Chociaż uprawnienie do „trzynastki” zostało w sposób ustawowy przyznane jedynie określonym grupom pracowników, brak jest przeciwwskazań do przyznania prawa do takiego wynagrodzenia także pozostałym, niewymienionym w przepisach, pracownikom.
Przepisy prawa pracy pozostawiają pracodawcom swobodę regulowania wynagrodzeń pracowników. Autonomia pracodawców w tym zakresie ograniczona jest jednak dwoma warunkami. Po pierwsze, regulacje ustanawiane przez pracodawców nie mogą być sprzeczne z przepisami prawa pracy, a po drugie, regulacje zakładowe nie mogą być mniej korzystne dla pracowników niż przepisy powszechnie obowiązującego prawa.
Odsetki od nieterminowej wypłaty wynagrodzenia >>
Zasady dotyczące przyznawania i wysokości „trzynastki” mogą zostać określone np. w umowie o pracę, regulaminie wynagradzania, regulaminie premiowania czy w układzie zbiorowym pracy.
Pracownicy sfery budżetowej
Prawo do dodatkowego wynagrodzenia rocznego (tzw. trzynastki) przysługuje przede wszystkim pracownikom jednostek budżetowych. Nie przysługuje jednak osobom zajmującym kierownicze stanowiska państwowe, a także wymienionym w ustawie żołnierzom oraz funkcjonariuszom.
Pracownik sfery budżetowej nabywa prawo do dodatkowego wynagrodzenia rocznego w pełnej wysokości po przepracowaniu u danego pracodawcy całego roku kalendarzowego. Z przepisów nie wynika, czy przez pojęcie „przepracowanie” należy rozumieć okres faktycznej pracy czy czas pozostawania w stosunku pracy. Sąd Najwyższy w uchwale z 25 lipca 2003 r. przyjął, że do stażu uprawniającego do nabycia prawa do „trzynastki” wlicza się tylko czas efektywnie przepracowany. Należy pamiętać, że cytowane wyżej orzeczenie ma zastosowanie w indywidualnej sprawie i nie należy go uważać za obowiązującą wykładnię prawa, zwłaszcza że w uchwale z 13 grudnia 2005 r. Sąd Najwyższy wyraził zupełnie odmienny pogląd. W przytoczonej uchwale sąd przyznał nauczycielowi prawo do dodatkowego świadczenia rocznego mimo zwolnienia z wykonywania pracy w celu sprawowania funkcji związkowej. Podobne stanowisko zajmuje Departament Prawny Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej. Zgodnie z tą interpretacją do okresów pracy uwzględnianych przy ustalaniu prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego należy zaliczyć cały okres pozostawania w stosunku pracy, nawet jeśli praca nie była faktycznie świadczona.
Komu przysługuje prawo do nagrody jubileuszowej >>
Pracownik nabywa prawo do wynagrodzenia rocznego w wysokości proporcjonalnej do okresu przepracowanego, jeśli nie przepracował u danego pracodawcy całego roku kalendarzowego, pod warunkiem że jest zatrudniony co najmniej 6 miesięcy. Przepracowanie tego okresu nie jest wymagane w przypadkach określonych w ustawie, np. w sytuacji przejścia na emeryturę lub rentę, likwidacji pracodawcy czy w przypadku korzystania z urlopu wychowawczego.
Przykład
Pracodawca w maju 2010 r. zawarł z pracownikiem umowę-zlecenie. Bezpośrednio po jej zakończeniu 15 lipca 2010 r. zawarł z pracownikiem umowę o pracę na czas określony do końca 2010 r. W opisanej sytuacji pracownik nie nabędzie prawa do trzynastki. Okresu zatrudnienia na podstawie umowy cywilnoprawnej nie wlicza się do okresu zatrudnienia, od którego zależy nabycie prawa do trzynastej pensji. Okres zatrudnienia na podstawie umowy o pracę jest natomiast za krótki, musi bowiem wynosić co najmniej 6 miesięcy.
Do okresu uprawniającego do dodatkowego wynagrodzenia rocznego wlicza się wszystkie okresy zatrudnienia, bez względu na przerwy występujące w tym zatrudnieniu. Przy ustalaniu okresu zatrudnienia należy zatem zsumować wszystkie okresy pracy na podstawie umowy o pracę.
WAŻNE!
Bez względu na okres zatrudnienia pracownik nie nabywa prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego w przypadku nieusprawiedliwionej nieobecności w pracy trwającej dłużej niż 2 dni, jeśli stawił się do pracy lub przebywa w pracy w stanie nietrzeźwości, gdy zostanie mu wymierzona kara dyscyplinarna wydalenia z pracy lub ze służby bądź też pracodawca rozwiąże umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika.
Wysokość „trzynastki” a dodatki do wynagrodzeń
Podstawę obliczenia „trzynastki” stanowi wynagrodzenie roczne ustalane w wysokości 8,5% sumy wynagrodzenia za pracę otrzymanego przez pracownika w ciągu roku kalendarzowego, za który przysługuje to wynagrodzenie. W wyliczeniu uwzględnia się wynagrodzenie i inne świadczenia ze stosunku pracy przyjmowane do obliczenia ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy, a także wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy oraz wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy przysługujące pracownikowi, który podjął pracę w wyniku przywrócenia do pracy.
Komu pracodawca może udostępnić dokumentację płacową pracownika >>
Do rocznego wynagrodzenia pracownika nie wlicza się:
- jednorazowych lub nieperiodycznych wypłat za spełnienie określonego zadania bądź za określone osiągnięcie,
- wynagrodzenia za czas gotowości do pracy oraz za czas niezawinionego przez pracownika przestoju,
- gratyfikacji (nagród) jubileuszowych,
- wynagrodzenia za czas usprawiedliwionej nieobecności w pracy, z wyjątkiem urlopu wypoczynkowego,
- ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy,
- dodatkowego wynagrodzenia radcy prawnego z tytułu zastępstwa sądowego,
- wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną,
- kwoty wyrównania do wynagrodzenia za pracę do wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę,
- wynagrodzenia i odszkodowania przysługującego w razie rozwiązania stosunku pracy.
Przykład
W karcie wynagrodzeń pracownika za 2010 r. znajdują się następujące kwoty:
- wynagrodzenie zasadnicze – 30 000 zł,
- dodatek funkcyjny – 2100 zł,
- premia regulaminowa (wypłacana co miesiąc) – 1800 zł,
- nagroda (otrzymana jednorazowo) – 1500 zł,
- wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych – 650 zł,
- dodatkowe wynagrodzenie roczne wypłacone za rok 2009 – 2800 zł,
- wynagrodzenie chorobowe – 500 zł.
Ponadto z kartoteki zasiłkowej wynika, że pracownik w 2010 r. otrzymał zasiłek chorobowy w wysokości 230 zł.
Dodatkowe wynagrodzenie roczne tego pracownika za rok 2010 wyniesie 2936,75 zł (30 000 + 2100 + 1800 + 650 = 34 550 × 8,5%).
W podstawie nie uwzględniono zatem „trzynastki” wypłaconej w roku poprzednim, nagrody, wynagrodzenia oraz zasiłku chorobowego.
Podstawa prawna:
- ustawa z 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej (DzU nr 160, poz. 1080 ze zm.),
- rozporządzenie z 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (DzU nr 2, poz 14 ze zm.).
Orzecznictwo:
- uchwała SN z 25 lipca 2003 r. (III PZP 7/03, OSNP 2004/2/26),
- uchwała SN z 13 grudnia 2005 r. (II PZP 9/05, OSNP 2006/7–8/109).