W dniu 1 lipca 2007 r. w następstwie postulatów zgłaszanych przez Państwową Inspekcję Pracy i środowiska związkowe w ustawie o Państwowej Inspekcji Pracy (zwanej dalej ustawą o PIP) zwiększono uprawnienia inspektorów pracy. Zmiany dotyczyły postępowań prowadzonych przeciwko osobom łamiącym prawo pracownika do terminowej wypłaty właściwie naliczonego wynagrodzenia za pracę. Organy powołane do kontroli przestrzegania praw pracownika mają dość uprawnień, aby skutecznie wyciągnąć konsekwencje względem osób łamiących te prawa. Rzecz w tym, aby organy te właściwie z nich korzystały, kontrolując i nadzorując przestrzeganie przepisów prawa pracy.
Czy w kasie firmy można wypłacić wynagrodzenie z opóźnieniem >>
Do szczególnych uprawnień inspektorów należą:
- nakaz wypłaty podlegający natychmiastowemu wykonaniu,
- mandat karny o podwyższonej górnej granicy grzywny.
Nakaz wypłaty
W razie stwierdzenia naruszenia przepisów prawa pracy dotyczących wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń pieniężnych właściwe organy PIP są uprawnione do nakazania pracodawcy wypłaty należnego wynagrodzenia za pracę lub innego świadczenia przysługującego pracownikowi. Nakazy wydane w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu (art. 11 pkt 7 ustawy o PIP). Wydawany przez inspektora pracy nakaz jest decyzją administracyjną i podlega wykonaniu w drodze egzekucji administracyjnej. Od tej decyzji przysługuje pracodawcy odwołanie do okręgowego inspektora pracy w terminie 7 dni od daty otrzymania decyzji (art. 34 ust. 5 ustawy o PIP).
Czy pracodawca ma obowiązek zawsze wpuścić inspektora pracy na teren zakładu pracy >>
WAŻNE!
Nakaz wypłaty może być skierowany wyłącznie do pracodawcy. Niedopuszczalne jest kierowanie go np. do osoby pełniącej funkcję organu reprezentującego pracodawcę czy też do osoby wykonującej u danego pracodawcy czynności z zakresu prawa pracy. Dlatego też ewentualna egzekucja administracyjna po wydaniu nakazu wypłaty jest prowadzona przeciwko pracodawcy.
Przesłanki wydania nakazu
Dużo wątpliwości budzi sama przesłanka do wydania nakazu wypłaty, jaką jest ustalenie, że wynagrodzenie za pracę lub świadczenie pieniężne jest pracownikowi „należne”. Najczęściej podkreśla się, że chodzi tu o sytuację, gdy dane wynagrodzenie lub świadczenie jest bezsporne i wymagalne w momencie przeprowadzania kontroli. Nakaz jest bowiem niczym innym jak urzędowym stwierdzeniem istnienia zobowiązania po stronie pracodawcy z jednoczesnym nakazaniem mu w trybie administracyjno-prawnym wypłaty zaległego wynagrodzenia (wyrok WSA w Gliwicach z 16 lutego 2009 r., IV SA/Gl 435/08).
Z treści art. 11 pkt 7 ustawy o PIP nie wynika jednak, aby nakaz wypłaty mógł być wydany tylko w przypadkach roszczeń bezspornych. Świadczenie należne nie oznacza świadczenia niespornego. We wskazanym przepisie chodzi o prawo pracownika do wypłaty, a więc czynności polegającej nie na przyznaniu danego świadczenia, lecz na realizacji czynności dotyczącej przyznanego już wynagrodzenia lub innego świadczenia. Przykładem może tu być sytuacja, gdy wprost z przepisów prawa pracy wynika wysokość przyznanego wynagrodzenia oraz obowiązek jego wypłaty w określonym terminie. Jednak w przypadku gdy istnieje spór między pracownikiem a pracodawcą co do zasadności, wysokości, okresu czy tytułu wypłaty wynagrodzenia lub innego świadczenia, wydanie nakazu wypłaty nie jest uzasadnione (postanowienie TK z 13 lutego 2008 r., SK 5/07). Wynika to nie tyle z samej treści przepisu art. 11 pkt 7 ustawy o PIP, ile z celu wprowadzenia nakazu wypłaty, którym było ułatwienie i przyspieszenie wypłaty należności pracowniczych, a nie tworzenie konkurencyjnej dla sądowej drogi dochodzenia roszczeń pracowniczych.
