Czy kierownikowi przysługuje wynagrodzenie za godziny nadliczbowe? Jak mówią prawnicy: to zależy. Wszystko zależy od sposobu organizacji czasu pracy.
- Wynagrodzenie i dodatek za godziny nadliczbowe kadry zarządzającej
- Praca kierownika w niedziele i święta w godzinach nadliczbowych
- Czy kierownikowi przysługuje wynagrodzenie za godziny nadliczbowe?
- Co oznacza czas ponadnormatywny?
- Zła organizacja czasu pracy przez pracodawcę
- Brak autonomii dysponowania swoim czasem
Wynagrodzenie i dodatek za godziny nadliczbowe kadry zarządzającej
Zagadnienie wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych zostało uregulowane w ustawie z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks Pracy (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1510 ze zm., dalej jako: KP).
Przepis art. 1514 § 1 KP wskazuje, że pracownicy zarządzający w imieniu pracodawcy zakładem pracy i kierownicy wyodrębnionych komórek organizacyjnych wykonują, w razie konieczności, pracę poza normalnymi godzinami pracy bez prawa do wynagrodzenia oraz dodatku z tytułu pracy w godzinach nadliczbowych. Zwrot "wykonują w razie konieczności" oznacza, że przepis ten wprowadza samodzielną przesłankę obowiązku wykonywania pracy poza normalnymi godzinami pracy.
Istotą tej regulacji jest zmotywowanie osoby kierującej wyodrębnioną komórką organizacyjną i posiadającej wymaganą na takim stanowisku samodzielność w zarządzaniu tą komórką oraz organizowaniem czasu pracy załogi, aby wyznaczone tej komórce zadania były realizowane z zachowaniem obowiązujących norm w przyjętym u pracodawcy systemie (systemach) czasu pracy. Kierownik nie może tak zarządzać swoim czasem ani czasem swoich podwładnych, aby powstawały zaległości w pracy i aby istniała konieczność pozostania po godzinach.
Praca kierownika w niedziele i święta w godzinach nadliczbowych
Jest jednak co do powyższego pewne zastrzeżenie i wyjątek, ponieważ kierownikom wyodrębnionych komórek organizacyjnych za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających w niedzielę i święto przysługuje prawo do wynagrodzenia oraz dodatku z tytułu pracy w godzinach nadliczbowych w wysokości określonej w art. 1511 § 1 KP, jeżeli w zamian za pracę w takim dniu nie otrzymali innego dnia wolnego od pracy.
Za pracę w godzinach nadliczbowych, oprócz normalnego wynagrodzenia, przysługuje dodatek w wysokości:
1) 100% wynagrodzenia - za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających:
a) w nocy,
b) w niedziele i święta niebędące dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy,
c) w dniu wolnym od pracy udzielonym pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę lub w święto, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy;
2) 50% wynagrodzenia - za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających w każdym innym dniu niż określony w pkt 1.
Czy kierownikowi przysługuje wynagrodzenie za godziny nadliczbowe?
Pracownicy należący do kadry zarządzającej zakładem pracy zachowują prawo do wynagrodzenia i dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych, jeżeli wykażą, że poza normalnymi godzinami pracy pracowali stale i systematycznie w czasie ponadnormatywnym.
Co oznacza czas ponadnormatywny?
Czas ponadnormatywny w przypadku pracowników będących kadrą zarządzającą, czyli np. kierownicy, który ma charakter doraźnej pracy, niewyrównanej czasem wolnym, jest generalnie bezpłatny, jest jednak wyjątek - wadliwa organizacja pracy przez pracodawcę.
Zasadą jest, że to na pracowniku należącym do kadry zarządzającej spoczywa ciężar wykazania wadliwej organizacji pracy przez pracodawcę, wymuszającej konieczność wykonywania przez niego pracy w godzinach nadliczbowych. Jest to bowiem okoliczność, z której pracownik wywodzi korzystne dla siebie skutki prawne - prawo do wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych.
Zła organizacja czasu pracy przez pracodawcę
Generalnie w orzecznictwie sądów polskich (zob. m.in. postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 29 kwietnia 2021 r., sygn. I PSK 71/21) da się zauważyć taki kierunek, że kierownicy wyodrębnionych komórek organizacyjnych czy inne osoby zarządzające w imieniu pracodawcy zakładem pracy oraz mają prawo do wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych, jednak tylko wtedy, gdy pracę tę wykonują stale i z powodu złego zorganizowania czasu pracy przez pracodawcę.
Wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych nie przysługuje, gdy pracownik zarządzający w imieniu pracodawcy zakładem pracy bądź kierownik wyodrębnionej komórki organizacyjnej wykonuje pracę w godzinach nadliczbowych z powodu własnej nieprawidłowej organizacji czasu pracy.
Trzeba jeszcze pamiętać, że czym innym jest sposób prawidłowy sposób organizacji pracy przez pracodawcę, a czym innym nakładanie zadań na pracowników czy kierowników, w ilości niemożliwej do wykonania w podstawowym wymiarze czasu pracy - co samo generuje godziny nadliczbowe i jest wadliwe.
Brak autonomii dysponowania swoim czasem
Jak słusznie podkreślił w postanowieniu Sąd Najwyższy - Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 15 grudnia 2020 r., sygn. III PK 24/20: „Wyłączenie prawa do wynagrodzenia i dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych w razie konieczności tłumaczy się istnieniem wpływu pracowników na stanowiskach kierowniczych na planowanie czasu pracy. Mogą oni dysponować w większym - aniżeli szeregowi pracownicy - zakresie swoim czasem pracy, decydując o pozostaniu w pracy ponad obowiązujące normy czasu pracy. Jeśli mają taką swobodę, rzeczywiście nie istnieje podstawa do przyznania im wynagrodzenia i dodatku za pracę nadliczbową. Jeśli natomiast konieczność wykonywania pracy nadliczbowej wynika nie tyle z autonomicznej decyzji pracownika, ile organizacji pracy narzuconej przez pracodawcę, to nie ma podstaw do stosowania wyłączenia z art. 1514 § 1 KP.".
Jeżeli np. kierownik komórki wyodrębnionej w strukturze organizacyjnej pracodawcy samodzielnie nie organizuje czasu pracy podległej mu załogi, a on i jego załoga znajdują się w tym zakresie całkowicie w podporządkowaniu pracodawcy, to mają oni prawo do wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych. Przykładowo jeżeli pracodawca narzucił w tej komórce pracę w wymiarze przewyższającym obowiązujące normy czasu pracy, określając sztywny rozkład czasu pracy dla wszystkich pracowników tej jednostki od 7:00 do 17:00 - czyli powyżej 8h dziennie, to dodatkowe wynagrodzenie jest należne. Pracodawca bowiem w takim przypadku niewłaściwie zarządza czasem pracy.
Podsumowując, każdy przypadek jest inny i należy traktować go indywidualnie, jednak można przyjąć generalnie czas pracy osób zatrudnionych na stanowiskach kierowniczych powinien być planowany w taki sposób, aby mogli oni wykonać swoje zadania w normalnym czasie pracy (przez 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w tygodniu). Jeżeli przekroczenie powszechnie obowiązujących norm czasu pracy następuje wskutek niezależnej od nich wadliwej organizacji pracy, to fakt ten nie pozbawia kierowników wyodrębnionych komórek organizacyjnych ubiegania się o wypłatę wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych.
Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks Pracy (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz 1510 ze zm.)