Sezon letni to czas, gdy młodzież chętnie podejmuje się pierwszych zawodowych wyzwań. Jednak zanim nastolatek trafi do pracy w gastronomii, biurze czy przy zbiorach owoców, warto upewnić się, że jego zatrudnienie jest zgodne z prawem. Eksperci Job Impulse przypominają, że przepisy jasno określają, kto, kiedy i w jakich warunkach może pracować w czasie wakacji.
- Wakacyjna praca nastolatków 2025: kto może pracować i na jakich warunkach?
- Zbiory truskawek? Tylko w teorii
- Czas pracy młodocianych: limity i obowiązkowe przerwy
- Praca młodocianych: wynagrodzenie, urlopy i bezpieczeństwo
- Dla pracodawców: kary i zachęty finansowe
Wakacyjna praca to nie tylko pierwszy krok w dorosłość, ale też prawny labirynt, w którym łatwo się zgubić. Warto znać zasady, by dobre chęci nie skończyły się ryzykownym zatrudnieniem, a w rezultacie karami finansowymi. Legalne zatrudnienie to nie tylko kwestia zgodności z przepisami. To także podstawa bezpiecznego środowiska pracy i realna szansa na budowanie kultury włączającej, opartej na równości oraz poszanowaniu praw młodych pracowników - powiedział Prezes Job Impulse Łukasz Koszczoł.
Wakacyjna praca nastolatków 2025: kto może pracować i na jakich warunkach?
W świetle prawa pracy kluczowe znaczenie ma pojęcie „młodociany” – to osoba, która ukończyła 15 lat, ale nie ma jeszcze 18. Zatrudnienie młodocianych jest możliwe wyłącznie na określonych zasadach. Osoby powyżej 15. roku życia mogą pracować na podstawie umowy o pracę, pod warunkiem ukończenia szkoły podstawowej – i, co może zaskakiwać, nie wymaga to zgody rodziców. Młodzież w wieku 13–15 lat może pracować tylko na podstawie umowy cywilnoprawnej, ale za zgodą opiekunów oraz inspektora pracy. Wyjątek stanowią osoby poniżej 16. roku życia – mogą pracować jedynie w branżach takich jak kultura, reklama, sport czy sztuka, wyłącznie za zgodą rodziców i właściwego inspektora pracy.
USTAWA z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy
Art. 190. [Młodociany – definicja]
§ 1. Młodocianym w rozumieniu kodeksu jest osoba, która ukończyła 15 lat, a nie przekroczyła 18 lat.
§ 2. Zabronione jest zatrudnianie osoby, która nie ukończyła 15 lat, z zastrzeżeniem art. 191 § 21-23.
Art. 191. [Zasady zatrudniania młodocianych oraz osób niemających 15 lat]
§ 1. Wolno zatrudniać tylko tych młodocianych, którzy:
1) ukończyli co najmniej ośmioletnią szkołę podstawową;
2) przedstawią świadectwo lekarskie stwierdzające, że praca danego rodzaju nie zagraża ich zdrowiu.
§ 2. Młodociany nieposiadający kwalifikacji zawodowych może być zatrudniony tylko w celu przygotowania zawodowego.
§ 21. Osoba, która ukończyła ośmioletnią szkołą podstawową, niemająca 15 lat, może być zatrudniona na zasadach określonych dla młodocianych w roku kalendarzowym, w którym kończy 15 lat.
§ 22. Osoba, która ukończyła ośmioletnią szkołę podstawową, niemająca 15 lat, z wyjątkiem osoby, o której mowa w § 21, może być zatrudniona na zasadach określonych dla młodocianych w celu przygotowania zawodowego w formie nauki zawodu.
§ 23. Osoba, która nie ukończyła ośmioletniej szkoły podstawowej, niemająca 15 lat, może być zatrudniona na zasadach określonych dla młodocianych w celu przygotowania zawodowego w formie przyuczenia do wykonywania określonej pracy.
§ 24. Zawarcie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego z osobą, o której mowa w § 22 i § 23, jest dopuszczalne w przypadku wyrażenia na to zgody przez przedstawiciela ustawowego lub opiekuna prawnego tej osoby oraz uzyskania pozytywnej opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej.
§ 25. W przypadku osoby, o której mowa w § 23, wymagane jest również uzyskanie zezwolenia dyrektora ośmioletniej szkoły podstawowej, w której obwodzie mieszka ta osoba, na spełnianie obowiązku szkolnego poza szkołą.
