Wyrok SN z dnia 11 lipca 2006 r., sygn. I PK 290/05

Odszkodowania z tytułu bezprawnego rozwiązania stosunku pracy oraz z tytułu powstrzymywania się od prowadzenia działalności konkurencyjnej wo­bec pracodawcy nie są objęte ograniczeniami wynikającymi z ustawy z dnia 3 marca 2000 r. o wynagradzaniu osób kierujących niektórymi podmiotami praw­nymi (Dz.U. Nr 26, poz. 306 ze zm.).

Przewodniczący SSN Józef Iwulski,

Sędziowie: SN Zbigniew Hajn (sprawoz­dawca), SA Jolanta Strusińska-Żukowska.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 11 lipca 2006 r. sprawy z powództwa Sławomira Ś. przeciwko „F.C.” SA w C. o odszkodowa­nie, na skutek skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 22 kwietnia 2005 r. [...]

oddalił skargę kasacyjną.

Uzasadnienie

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny w Katowicach oddalił apelację po­zwanego od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Częstochowie z 3 listopada 2004 r., zasądzającego od niego na rzecz powoda 39.412,59 zł z ustawowymi odsetkami od 8 listopada 2002 r. (pkt 1 wyroku), 39.412 zł z ustawowymi odsetkami od 1 marca 2003 r. (pkt 2) i umarzającego postępowanie w sprawie w pozostałym zakresie (pkt 3).

Powód domagał się zasądzenia od strony pozwanej 39.412,50 zł tytułem od­szkodowania wynikającego z zakładowego układu zbiorowego pracy za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę oraz 39.412 zł z ustawowymi odsetkami tytułem odszkodowania wynikającego z umowy o zakazie konkurencji. W odpowiedzi na po­zew pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości.

Zgodnie z ustaleniami Sądu Okręgowego, powód (zatrudniony w pozwanym przedsiębiorstwie od 26 stycznia 1978 r.) objął 1 marca 2000 r. stanowisko prezesa zarządu - dyrektora naczelnego, a 14 marca 2000 r. strony zawarły umowę o zakazie konkurencji w okresie 6 miesięcy od dnia zaprzestania pełnienia przez powoda funk­cji kierowniczej. W § 3 ust. 2 umowy pozwany zobowiązał się do zapłaty powodowi w czasie trwania klauzuli konkurencyjnej odszkodowania w wysokości 50% przeciętnego wynagrodzenia pobieranego w ostatnim roku pełnienia funkcji kierowniczej przez okres odpowiadający okresowi obowiązywania klauzuli konkurencyjnej. Dnia 2 kwiet­nia 2002 r. pozwany doręczył powodowi pismo rozwiązujące umowę o pracę bez wy­powiedzenia z winy pracownika, od którego powód odwołał się do sądu pracy. Wyro­kiem z 16 października 2002 r. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Częstochowie zasądził od pozwanego na rzecz powoda 39.412,44 zł tytułem od­szkodowania za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę.

Zdaniem Sądu Okręgowego, obowiązujący w pozwanym przedsiębiorstwie układ zbiorowy pracy stanowi podstawę do przyznania powodowi odszkodowania w wysokości 3-miesięcznego wynagrodzenia w związku z rozwiązaniem z nim umowy o pracę z naruszeniem prawa. Wynika to z art. 12 pkt 1 i 2 układu. Zastosowaniu tego przepisu do powoda nie przeszkadza art. 241²⁶ § 2 k.p., który wyłącza zastoso­wanie zakładowych układów pracy do ustalania zasad wynagradzania osób zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy. Artykuł 12 układu zbiorowego nie dotyczy zasad wynagradzania, lecz odszkodowań przewidzianych art. 45 k.p. i 56 k.p., podczas gdy przez zasady wynagradzania art. 241²⁶ § 2 k.p. należy rozumieć postanowienia określające warunki przyznawania wynagrodzenia oraz innych (do­datkowych) jego składników. Przepis ten nie obejmuje zatem zasad przyznawania innych świadczeń związanych z pracą, np. nagród jubileuszowych lub odpraw pieniężnych w związku z przejściem pracownika na emeryturę lub rentę (wyrok Sądu Najwyższego z 24 marca 1999 r., I PKN 634/98, OSNP 2000 nr 10, poz. 383). Z tego względu Sąd Okręgowy uznał zasadność roszczeń powoda o wypłatę odszkodowa­nia w wysokości 3-miesięcznego wynagrodzenia tytułem uzupełnienia odszkodowa­nia przewidzianego w art.12 układu zbiorowego. W ocenie Sądu Okręgowego za­sadne okazało się również roszczenie powoda o odszkodowanie wynikające z za­wartej umowy o zakazie konkurencji.

