokryć koszty związane z przesłaniem cudzoziemcowi zaległych należności do państwa, do którego cudzoziemiec powrócił lub został wydalony (art. 5 ustawy).
WAŻNE!
W przypadku cudzoziemców zatrudnionych na innej podstawie niż umowa o pracę, przy dochodzeniu zaległego wynagrodzenia i innych świadczeń domniemywa się, że strony uzgodniły wysokość wynagrodzenia w kwocie 3-krotnego minimalnego wynagrodzenia za pracę.
Odpowiedzialność podwykonawców i wykonawców
Zdarza się, że to podwykonawca powierza wykonywanie pracy cudzoziemcowi, który nie ma ważnego dokumentu uprawniającego do przebywania w Polsce, a następnie ten podwykonawca staje się niewypłacalny. W takim przypadku ustawa zabezpiecza interesy zatrudnionych cudzoziemców w taki sposób, że jeżeli podwykonawca wykonawcy jest niewypłacalny w rozumieniu przepisów o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy, a egzekucja przeciw niemu okaże się bezskuteczna lub za przeniesieniem odpowiedzialności za zobowiązania na inny podmiot przemawia szczególnie ważny interes cudzoziemca, to wykonawca ma obowiązek:
- wypłacić cudzoziemcowi zasądzone zaległe wynagrodzenie należne od podwykonawcy i związane z nim świadczenia,
- pokryć koszty związane z przesłaniem cudzoziemcowi zaległych należności do państwa, do którego cudzoziemiec powrócił lub został wydalony,
- ponieść koszty wydalenia cudzoziemca (art. 6 ust. 1 ustawy).
Wykonawca podwykonawcy będzie mógł zwolnić się od spełnienia ww. obowiązków, jeżeli wykaże, że:
- poinformował podwykonawcę o skutkach powierzania wykonywania pracy cudzoziemcowi przebywającemu bez ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium Polski,
- sprawdził, że dopełniono obowiązku zgłoszenia cudzoziemca do ubezpieczeń społecznych, jeżeli było to wymagane (art. 6 ust. 2 ustawy).
W analogiczny sposób, jak wyżej, ustawa reguluje odpowiedzialność i zwolnienie się od niej głównego wykonawcy oraz podwykonawcy, który pośredniczy między głównym wykonawcą a podmiotem powierzającym wykonywanie pracy cudzoziemcowi przebywającemu bez ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium Polski.
Kary i grzywny za nielegalne powierzanie pracy cudzoziemcom
Pracodawcy powierzający pracę jednocześnie wielu cudzoziemcom, którzy nie dysponują prawem pobytu w Polsce, podlegają grzywnie albo karze ograniczenia wolności. Podobna kara grozi pracodawcy, który w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą powierza cudzoziemcom bez prawa pobytu w Polsce pracę w sposób uporczywy, jak też w przypadku powierzenia pracy małoletniemu cudzoziemcowi bez ważnego prawa pobytu w Polsce (art. 9 ustawy). W tych przypadkach naruszeń prawa przez pracodawcę przepisy nie określają ani wysokości grzywny, jaka może być nałożona na pracodawcę, ani nie zawierają odesłania, jaką stosuje się procedurę (wykroczeniową czy przewidzianą w Kodeksie karnym). O te kwestie zapytaliśmy Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. O odpowiedzi resortu pracy poinformujemy Czytelników w jednym z najbliższych numerów MP.
Powierzenie pracy cudzoziemcowi bez prawa pobytu w Polsce, jeżeli nastąpi w warunkach szczególnego wykorzystania, będzie podlegało karze pozbawienia wolności do lat 3.
Więcej na ten temat znajdziesz w płatnej części serwisu w artykule: Surowe kary czekają pracodawców zatrudniających nielegalnie cudzoziemców