Każdej osobie pozostającej w stosunku pracy, tj. zatrudnionej na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę, przysługuje prawo do corocznego, nieprzerwanego i płatnego urlopu wypoczynkowego. Pracownik nie może się zrzec prawa do urlopu, gdyż jest to uprawnienie o charakterze niezbywalnym. Niewykorzystany w danym roku kalendarzowym urlop jest urlopem zaległym.
Urlopu niewykorzystanego należy pracownikowi udzielić najpóźniej do końca pierwszego kwartału następnego roku kalendarzowego (art. 168 k.p.). Powyższa regulacja prawna nie dotyczy jednak urlopu na żądanie. Wyjaśnienia wymaga, że cytowany powyżej przepis nie nakłada na pracownika obowiązku wykorzystania całości zaległego urlopu w terminie do 31 marca następującego po roku, w którym pracownik nabył do niego prawo. Zgodnie z aktualnym stanowiskiem doktryny oraz orzecznictwem dla zachowania tego terminu wystarczające jest, jeżeli pracownik rozpocznie wykorzystanie tego urlopu w ustawowo wskazanym terminie.
Ustalenie terminu urlopu
Na pracodawcy spoczywa obowiązek udzielenia pracownikom informacji o zaległym urlopie. Przepisy prawa pracy nie zawierają szczegółowych uregulowań w tym zakresie. Jednak w praktyce informowanie pracowników o liczbie dni niewykorzystanego urlopu odbywa się w sposób przyjęty u danego pracodawcy, np. przez przesyłanie pracownikom wiadomości drogą elektroniczną.
Kwestię ustalenia terminu wykorzystania urlopu zaległego ustawodawca pozostawił pracodawcy. Przy czym może on w miarę możliwości brać pod uwagę ewentualne wnioski pracownika, jednak nie jest nimi związany. Oznacza to, że „pracodawca może wysłać pracownika na zaległy urlop nawet, gdy ten nie wyraża na to zgody (...) zastosowanie art. 168 k.p. nie jest zależne od zgody pracownika” (uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z 24 stycznia 2006 r., I PK 124/05).
Inna praca podczas urlopu wypoczynkowego lub bezpłatnego >>
Jeżeli pracodawca nie udzieli pracownikowi urlopu wypoczynkowego do końca marca następnego roku kalendarzowego, pracownik nie może pójść na urlop w dowolnym terminie. Sąd Najwyższy w wyroku z 5 grudnia 2000 r. wskazuje, że zawiadomienie pracodawcy o rozpoczęciu zaległego urlopu wypoczynkowego nie usprawiedliwia nieobecności pracownika w pracy. Naruszenie przez pracodawcę obowiązku udzielania pracownikowi urlopu wypoczynkowego za dany rok do końca pierwszego kwartału następnego roku kalendarzowego nie uprawnia pracownika do rozpoczęcia po tym terminie urlopu bez zgody pracodawcy (I PKN 121/00).
Wygaśnięcie prawa do urlopu a odpowiedzialność pracodawcy
Niewykorzystanie przez pracownika zaległego urlopu w terminie do 31 marca następnego roku kalendarzowego nie jest równoznaczne z utratą prawa do niewykorzystanego urlopu. W takiej sytuacji powstaje roszczenie ze stosunku pracy. Polega ono na możliwości dochodzenia przez pracownika w ciągu 3 lat, od momentu, w którym roszczenie (urlop wypoczynkowy) stało się wymagalne, prawa do skorzystania z tego uprawnienia (art. 291 § 1 k.p.). Podobne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z 11 kwietnia 2001 r., w którym wskazuje, że roszczenie o udzielenie urlopu wypoczynkowego przedawnia się z upływem 3 lat od dnia, w którym stało się wymagalne (art. 291 § 1 k.p.), przy czym rozpoczęcie biegu tego terminu następuje bądź z końcem roku kalendarzowego, za który urlop przysługuje (art. 161 k.p.), bądź najpóźniej z końcem pierwszego kwartału roku następnego, jeżeli urlop został przesunięty na ten rok z przyczyn leżących po stronie pracownika lub pracodawcy (I PKN 367/00).
