Elastyczne formy zatrudnienia – to występujące obok typowej (klasycznej) formy zatrudnienia (za którą uważa się w polskim i europejskim prawie pracy zatrudnienie na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony w pełnym wymiarze czasu pracy) pozostałe formy nawiązania stosunku pracy. Obok określenia ich mianem elastycznych form zatrudniania w literaturze przedmiotu używa się również określeń: nietypowe, szczególne.
Wraz z rozwojem nowoczesnej technologii informatycznej i telekomunikacyjnej, postępu w nauce i globalizacji gospodarczej dostrzega się coraz częściej odchodzenie przez pracodawców od pracowniczych form zatrudnienia na rzecz elastycznych form zatrudnienia.
Do nietypowych form zatrudnienia w szerokim znaczeniu zaliczymy:
- nowoczesne formy świadczenia pracy, tj. przede wszystkim job-sharing (podział stanowiska pracy), work-sharing (dzielenie pracy), subkontrakt oraz
- samozatrudnienie, kontrakty menedżerskie, umowy na czas określony, zatrudnienie w niepełnym wymiarze czasu pracy, leasing pracowniczy (wypożyczenie pracowników), zatrudnienie przez agencje pracy tymczasowej, pracę weekendową, zatrudnienie rotacyjne, pracę na zastępstwo, umowę-zlecenie, umowę o dzieło, umowę agencyjną.
Nowoczesne formy zatrudnienia umożliwiają pracodawcy lepszą organizację pracy oraz ograniczenie jej kosztów, a także większe pole manewru w zakresie dostosowania stanu i struktury zatrudnienia do potrzeb firmy, łatwość rozwiązywania stosunku pracy, maksymalne wykorzystanie potencjału pracy zatrudnionych, ograniczenie kosztów i nakładów na szkolenia, rekrutację, selekcję i dobór pracowników, ograniczenie nakładów finansowych i organizacyjnych ponoszonych na tworzenie stanowisk pracy, możliwość zatrudnienia cenionych ekspertów na określony czas, pełniejszą aktywizację zatrudnienia osób, które ze względu np. na sytuację rodzinną, stan zdrowia nie mogą podjąć pracy w pełnym wymiarze czasu, możliwość wykonywania pracy u więcej niż jednego pracodawcy, wzrost szansy zatrudnienia w regionach o dużej stopie bezrobocia.
Zaletom nietypowych form zatrudnienia towarzyszą wady, które głównie odnoszą się do pracownika. To przede wszystkim brak bezpieczeństwa zatrudnienia, ograniczone możliwości zrzeszania się pracowników, ograniczenie więzi społecznej na linii pracownik–pracodawca oraz pracownik–pracownik, większe obciążenie pracowników związane z ich indywidualnym rozwojem zawodowym, szkoleniami i zdobywaniem dodatkowych umiejętności, ograniczony stopień utożsamiania się pracownika z firmą.
Elastyczne formy zatrudnienia cechuje:
- niestałość stosunków pracy,
- wykonywanie pracy poza siedzibą firmy,
- praca w niepełnym wymiarze czasu,
- ograniczone prawo do świadczeń pracowniczo-socjalnych (urlopy, szkolenia, ubezpieczenia społeczne itp.) lub ich brak.
Adresowane są często do określonych grup społecznych, przede wszystkim do osób uczących się i studiujących, emerytów, rencistów, wychowujących dzieci, poszukujących dodatkowych źródeł dochodów.
Patrz też: Telepraca