Urodzeni przed 1 stycznia 1949 r. (a także niektórzy urodzeni w latach 1949–1968) nabywają prawo do emerytury uzależnionej od udowodnienia określonego stażu składkowego i nieskładkowego oraz zarobków uzyskanych w wybranych latach kalendarzowych. Z kolei osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r. mogą na ogół uzyskać wyłącznie tzw. nową emeryturę, której przyznanie i ustalenie wysokości nie jest uzależnione od udowodnienia określonego stażu pracy i zarobków osiągniętych w wybranych latach. ZUS przyznaje taką emeryturę bez względu na przebyty przez wnioskodawcę okres ubezpieczenia i oblicza na podstawie stanu konta ubezpieczonego w ZUS. I w tym jednak przypadku dla osób, które pracowały przed 1999 r., ZUS ustala kapitał początkowy, którego wysokość zależy od przebytych okresów składkowych i nieskładkowych oraz wynagrodzeń uzyskanych w wybranych latach kalendarzowych. Ponadto udowodnienie odpowiedniego stażu ubezpieczeniowego pozwala na podwyższenie przez ZUS nowej emerytury do kwoty najniższego świadczenia, w przypadku gdy faktycznie wyliczona jej wysokość jest niższa od tej gwarantowanej kwoty.
Podstawa emerytury dla osoby która pracowała za granicą >>
Potrzebny odpowiedni dokument
Obowiązujące zasady ustalania prawa i wysokości emerytur powodują, że prawie wszystkie osoby przechodzące na to świadczenie muszą udowodnić przebyte okresy składkowe i nieskładkowe, a także wysokość swoich wynagrodzeń. W tym celu powinny dostarczyć do ZUS określone dokumenty. Na ogół chodzi o świadectwo pracy (zaświadczenie zakładu pracy) potwierdzające przebyty okres zatrudnienia oraz zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu wystawione na druku ZUS Rp-7 – w celu udowodnienia wynagrodzeń w wybranych latach. Dokumenty te musi wystawić pracodawca. Problem powstaje więc wówczas, gdy zakład pracy zatrudniający przyszłego emeryta został zlikwidowany.
W takim przypadku osoba ubiegająca się o emeryturę powinna w pierwszej kolejności sprawdzić, czy posiada legitymację ubezpieczeniową zawierającą odpowiednie wpisy dotyczące okresów zatrudnienia oraz uzyskiwanych zarobków. Taka legitymacja jest bowiem dla ZUS samoistnym środkiem dowodowym, jeśli zawiera imienną pieczątkę osoby, która dokonywała wpisów w tym dokumencie. Wpisy w legitymacjach dokonane pod rządami przepisów obowiązujących do 16 czerwca 1991 r. niezawierające – zgodnie z tymi regulacjami – imiennej pieczątki mogą zostać uznane przez ZUS, jeśli nie budzą wątpliwości co do tego, czy są prawdziwe. Zamiast oryginału legitymacji ubezpieczeniowej osoba ubiegająca się o emeryturę może też dostarczyć sporządzony notarialnie wypis, odpis lub wyciąg z tego dokumentu bądź też kopię legitymacji poświadczoną przez uprawniony do tego podmiot (np. notariusza).
Uzyskanie i wypłata rekompensaty >>
Osoba ubiegająca się o emeryturę powinna też ustalić, czy w miejsce zlikwidowanego pracodawcy powstał inny zakład pracy, który przejął dokumentację osobową i płacową pracowników od swojego poprzednika. Warto bowiem pamiętać, że zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu może wystawić również następca prawny pracodawcy, u którego pracownik był kiedyś zatrudniony, np. spółka prawa handlowego powstała po sprywatyzowaniu przedsiębiorstwa państwowego.
