Prawa pracodawcy – to zespół norm, które przewidują uprawnienia pracodawcy w ramach stosunku pracy.
Prawa pracodawcy nie zostały sklasyfikowane w żadnym akcie prawnym – nie ma więc otwartego katalogu tych uprawnień. Najważniejszym ich źródłem jest Kodeks pracy.
Podstawowym prawem pracodawcy jest prawo do swobodnego zatrudnienia pracownika. Pracodawca ma pełne prawo wyboru osoby, z którą zostanie nawiązany stosunek pracy, ustalenia warunków pracy i płacy oraz korzystania z wyników pracy pracownika. Od osoby ubiegającej się o zatrudnienie pracodawca może żądać podania danych osobowych obejmujących: imię i nazwisko, imiona rodziców, datę urodzenia, miejsce zamieszkania, wykształcenie, przebieg dotychczasowego zatrudnienia. Niezależnie od danych osobowych może także domagać się wskazania: numeru PESEL oraz innych danych osobowych pracownika, a także imion i nazwisk oraz dat urodzenia dzieci pracownika, jeżeli podanie takich danych jest konieczne ze względu na korzystanie przez pracownika ze szczególnych uprawnień przewidzianych w prawie pracy.
Po nawiązaniu stosunku pracy pracodawca ma przede wszystkim prawo oczekiwać od pracownika, że ten będzie wypełniał swoje obowiązki rzetelnie i bez zbędnej zwłoki.
Pracodawca może wypowiedzieć warunki pracy lub płacy pracownikowi, jeżeli jest to konieczne ze względu m.in. na wprowadzenie nowych zasad wynagradzania dotyczących ogółu pracowników zatrudnionych u danego pracodawcy lub grupy, do której pracownik należy, stwierdzoną orzeczeniem lekarskim utratę zdolności do wykonywania dotychczasowej pracy albo niezawinioną przez pracownika utratę uprawnień koniecznych do jej wykonywania bądź z innych uzasadnionych przyczyn.
Pochodną prawa do zatrudniania jest prawo do zwolnienia pracownika, który w sposób nieprawidłowy wykonuje swoje obowiązki pracownicze. Prawo to napotyka jednak wiele ograniczeń wynikających przede wszystkim z przepisów Kodeksu pracy, przede wszystkim o dopuszczalności rozwiązania stosunku pracy.
Pracodawca może więc rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika w razie: ciężkiego naruszenia przez pracownika podstawowych obowiązków pracowniczych, popełnienia przez pracownika w czasie trwania umowy o pracę przestępstwa, które uniemożliwia dalsze zatrudnianie go na zajmowanym stanowisku, jeżeli przestępstwo jest oczywiste lub zostało stwierdzone prawomocnym wyrokiem, zawinionej przez pracownika utraty uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku.
W razie nieuzasadnionego rozwiązania przez pracownika umowy o pracę bez wypowiedzenia pracodawcy przysługuje roszczenie o odszkodowanie, o którym orzeka sąd pracy.
Oba te prawa: do zatrudnienia i rozwiązania umowy o pracę wiążą się z wyłącznym ponoszeniem przez pracodawcę ryzyka związanego z prowadzoną działalnością gospodarczą. W ten sposób pracodawca ma zagwarantowaną możliwość doboru kadry, która umożliwi mu osiąganie zysku i niwelowanie strat.
Pracodawca może na czas przestoju w pracy powierzyć pracownikowi inną odpowiednią pracę, za której wykonanie przysługuje wynagrodzenie. Pracodawca może także zobowiązać pracownika do pozostawania poza normalnymi godzinami pracy w gotowości do wykonywania pracy wynikającej z umowy o pracę w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę.
Pracodawca ma również prawo – przy uwzględnieniu ograniczeń wynikających z przepisów prawa pracy – nakładać na pracowników kary porządkowe. Za nieprzestrzeganie przez pracownika ustalonej organizacji i porządku w procesie pracy, przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów przeciwpożarowych, a także przyjętego sposobu potwierdzania przybycia i obecności w pracy oraz usprawiedliwiania nieobecności w pracy, pracodawca może stosować karę upomnienia i karę nagany. Za nieprzestrzeganie przez pracownika przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy lub przepisów przeciwpożarowych, opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia, stawienie się do pracy w stanie nietrzeźwości lub spożywanie alkoholu w czasie pracy pracodawca może również nałożyć karę pieniężną.
Pracodawca ma także prawo przyznania pracownikowi prawidłowo wypełniającemu swoje zadania i obowiązki nagrody i wyróżnienia.
Pracodawca, który poniósł szkodę wskutek naruszenia przez pracownika zakazu konkurencji przewidzianego w umowie, może dochodzić od pracownika wyrównania tej szkody.