§ 26. Z osobą, która ukończyła 15 lat i nie ukończyła ośmioletniej szkoły podstawowej, może być, na wniosek jej przedstawiciela ustawowego lub opiekuna, zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego odbywanego w formie przyuczenia do wykonywania określonej pracy, jeżeli:
1) została ona przyjęta do oddziału przysposabiającego do pracy utworzonego w ośmioletniej szkole podstawowej albo
2) uzyskała zezwolenie dyrektora ośmioletniej szkoły podstawowej, w której obwodzie mieszka, na spełnianie obowiązku szkolnego poza szkołą oraz uzyskała pozytywną opinię poradni psychologiczno-pedagogicznej.
§ 27. Z osobą, która ukończyła 15 lat i nie ukończyła ośmioletniej szkoły podstawowej, spełniającą obowiązek szkolny poza szkołą, może być, po ukończeniu przez nią przygotowania zawodowego w formie przyuczenia do wykonywania określonej pracy, zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego w formie nauki zawodu. Przepis § 26 pkt 2 stosuje się odpowiednio.
§ 3. Rada Ministrów określi w drodze rozporządzenia zasady i warunki odbywania przygotowania zawodowego oraz zasady wynagradzania młodocianych w tym okresie
Zbiory truskawek? Tylko w teorii
Młodociani, którzy nie posiadają jeszcze kwalifikacji zawodowych, mogą być zatrudniani wyłącznie przy tzw. pracach lekkich lub w celu przygotowania zawodowego. Wbrew obiegowym opiniom, młodociani nie mogą legalnie podejmować pracy przy zbiorach owoców i warzyw. Eksperci Job Impulse wskazali, że to czynności wymagające długotrwałej, pochylonej pozycji i często przekraczającej fizyczne możliwości nastolatka.
Zgodnie z przepisami, młodociani bez kwalifikacji zawodowych mogą być zatrudniani tylko przy pracach lekkich – takich, które nie zagrażają ich zdrowiu, rozwojowi i nie kolidują z obowiązkami szkolnymi. Każdy pracodawca musi sporządzić listę takich prac i zatwierdzić ją u inspektora pracy.
Zabronione są prace fizycznie wyczerpujące, w wymuszonej pozycji ciała, w hałasie czy z użyciem substancji chemicznych. Wyjątkowo, osoby powyżej 16. roku życia mogą wykonywać niektóre z prac wzbronionych – ale tylko w ramach przygotowania zawodowego.
Wykaz prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac został uregulowany w załącznikach 1 i 2 do rozporządzenia Rady Ministrów z 19 czerwca 2023 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac.
Polecamy: Kodeks pracy 2025. Praktyczny komentarz z przykładami
Czas pracy młodocianych: limity i obowiązkowe przerwy
W okresie wakacji młodociani mogą pracować dłużej niż podczas roku szkolnego, ale nadal obowiązują limity:
- osoby powyżej 16 lat – maksymalnie 7 godzin dziennie i 35 godzin tygodniowo,
- osoby poniżej 16 lat – 6 godzin dziennie i 30 godzin tygodniowo.
W roku szkolnym dozwolone są tylko dwie godziny dziennie i 12 godzin tygodniowo. Co istotne – nie można łączyć w tym samym dniu zajęć szkolnych z pracą. Młodociani nie mogą pracować w godzinach nocnych ani w nadgodzinach. Przysługuje im też co najmniej 14 godzin nieprzerwanego odpoczynku na dobę i 48 godzin w tygodniu (obejmujących niedzielę). Po 4,5 godzinach pracy należy im się co najmniej 30 minut przerwy.
Praca młodocianych: wynagrodzenie, urlopy i bezpieczeństwo
Po pół roku pracy młodociany ma prawo do 12 dni urlopu, a po roku – do 26 dni. Jeśli nie nabył jeszcze prawa do urlopu, może otrzymać go zaliczkowo albo jako urlop bezpłatny (łączny czas wolnego nie może przekroczyć dwóch miesięcy).
Wynagrodzenie przysługuje na takich samych zasadach jak dorosłym. Umowa o pracę wiąże się z pełnym oskładkowaniem w ZUS, a okres zatrudnienia wlicza się do stażu pracy i emerytury.
W razie wypadku młodociany zatrudniony na umowę o pracę podlega ochronie ZUS. Inaczej jest przy umowach cywilnoprawnych – wówczas odpowiedzialność ponosi zleceniodawca, a roszczenia mogą być dochodzone wyłącznie cywilnie.
Dla pracodawców: kary i zachęty finansowe
Nieprzestrzeganie przepisów grozi pracodawcy grzywną od 1 000 do 30 000 zł. Z tego powodu wiele firm zatrudnia dopiero osoby powyżej 16. roku życia. Warto jednak wiedzieć, że przedsiębiorcy zatrudniający młodocianych w celu przygotowania zawodowego mogą ubiegać się o zwrot części kosztów kształcenia. Wniosek o dofinansowanie składa się w urzędzie gminy lub miasta, a pomoc traktowana jest jako tzw. pomoc de minimis.