Gdy nie ma następcy prawnego
Często zdarza się tak, że zakład pracy został zlikwidowany i w jego miejsce nie powstał inny podmiot, który wstąpiłby w jego prawa i obowiązki, przejmując również dokumentację pracowniczą. Jeśli likwidacja lub upadłość jest jeszcze w toku, można zwrócić się o wystawienie odpowiedniego zaświadczenia (w tym również zaświadczenia na druku ZUS Rp-7) do likwidatora lub syndyka masy upadłościowej. Tego rodzaju dokument wystawiony przez ten podmiot zostanie uznany przez ZUS za wystarczający środek dowodowy.
Gdy likwidacja lub upadłość zakładu pracy już się zakończyła pracownik nie może pozyskać zaświadczenia od likwidatora lub syndyka. W takim przypadku powinien dotrzeć do dokumentacji potwierdzającej okresy ubezpieczeniowe i wysokość osiągniętych zarobków. W pierwszej kolejności może skorzystać z bazy zlikwidowanych bądź przekształconych zakładów pracy utworzonej przez ZUS (można się z nią zapoznać w każdej placówce ZUS lub w serwisie internetowym Zakładu pod adresem: http://www.zus.pl/default.asp?id=582&p=4).
Archiwum lub prywatny przechowawca
W przypadku gdy osoba zamierzająca ubiegać się o emeryturę nie dotarła do informacji o miejscu przechowywania dokumentacji swojego byłego pracodawcy w bazie zlikwidowanych lub przekształconych zakładów pracy, powinna rozpocząć poszukiwania tej dokumentacji „na własną rękę”.
Jeśli zlikwidowany zakład pracy był jednostką państwową, osoba zainteresowana powinna zwrócić się do organu założycielskiego albo organu nadrzędnego takiej jednostki (np. wojewody, właściwego ministerstwa) z zapytaniem, gdzie może się znajdować dokumentacja pracownicza po zlikwidowanych państwowych jednostkach organizacyjnych. Niektórzy wojewodowie byłych 49 województw zorganizowali archiwa przejściowe, w których zgromadzona jest dokumentacja zlikwidowanych jednostek organizacyjnych, dla których byli organem założycielskim.
Pracujący emeryci - zmiany w przepisach >>
Gdy zakład pracy był spółdzielnią, dokumentacja osobowo-płacowa jego pracowników może znajdować się w związku rewizyjnym, w którym spółdzielnia była zrzeszona. Jeśli związku takiego nie ma lub został zlikwidowany, dokumentację może posiadać Krajowa Rada Spółdzielcza.
Jeśli natomiast zlikwidowany zakład pracy był prywatnym podmiotem, dokumentacja może znajdować się u prywatnego przechowawcy, a często również u byłego właściciela zlikwidowanego podmiotu. Informacji o miejscu przechowywania dokumentacji powinien udzielić likwidator lub syndyk masy upadłościowej, a także wydział rejestrowy sądu właściwego ze względu na siedzibę firmy.
Dokumentację osobowo-płacową zlikwidowanych zakładów pracy mogą też posiadać archiwa rotacyjne Stowarzyszenia Archiwistów Polskich, a także archiwa partii politycznych, związków zawodowych, stowarzyszeń i organizacji społecznych, kościołów i związków wyznaniowych.
Potwierdzenie stażu pracy i wysokości osiąganych zarobków przez jednostki przechowujące dokumenty zlikwidowanych zakładów pracy następuje w formie uwierzytelnionych kserokopii dokumentów, a także odpisów, wypisów i wyciągów z tych dokumentów. Muszą być one zawsze podpisane przez osobę kierującą daną jednostką lub innego upoważnionego pracownika, a także zawierać informacje, na podstawie jakiej dokumentacji zostały wydane (np. na podstawie listy płac, karty wynagrodzeń itd.).
Podstawa prawna:
- art. 117 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (DzU z 2009 r. nr 153, poz. 1227 ze zm.),
- § 20 i 21 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń (DzU nr 10, poz. 49 ze zm.).