Przepisy o kontroli działalności gospodarczej przedsiębiorcy zawarte w rozdziale 5 (art. 77–84d) ustawy o swobodzie działalności gospodarczej (zwanej dalej usdg) porządkują liczne regulacje prawne będące podstawą do kontrolowania przedsiębiorców i stanowią pewnego rodzaju katalog zasad ogólnych czynności kontrolnych.
Ważne jest, aby przedsiębiorcy w razie kontroli wiedzieli, jakiego rodzaju czynności mogą się spodziewać ze strony kontrolujących.
W kwestiach nieuregulowanych w rozdziale 5 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej zastosowanie mają przepisy ustaw szczególnych, które szczegółowo wskazują zakres przedmiotowy oraz organy upoważnione do przeprowadzenia kontroli. Warto także pamiętać, że zasady i tryb kontroli wynikające bezpośrednio z prawa wspólnotowego albo ratyfikowanych umów międzynarodowych, zgodnie z konstytucyjną hierarchią źródeł prawa, mogą odbiegać od tych, o których mówi przywołana ustawa.
Zawiadomienie o zamiarze wszczęcia kontroli
O zamiarze wszczęcia kontroli organ uprawniony jest zobowiązany poinformować przedsiębiorcę zawiadomieniem, wówczas kontrolę wszczyna się nie wcześniej niż po upływie 7 dni i nie później niż przed upływem 30 dni od dnia doręczenia tego zawiadomienia. Jedynie na wniosek przedsiębiorcy kontrolę można przyspieszyć i rozpocząć przed upływem 7 dni. Po upływie 30 dni od dnia zawiadomienia przeprowadzenie kontroli wymaga ponownego doręczenia zawiadomienia.
Jak skutecznie odwołać się od orzeczeń sądu pracy >>
Zawiadomienie o zamiarze wszczęcia kontroli nie jest konieczne, gdy:
- kontrola ma być przeprowadzona na podstawie bezpośrednio stosowanych przepisów powszechnie obowiązującego prawa wspólnotowego albo na podstawie ratyfikowanej umowy międzynarodowej;
- przeprowadzenie kontroli jest niezbędne dla przeciwdziałania popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia, przeciwdziałania popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego lub zabezpieczenia dowodów jego popełnienia;
- kontrola jakości paliw jest przeprowadzana na postawie przepisów ustawy o systemie monitorowania i kontrolowania jakości paliw;
- kontrola jest prowadzona w toku postępowania prowadzonego na podstawie przepisów ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów;
- przeprowadzenie kontroli jest uzasadnione bezpośrednim zagrożeniem życia, zdrowia lub środowiska naturalnego;
- przedsiębiorca nie ma adresu zamieszkania lub adresu siedziby lub doręczanie pism na podane adresy było bezskuteczne lub utrudnione;
- kontrola ma zostać przeprowadzona w przypadkach określonych w art. 282c Ordynacji podatkowej, czyli w szczególności:
– dotyczy zasadności zwrotu różnicy podatku lub zwrotu podatku naliczonego w rozumieniu przepisów o podatku od towarów i usług,
– ma być wszczęta na żądanie organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze o przestępstwo lub przestępstwo skarbowe,
– dotyczy opodatkowania przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych,
– dotyczy niezgłoszonej do opodatkowania działalności gospodarczej,
– ma być podjęta na podstawie informacji uzyskanych na podstawie przepisów o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu.
Przebieg kontroli
Do właściwych czynności kontrolnych pracownicy organów kontroli mogą przystąpić po okazaniu przedsiębiorcy lub osobie przez niego upoważnionej legitymacji służbowej oraz po doręczeniu upoważnienia do wykonania kontroli.
Zakres przeprowadzanej kontroli nie może wybiegać poza zakres wskazany w upoważnieniu. Ustawodawca dopuścił wyjątkowo możliwość podjęcia ograniczonych czynności kontrolnych po okazaniu jedynie legitymacji służbowej. Taka procedura wiąże się z obowiązkiem doręczenia upoważnienia najpóźniej w trzecim dniu od wszczęcia kontroli. Podjęcie tych czynności kontrolnych po okazaniu legitymacji służbowej na podstawie przepisów szczególnych może dotyczyć jedynie przypadków, gdy czynności kontrolne są niezbędne dla przeciwdziałania popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia, przeciwdziałania popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, lub zabezpieczenia dowodów jego popełnienia, a także gdy przeprowadzenie kontroli jest uzasadnione bezpośrednim zagrożeniem życia, zdrowia lub środowiska naturalnego (art. 79a ust. 2 usdg).
Skutki dla pracodawcy dyskryminującego pracownice >>
Przed pierwszą czynnością kontrolną osoba ją przeprowadzająca ma obowiązek poinformować kontrolowanego przedsiębiorcę lub osobę upoważnioną o jej prawach i obowiązkach w trakcie kontroli. Dalsze czynności powinny być przeprowadzane, poza małymi wyjątkami, w obecności kontrolowanego lub upoważnionej przez niego osoby w siedzibie kontrolowanego lub w miejscu wykonywania działalności gospodarczej oraz w godzinach pracy lub w czasie faktycznego wykonywania działalności gospodarczej przez kontrolowanego.
WAŻNE!
Kontrola powinna być przeprowadzana z uwzględnieniem wyrażonej w art. 80b usdg dyrektywy efektywności, która mówi o sprawnym i możliwie niezakłócającym funkcjonowania przedsiębiorcy przeprowadzeniu czynności kontrolnych.
Czas trwania kontroli
Czas trwania wszystkich kontroli u przedsiębiorcy został ściśle określony przez ustawodawcę w art. 83 ust. 1 usdg. W jednym roku kalendarzowym nie mogą one co do zasady przekroczyć:
- 12 dni roboczych – w odniesieniu do mikroprzedsiębiorców;
- 18 dni roboczych – w odniesieniu do małych przedsiębiorców;
- 24 dni roboczych – w odniesieniu do średnich przedsiębiorców;
- 48 dni roboczych – w odniesieniu do pozostałych przedsiębiorców.
Na skutek zaistnienia wyjątkowych okoliczności przewidziano możliwość wydłużenia tych okresów. Jednak czas trwania czynności kontrolnych w ramach przedłużenia nie może spowodować przekroczenia dwukrotności czasu określonego w art. 83 ust. 1 usdg.
Odszkodowanie i sprzeciw
Przedsiębiorcy, który poniósł szkodę na skutek przeprowadzania czynności kontrolnych z naruszeniem prawa, przysługuje odszkodowanie (art. 77 ust. 4 usdg). Może on dochodzić przysługującego mu roszczenia na drodze sądowej, żądając naprawienia szkody na podstawie Kodeksu cywilnego.
WAŻNE!
Ciężar dowodu zaistnienia niezgodnej z prawem czynności kontrolnej spoczywa na przedsiębiorcy, ponieważ to on wywodzi z tego faktu skutki prawne.
Powinno się dokumentować czynności kontrolne (przede wszystkim w książce i protokole kontroli) oraz korzystać z opisanej w art. 84c usdg instytucji sprzeciwu wobec działań naruszających prawa przedsiębiorcy w toku kontroli.
Podstawa prawna: