Ustawa o związkach zawodowych w art. 251 ust. 1 przewiduje, że uprawnienia zakładowej organizacji związkowej (zoz) przysługują organizacji zrzeszającej co najmniej 10 członków będących pracownikami lub wykonawcami pracy nakładczej (chałupnikami) u pracodawcy objętego działaniem tej organizacji albo funkcjonariuszami, mogącymi zrzeszać się w związkach zawodowych i pełniącymi służbę w jednostce objętej działaniem tej organizacji. Każda zakładowa organizacja związkowa ma obowiązek przedkładać pracodawcy co kwartał, w terminie do 10. dnia miesiąca następującego po tym kwartale, informację o łącznej liczbie członków danej zoz na koniec kwartału (art. 251 ust. 2 ustawy o związkach zawodowych.
Pytanie prawne Rzecznika Praw Obywatelskich
W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmowano, że do wykonywania uprawnień zoz istotna jest liczba członków związku w dniu, w którym pracodawcy przekazano informację o łącznej liczbie członków związku. Jeżeli pracodawca w wyznaczonym terminie nie uzyskał wymaganych informacji o liczbie członków zoz, ma prawo przyjąć, że od tej daty zakładowej organizacji związkowej nie przysługują ustawowe uprawnienia. Gdy jednak związek wykaże później, że w ustawowym terminie miał jednak co najmniej 10 członków, to – mimo spóźnienia – zoz zachowa swoje uprawnienia i to również w okresie między ustawowym terminem a datą złożenia spóźnionej informacji.
W wyroku z 6 października 2011 r. (III PK 17/11, OSNP 2012/21–22/257) Sąd Najwyższy zakwestionował jednak dotychczasowe orzecznictwo, przyjmując, że nieprzekazanie informacji o liczbie członków zoz we wskazanym terminie uprawnia pracodawcę do przyjęcia, że istniejąca u niego organizacja związkowa nie spełnia wymagań ustawowych, a zatem nie ma – wynikającego z przepisów Kodeksu pracy – obowiązku współdziałania z nią przy rozwiązywaniu z pracownikami stosunków pracy. Wtórne uzyskanie uprawnień związkowych może w przypadku spóźnienia zoz nastąpić dopiero po złożeniu w przepisanym terminie informacji o liczbie członków. Tym samym SN uznał, że termin do 10. dnia miesiąca następującego po kwartale, za który przedkładana jest informacja, jest ściśle obowiązujący, a konsekwencje jego niedotrzymania muszą obciążać wyłącznie związek.
W tej sytuacji rzecznik praw obywatelskich zdecydował się zadać Sądowi Najwyższemu pytanie prawne:
„Jaki skutek wywołuje nieprzekazanie przez organizację związkową, w terminie określonym w art. 251 ust. 2 ustawy o związkach zawodowych, pracodawcy informacji o łącznej liczbie członków tej organizacji”?
Rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego
Sąd Najwyższy uznał, że niedopełnienie obowiązku poinformowania pracodawcy o liczbie członków zoz nie może skutkować negatywnymi konsekwencjami dla pracodawcy. Sąd Najwyższy podzielił tym samym opinię rzecznika praw obywatelskich oraz wykładnię zawartą w wyroku z 6 października 2011 r.
Zdaniem SN, przepisy ustawy o związkach zawodowych nakładają na zakładową organizację związkową obowiązek przedłożenia pracodawcy kwartalnej informacji o liczbie członków zoz do 10. dnia następnego miesiąca po kwartale, którego informacja dotyczy. Jeżeli pracodawca takiej informacji nie otrzyma, ma prawo uważać, że zoz nie spełnia wymagań ustawowych. Może więc uznać, że obowiązek współdziałania z taką organizacją jest wyłączony.
Niedopełnienie obowiązku informacyjnego nie może powodować wadliwości działań pracodawcy, zmierzających np. do wypowiedzenia umowy o pracę. W tej sytuacji brak konsultacji wypowiedzenia z zoz, która nie złożyła obowiązkowej informacji, nie może obciążać pracodawcy. Jednak od dnia złożenia informacji kwartalnej o liczbie członków zoz, z której wynika, że organizacja związkowa spełnia wymagania ustawowe, pracodawca jest zobowiązany do współpracy i konsultacji z tą organizacją, we wszystkich sprawach pracowniczych, gdy nakazują to przepisy. Obowiązek ten dotyczy również konsultacji planowanych wypowiedzeń.
Wnioski dla pracodawcy
Nieprzedstawienie w terminie kwartalnej informacji o liczbie członków zakładowej organizacji związkowej zwalnia pracodawcę z obowiązku konsultowania i współpracy w sprawach pracowniczych ze spóźniającym się związkiem, ale tylko do czasu przedłożenia pracodawcy tej informacji. Po otrzymaniu obowiązkowej informacji od związku pracodawca ma obowiązek podjęcia współpracy we wszystkich sprawach pracowniczych, które zaistniały po złożeniu tej informacji.