Mobbing oznacza działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników. Jest to forma celowego dręczenia psychicznego mającego wywołać u ofiary problemy z funkcjonowaniem w życiu osobistym i zawodowym, a także często zmusić ją do odejścia z pracy. Jest skierowany przeciwko godności pracownika i jego dobrom osobistym, takim jak zdrowie, cześć, dobre imię. Warunkiem zakwalifikowania danego zachowania jako mobbing, oprócz nacechowania go wrogim stosunkiem do pracownika, jest uporczywość i długotrwałość działania. W literaturze wskazuje się, że wystarczający jest okres 6 miesięcy powtarzalnego systematycznie dręczenia psychicznego. Obie omawiane przesłanki (uporczywość i długotrwałość) mobbingu muszą być spełnione łącznie.
W praktyce mobbing może polegać na:
- ciągłym krytykowaniu,
- upominaniu,
- stosowaniu pogróżek,
- na ciągłym niedopuszczaniu do głosu,
- przerywaniu wypowiedzi,
- ośmieszaniu,
- oczernianiu,
- upokarzaniu,
- reagowaniu krzykiem.
Ponadto w sferze współpracy z innymi pracownikami może polegać na:
- izolowaniu od pracowników,
- wprowadzaniu zakazu rozmów z nimi, rozsiewaniu plotek.
Mobbing może polegać także na:
- powierzaniu prac poniżej kwalifikacji lub na powierzaniu nadmiernej ilości pracy,
- na odsunięciu od odpowiedzialnych zadań lub niedawaniu żadnych zadań,
- na umniejszaniu kompetencji i kwalifikacji lub na powierzaniu prac przekraczających możliwości i kompetencje.
Mobbing dotyczy tylko pracowników
Przepisy dotyczące mobbingu zostały wprowadzone do Kodeksu pracy, który określa prawa i obowiązki pracowników i pracodawców. Pracownikiem jest tylko osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę (art. 2 k.p.). Z powyższego wynika, że do osób zatrudnionych na podstawie umów cywilnoprawnych, takich jak umowa zlecenia czy umowa o dzieło nie mają zastosowania przepisy Kodeksu pracy, a tym samym przepisy dotyczące mobbingu.
Mobbing ze strony współpracowników>>
Jednak takie osoby nie są zupełnie pozbawione ochrony prawnej w przypadku, gdy zachowanie przejawiające się wobec nich nosi znamiona mobbingu.
Mobbing a naruszenie dóbr osobistych
Działania i zachowania noszące znamiona mobbingu mogą zostać zakwalifikowane także jako naruszenie dóbr osobistych, więc osoby zatrudnione na podstawie umów cywilnoprawnych, które stałyby się ofiarami działań noszących znamiona mobbingu, mogą dochodzić swoich praw na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego, dotyczących naruszenia dóbr osobistych.
Dobra osobiste człowieka, w szczególności:
- zdrowie,
- wolność,
- cześć,
- swoboda sumienia,
- nazwisko lub pseudonim,
- wizerunek,
- tajemnica korespondencji,
- nietykalność mieszkania,
- twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska,
pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.
Ochronę tych dóbr gwarantuje art. 24 k.c., który przewiduje, że ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. Ochrona dóbr osobistych przysługuje jedynie przed działaniem bezprawnym.
W prawie cywilnym przyjmuje się, że bezprawne jest każde działanie sprzeczne z normami prawnymi, a nawet z porządkiem prawnym oraz z zasadami współżycia społecznego. A zatem i tu w przypadku umów cywilnoprawnych, takich jak umowa o dzieło czy umowa zlecenia działanie jednej ze stron powyższego stosunku prawnego może nosić znamiona mobbingu i tym samym może być sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.
W razie już dokonanego naruszenia można także żądać, aby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności, żeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie (art. 24 § 1 zd. 2 k.c.). Treść tego przepisu prowadzi do wniosku, że poszkodowany może łączyć żądanie zaniechania dalszych naruszeń z żądaniem usunięcia skutków naruszenia dobra osobistego, na co wskazuje zwrot „także”.
Ponadto, w razie naruszenia dóbr osobistych, osoba pokrzywdzona może również żądać:
- zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę,
- zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny,
- naprawienia wyrządzonej szkody.
Jeżeli więc wobec zatrudnionego na podstawie umowy cywilnoprawnej stosuje się mobbing, wówczas na podstawie art. 448 k.c. (który ma zastosowanie w razie naruszenia wszelkich dóbr osobistych) można żądać powyższych zachowań osoby naruszającej dobra osobiste. Legitymację do wytoczenia powództwa na tej podstawie ma osoba pokrzywdzona, a zatem może to być strona stosunku cywilnoprawnego, takiego jak umowa zlecenia czy o dzieło, pokrzywdzona działaniami lub zachowaniami noszącymi znamiona mobbingu, które w tej sytuacji będą stanowiły naruszenie dóbr osobistych, takich jak np. zdrowie, część, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji.
Podstawa prawna:
- art. 1–2, art. 943 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (DzU z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.),
- art. 23, 24, 415, 448 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (DzU nr 16, poz. 93 ze zm.).