Mandat karny
Znacznie bardziej dolegliwą niż nakaz wypłaty typową formą karania za wykroczenie nieterminowej wypłaty wynagrodzenia za pracę jest mandat karny. W postępowaniu mandatowym inspektor pracy może nałożyć grzywnę w wysokości do 2000 zł. Jest to wyższa kwota niż możliwa do nałożenia przez inne organy prowadzące postępowanie mandatowe. Jeżeli pracodawca ukarany co najmniej dwukrotnie za wykroczenie przeciwko prawom pracownika określonym w Kodeksie pracy popełnia w ciągu 2 lat od dnia ostatniego ukarania kolejne takie wykroczenie, inspektor pracy może nałożyć na niego mandat w wysokości do 5000 zł (art. 96 § 1a i 1b k.p.w.).
Dolegliwość mandatu karnego wiąże się nie tylko z ukaraniem sprawcy wykroczenia surową grzywną.
Nałożenie grzywny nie eliminuje innych następstw naruszenia przez pracodawcę praw pracownika i przede wszystkim:
- nie zwalnia z obowiązku wypłacenia wynagrodzenia należnego pracownikowi (a więc nie uwalnia od możliwości obciążenia pracodawcy nakazem wypłaty oraz od odpowiedzialności cywilnoprawnej względem pracownika),
- wiąże się ze zwiększeniem ryzyka kolejnych kontroli ze strony inspekcji pracy u danego pracodawcy, obejmujących zakres przestrzegania przepisów prawa pracy.
Mandat karny jest nakładany na konkretną osobę, która zawiniła nieterminowemu wypłaceniu wynagrodzenia, a nie na pracodawcę jako takiego. Mandat może być więc nałożony na osoby reprezentujące pracodawcę. Jeżeli w jednym zakładzie pracy ujawni się kilka wykroczeń, za które odpowiada kilka osób, możliwe jest nałożenie mandatu na każdą z nich.
W jaki sposób zmienić termin wypłaty wynagrodzenia >>
Inspektor pracy nakładający grzywnę w drodze mandatu jest zobowiązany określić jej wysokość. Powinien również wskazać wykroczenie zarzucone sprawcy oraz poinformować sprawcę wykroczenia o prawie odmowy przyjęcia mandatu karnego i o skutkach prawnych takiej odmowy (art. 97 § 3 k.p.w. w zw. z art. 95 § 3 k.p.w.). Każdy sprawca wykroczenia może odmówić przyjęcia mandatu karnego, ale musi liczyć się z tym, że PIP wystąpi wówczas do sądu z wnioskiem o ukaranie. Po skierowaniu sprawy do sądu inspektor pracy jest oskarżycielem publicznym (art. 17 § 2 k.p.w.), a sprawę rozstrzyga sąd, który za wykroczenie polegające na niewłaściwym wypłacaniu wynagrodzenia za pracę może nałożyć grzywnę w wysokości do 30 000 zł.
Podstawa prawna:
- art. 282 § 1 pkt 1 Kodeksu pracy,
- art. 17, 95, 96, 97 Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia,
- ustawa z 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (DzU nr 89, poz. 589 ze zm.).
Orzecznictwo:
- postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 13 lutego 2008 r. (SK 5/07, OTK-A 2008/1/19),
- wyrok WSA w Gliwicach z 16 lutego 2009 r. (IV SA/Gl 435/08, niepubl.).