Normy pracy – to wynikająca z przepisów reguła postępowania, stanowiąca miernik nakładu pracy pracownika w procesie produkcji. W doktrynie prawa pracy wskazuje się, że służy ona do w miarę precyzyjnego określenia niezbędnego nakładu czasu, wymaganego na wykonanie z góry określonych czynności lub zadań w danych warunkach technicznych przy optymalnej organizacji wykonywanej pracy.
Podstawowy podział norm pracy:
- normy wydajności – pozwalają wyliczyć czas potrzebny do wykonania określonej czynności bądź ilości pracy przypadającej na jednostkę czasu przez danego pracownika,
- normy jakości – określają obiektywne mierniki staranności, z jaką należy pracę wykonać.
Normy pracy mogą być stosowane, jeśli jest to uzasadnione rodzajem pracy (gdy wyniki pracy mogą być mierzone). Stanowią punkt wyjścia do obliczania wynagrodzenia za pracę adekwatnie do jej ilości (są podstawowym składnikiem np. systemu akordowego, na co szczególną uwagę zwrócił SN w wyroku z 12 czerwca 1997 r., I PKN 204/97, OSN 1998/10/299).
Normy mogą podlegać również innym klasyfikacjom. Wyróżniamy:
- normy czasu – wskazują czas konieczny na wykonanie jednostki zadania,
- normy ilości – wskazują liczbę jednostek zadania wykonywalną w jednostce czasu),
- normy obsługi – wskazują liczbę stanowisk pracy, które powinien obsłużyć jeden pracownik,
- normy zakładowe – wprowadzane ze względu na charakter prac świadczonych w danym zakładzie pracy,
- normy branżowe – charakterystyczne dla danej branży.
Normy pracy są ustalane z uwzględnieniem osiągniętego poziomu techniki i organizacji pracy. Mogą być zmieniane w miarę wdrażania technicznych i organizacyjnych usprawnień zapewniających wzrost wydajności pracy.
Przekraczanie norm pracy nie stanowi podstawy do ich zmiany, jeżeli jest ono wynikiem zwiększonego osobistego wkładu pracy pracownika lub jego sprawności zawodowej.
O zmianie normy pracy pracownicy powinni być zawiadomieni co najmniej na 2 tygodnie przed wprowadzeniem nowej normy. Naruszenie tego obowiązku upoważnia pracowników do wystąpienia z roszczeniem o wyrównanie wynagrodzenia obliczonego według starej normy do czasu upływu tego terminu liczonego od dnia zawiadomienia. Przepisy nie precyzują, w jaki sposób pracodawca zawiadamia pracowników o zmianie tych norm. Co do zasady powinno się to odbywać w sposób powszechnie przyjęty u danego pracodawcy.
Pracodawca ma w zasadzie pełną swobodę w zakresie ich kształtowania. Związki zawodowe mogą zająć odpowiednie stanowisko w tym przypadku. Nie będzie ono jednak wiążące dla pracodawcy.
Zmiana norm nie wymaga wypowiedzenia zmieniającego, ponieważ norma pracy jest normą techniczną, służącą określeniu wielkości świadczenia podmiotu zatrudniającego z tytułu wynagrodzenia za pracę i nie stanowi elementu treści stosunku pracy (wyrok SN z 25 marca 1977 r., I PRN 5/77, OSPiKA 1978/12/218). Czynności takiej trzeba będzie dokonać jedynie wówczas, gdy treść normy pracy została wpisana do umowy o pracę.
Przekroczenie przez pracownika normy pracy dotyczącej pewnego okresu nie zwalnia go z obowiązku dalszej pracy. Natomiast niewykonanie normy pracy w przewidzianym okresie nie jest wystarczającą podstawą do domagania się od pracownika pracy w dodatkowym wymiarze czasu pracy.
Spory dotyczące stosowania norm pracy nie podlegają właściwości sądów pracy. Taki spór jest rozstrzygany na podstawie ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych. Nie jest jednak sporem dotyczącym stosowania norm pracy domaganie się przez pracownika opłacanego akordowo należnego mu wynagrodzenia, obliczonego według niespornych norm, ponieważ spór ten będzie roszczeniem o wynagrodzenie za pracę.