Urlopy w różnych systemach czasu pracy >>
Przykład
Krzysztof K. w roku kalendarzowym 2011 r. (oprócz bieżącego urlopu wypoczynkowego) ma zaległy urlop za cały 2010 r. i za 2009 r. w liczbie 10 dni. Było to wynikiem częstych nawrotów choroby pracownika, począwszy od maja 2009 r. Krzysztof K. zakomunikował swojemu przełożonemu, że od 7 marca do 1 kwietnia 2011 r. zamierza udać się do sanatorium w celu poprawy swojego zdrowia po przebytej chorobie. Chce wyjechać na okres 4 tygodni, czyli na cały czas skierowania go do sanatorium. Pracodawca Krzysztofa K., otrzymując wniosek pracownika o udzielenie urlopu wypoczynkowego, powinien najpierw udzielić „najstarszego” zaległego urlopu, czyli 10 dni za 2009 r., potem udzielać dni urlopu za 2010 r., a dopiero następnie wykorzystać kolejno urlop bieżący przysługujący w 2011 r. Wykorzystując zaległy urlop w taki sposób, pracownik zapobiegnie jego przedawnieniu, a spółka zatrudniająca Krzysztofa K. nie narazi się na odpowiedzialność za nieudzielenie pracownikowi urlopu w ustawowo wskazanym terminie. W związku z tym wyjazdem pracownik wykorzysta cały zaległy urlop za 2009 r. (10 dni) oraz 10 dni urlopu za 2010 r. Pracodawca może więc udzielić Krzysztofowi K. w danym roku kalendarzowym nawet kilku urlopów zaległych.
Z punktu widzenia pracodawcy istotne jest, aby danemu pracownikowi został udzielony zaległy urlop do końca pierwszego kwartału następnego roku kalendarzowego, po tym roku, w którym nabył prawo do urlopu wypoczynkowego. Pracodawca w przypadku nieudzielania pracownikowi urlopu w ustawowym terminie ponosi odpowiedzialność za wykroczenie przeciwko prawom pracownika. Oznacza to, że pracodawca podlega karze grzywny od 1000 do 30 000 zł (art. 282 § 1 pkt 2 k. p.).
Kiedy przysługuje ekwiwalent za zaległy urlop
Pracownikowi przysługuje ekwiwalent za niewykorzystany urlop jedynie w przypadku niewykorzystania przysługującego urlopu w całości lub w części z powodu rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy (art. 171 § 1 k.p.). Przy czym bez znaczenia pozostaje to, w jakim trybie oraz z jakiej przyczyny doszło do rozwiązania czy wygaśnięcia stosunku pracy. Jedyny wyjątek dotyczy przypadku, gdy strony postanowią o wykorzystaniu urlopu w czasie pozostawania pracownika w stosunku pracy, na podstawie kolejnej umowy o pracę, zawartej z tym samym pracodawcą bezpośrednio po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniej umowy o pracę z tym samym pracodawcą. Poza wskazaną sytuacją brak jest możliwości zamiany urlopu na ekwiwalent pieniężny.
Zaległy urlop wypoczynkowy pracownika na zwolnieniu lekarskim >>
WAŻNE!
W związku z wnioskiem złożonym przez Państwową Inspekcję Pracy w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej obecnie trwają prace legislacyjne nad zmianą obowiązujących przepisów prawnych. Zmiany postulowane przez PIP dotyczą m. in. wydłużenia terminu wykorzystania zaległego urlopu do sierpnia następnego roku kalendarzowego, zamiast do końca marca. Przyjęcie proponowanych zmian umożliwiłoby pracownikom wykorzystanie zaległego urlopu w atrakcyjniejszym okresie miesięcy wakacyjnych.
Podstawa prawna:
Orzecznictwo:
- wyrok SN z 5 grudnia 2000 r. (I PKN 121/00, OSNP 2002/15/353),
- wyrok SN z 11 kwietnia 2001 r. (I PKN 367/00, OSNP 2003/2/38),
- wyrok SN z 24 stycznia 2006 r. (I PK 124/05, M.P.Pr. 2006/3/119).