Granice odpowiedzialności materialnej pracowników
Zasady odpowiedzialności pracowników za szkody wywołane niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem obowiązków pracowniczych określa dział V Kodeksu pracy „Odpowiedzialność za powierzone mienie”. Przepisy nie tylko definiują przesłanki odpowiedzialności pracowników, ale także granice odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę.
Zasada adekwatności
Podstawowe znaczenie dla ustalenia granic odpowiedzialności pracowników za szkody wywołane niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem obowiązków pracowniczych ma art. 115 k.p., statuujący tzw. zasadę adekwatności. Zgodnie z tą zasadą pracownik ponosi odpowiedzialność za szkodę w granicach rzeczywistej straty poniesionej przez pracodawcę i tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego wynikła szkoda. Oznacza to, iż odpowiedzialność pracowników za szkody nie ma charakteru nieograniczonego. Jej granice wyznaczają dwa elementy. Pierwszy stanowi rzeczywiście poniesiona przez pracodawcę strata, tj. faktyczna szkoda poniesiona przez pracodawcę na skutek niewykonania lub nienależytego wykonania przez pracownika jego obowiązków pracowniczych. Natomiast drugim są normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego wynika szkoda. Musi zatem istnieć związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy określonym zachowaniem pracownika a powstałą szkodą.
Polecamy książkę: Umowy zlecenia i inne umowy cywilnoprawne w 2017 r.
Pracownik nie ponosi jednak odpowiedzialności za szkodę w granicach, w jakich pracodawca lub inna osoba przyczyniła się do jej powstania lub zwiększenia (art. 117 § 1 k.p.). Przyczynienie się do szkody stanowią zachowania pracodawcy lub osoby trzeciej polegające na działaniu lub zaniechaniu, pozostające w związku przyczynowym ze szkodą i będące obiektywnie nieprawidłowe. Podczas ustalania zakresu odpowiedzialności pracownika przyczynienie się jest brane pod uwagę dopiero po ustaleniu zakresu szkody.
Ponadto pracownik nie ponosi ryzyka związanego z działalnością pracodawcy, w tym nie odpowiada za szkodę wynikłą w związku z działaniem w granicach dopuszczalnego ryzyka (art. 117 § 2 k.p.). W szczególności nieosiągnięcie przez pracodawcę spodziewanych korzyści z działalności gospodarczej nie wyłącza możliwości dochodzenia przez pracowników roszczeń o należne im wynagrodzenie za pracę (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 czerwca 1998 r., sygn. akt I PKN 49/98).
Jeżeli szkodę wyrządziło kilku pracowników, każdy z nich ponosi odpowiedzialność za część szkody. Zakres odpowiedzialności wyznaczają: przyczynienia się pracownika do jej powstania i stopień jego winy. Jednakże odpowiadają oni w częściach równych, w sytuacji gdy nie jest możliwe ustalenie stopnia winy i przyczynienia się poszczególnych pracowników do powstania szkody (art. 118 k.p.).
Wina nieumyślna
Pracownik, któremu można przypisać winę nieumyślną, ponosi odpowiedzialność do kwoty stanowiącej równowartość trzymiesięcznego wynagrodzenia przysługującego pracownikowi w dniu wyrządzenia szkody (art. 119 k.p.). Tym samym, jeżeli pracownik działał nieumyślnie, ponosi on odpowiedzialność maksymalnie do wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia, nawet w przypadku gdy rzeczywista wartość szkody jest znacznie wyższa. Możliwym jest zatem sytuacja, w której pracodawca nie będzie zaspokojony w pełnym zakresie.
Wina umyślna
Pracownik, który wyrządził szkodę z winy umyślnej, ponosi odpowiedzialność na znacznie surowszych zasadach niż pracownik wyrządzający szkodę z winy nieumyślnej. Stosownie bowiem do dyspozycji art. 122 k.p., jeżeli pracownik umyślnie wyrządził szkodę, jest obowiązany do jej naprawienia w pełnej wysokości.
Wina umyślna przyjmuje dwie postacie: zamiaru bezpośredniego oraz zamiaru ewentualnego. Zamiar bezpośredni ma miejsce wówczas, gdy pracownik naruszając obowiązki chce wyrządzić szkodę w mieniu pracodawcy. Natomiast zamiar ewentualny zachodzi, gdy pracownik przewiduje możliwość spowodowania szkody i godzi się na to.
Należy zauważyć, iż w mającej moc zasady prawnej uchwale z dnia 30 maja 1975 r. Sąd Najwyższy stwierdził, iż w razie zagarnięcia mienia lub wyrządzenia szkody zakładowi pracy w inny umyślny sposób przez kilku pracowników albo przez pracowników z innymi osobami odpowiedzialność sprawców jest solidarna (zob. uchwała Sądu Najwyższego 7 sędziów - zasada prawna z dnia 30 maja 1975 r., sygn. akt V PZP 3/75).
Zobacz serwis: Urlopy