Definicja związku zawodowego
Zgodnie z art. 1 ustawy o związkach zawodowych związkiem zawodowym jest dobrowolna i samorządna organizacja ludzi pracy, która została powołana do reprezentowania i obrony ich praw, interesów zawodowych i socjalnych. Co istotne, związek zawodowy jest niezależny w swojej działalności statutowej od pracodawców, administracji państwowej i samorządu terytorialnego oraz od innych organizacji. Warto zaznaczyć, że wszystkie związki zawodowe powinny być traktowane jednakowo przez organy państwowe, samorządy terytorialne i pracodawców.
Podmioty uprawnione do tworzenia i wstępowania do związków zawodowych
Uprawnieni do tworzenia i wstępowania do związków zawodowych są:
- pracownicy bez względu na podstawę stosunku pracy,
- członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych oraz
- osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej (jeżeli nie są pracodawcami).
Natomiast osoby wykonujące pracę nakładczą uprawnione są do wstępowania do związków zawodowych. Związki te muszą działać w zakładzie pracy, z którym pracownicy nawiązali umowę o pracę nakładczą.
Ważne!
Wymienione powyżej osoby mogą przynależeć i wstępować do związków zawodowych nawet po przejściu na emeryturę lub rentę.
Warto podkreślić, że osoby bezrobotne (w rozumieniu przepisów o zatrudnieniu) zachowują prawo przynależności do związków zawodowych. Gdyby jednak nie były członkami związków zawodowych, mają prawo wstępowania do nich w przypadkach i na warunkach określonych statutami związków. Prawo tworzenia i wstępowania do związków zawodowych w zakładach pracy przysługuje również osobom skierowanym do tych zakładów w celu odbycia służby zastępczej.
Zobacz także serwis: Młodociani, niepełnosprawni, bezrobotni
Należy zaznaczyć, że przepisy ustawy o związkach zawodowych stosuje się również do związkowych praw funkcjonariuszy Policji, Straży Granicznej i Służby Więziennej oraz strażaków Państwowej Straży Pożarnej, a także pracowników Najwyższej Izby Kontroli. Uwzględnia się przy tym ograniczenia wynikające z odrębnych ustaw.
Zasady członkowska
Zasady członkostwa w związku zawodowym oraz sprawowania funkcji związkowych ustala się w statutach i uchwałach statutowych organów związkowych. W wyroku z dnia 14 października 1997 r. (I PKN 325/97) Sąd Najwyższy stwierdził, że określenie struktury organizacyjnej związku zawodowego, w tym także ilości członków związku, która pozwala powołać zakładową organizację związkową, jako należące do sfery swobodnego działania związku, następuje w statucie i uchwałach statutowych organów związkowych (art. 9 i 10 ustawy o związkach zawodowych).
Brak ujemnych następstw
Zgodnie z art. 3 ustawy o związkach zawodowych nikt nie może ponosić ujemnych następstw z powodu przynależności do związku zawodowego lub pozostawania poza nim albo wykonywania funkcji związkowej. W szczególności nie może to być warunkiem nawiązania stosunku pracy i pozostawania w zatrudnieniu oraz awansowania pracownika.
Zobacz: Związki zawodowe - jak do nich przystąpić
Funkcje związków zawodowych
Podstawowym celem związków zawodowych jest reprezentacja pracowników i innych osób wyżej wymienionych. Związki bronią ich godności, praw oraz interesów materialnych i moralnych (zarówno zbiorowych, jak i indywidualnych). Mają prawo reprezentowania interesów pracowniczych nawet na forum międzynarodowym. Co więcej, współuczestniczą w tworzeniu korzystnych warunków pracy, bytu i wypoczynku.
Związki zawodowe reprezentują:
- w zakresie praw i interesów zbiorowych - wszystkich pracowników, niezależnie od ich przynależności związkowej,
- w sprawach indywidualnych stosunków pracy - prawa i interesy swoich członków.
Związki zawodowe powołuje się w celu reprezentowania zbiorowego interesu pracowników. Nie może być on utożsamiany z własnym interesem prawnym związku zawodowego w rozumieniu art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 września 1999 r. sygn. akt I PKN 278/99).
Według Sądu Najwyższego w sprawach dotyczących stosunku pracy pracownik może być reprezentowany wyłącznie przez organizację związkową, do której należy (wyrok z dnia 7 maja 2007 r., sygn. akt II PK 305/06). Dopuszcza się jednak możliwość reprezentacji w sprawach indywidualnych pracowników niezrzeszonych. Na wniosek pracownika niezrzeszonego związek zawodowy może podjąć się obrony jego praw i interesów wobec pracodawcy.
Zobacz również: Forum Kadry
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 2 września 1999 r. (I PKN 229/99) określił obowiązek konsultacji z organizacją związkową zamiaru rozwiązania umów o pracę przez pracodawcę na podstawie art. 52 § 3 Kodeksu pracy. Gdyby pracodawca miał zamiar rozwiązania umów o pracę w trybie art. 52 § 3 Kodeksu pracy, obowiązany jest skonsultować go ze związkiem zawodowych bez względu na to czy pracownicy są członkami związku zawodowego, jeżeli zakładowa organizacja związkowa zawiadomiła go o reprezentowaniu ich praw i interesów (art. 232 Kodeksu pracy w związku z art. 7 ust. 2 i art. 30 ust. 2 ustawy o związkach zawodowych).
W sprawach z zakresu prawa pracy związek zawodowy nie może wytoczyć powództwa na rzecz pracownika ani wstąpić do postępowania bez jego zgody (art. 462 w związku z art. 61 Kodeksu postępowania cywilnego). Członkostwo w związku zawodowym lub podjęcie się przez ten związek obrony praw i interesów pracownika na jego wniosek (art. 7 ust. 2 ustawy o związkach zawodowych) oznacza zgodę pracownika, chyba że sprzeciwi się on czynnościom procesowym związku zawodowego (uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z 9 grudnia 2010 r., sygn. akt II PZP 6/10).
Do zadań związków zawodowych należy kontrolowanie (na zasadach przewidzianych w ustawie o związkach zawodowych oraz w ustawach odrębnych) przestrzegania przepisów dotyczących interesów pracowników, emerytów, rencistów, bezrobotnych i ich rodzin.
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz.U. z 2001 Nr 79, poz. 854 z późn. zm.)