W apelacji od wyroku Sądu Okręgowego pozwany wniósł o jego zmianę i od­dalenie powództwa, ewentualnie uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponow­nego rozpoznania Sądowi Okręgowemu. Pozwany podniósł między innymi, że od­szkodowanie zasądzone na rzecz powoda z tytułu rozwiązania stosunku pracy prze­kracza granice godziwości i powinno być uznane za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Natomiast zawarta między stronami umowa o zakazie konkurencji miała charakter pozorny i była nieważna. Sąd nie ustalił również, czy żądane przez powoda odszkodowanie z tytułu umowy o zakazie konkurencji, nie przekracza do­puszczalnej wysokości określonej w art. 8 ustawy o wynagradzaniu osób kierujących niektórymi podmiotami prawnymi.

Uznając apelację za bezzasadną Sąd Apelacyjny wskazał, że - wbrew zarzu­tom pozwanego - art. 241²⁶ § 2 k.p.c. nie wyłączył uprawnień powoda do odszkodo­wania z tytułu wadliwego rozwiązania stosunku pracy. W przypadku zakładowego układu zbiorowego do osób zarządzających w imieniu zakładu pracy nie mają jedynie zastosowania ujęte w nim zasady wynagradzania. Natomiast pozostałe postanowie­nia układu zakładowego mają do tych osób zastosowanie. Artykuł 12 układu nie do­tyczy zasad wynagradzania. Znajduje się on w rozdziale 2 tego aktu, podczas gdy zasady wynagradzania zostały określone w rozdziale 4. Odszkodowanie z tytułu nie­zgodnego z prawem rozwiązania umowy o pracę przewidziane w przepisach Kodek­su pracy i układu zakładowego nie jest wynagrodzeniem za pracę. Stanowi ono rekompensatę majątkową za niezgodne z prawem rozwiązanie z pracownikiem umowy o pracę niezależnie od zakresu szkody doznanej przez pracownika. Odniesienie jego wysokości do otrzymywanego przez pracownika wynagrodzenia za pracę nie może świadczyć o tym, że jest ono wynagrodzeniem za pracę. Brak jest również podstaw do przyjęcia, że zasądzenie tego odszkodowania narusza zasady współżycia społecznego, ponieważ jego wysokość została ustalona dla wszystkich pracowników w wysokości 6-miesięcznego wynagrodzenia.

Z kolei zasądzenie przez Sąd Okręgowy w pkt 2 wyroku odszkodowania w wysokości 50% wynagrodzenia osiąganego przez powoda przez okres 6-ciu miesięcy od dnia zaprzestania sprawowania funkcji kierowniczej wynikało z treści zawartej między stronami umowy o zakazie konkurencji. W toku postępowania przed Sądem Okręgowym pozwany nie podnosił zarzutu, że zawarta umowa o zakazie konkurencji była umową pozorną, a w apelacji nie wskazał na przyczyny dla których nie powoływał się w toku postępowania przed Sądem pierwszej instancji na te okoliczności. Poza tym w świetle dokonanych ustaleń brak jest podstaw do podzielenia tych za­rzutów. W imieniu strony pozwanej umowę o zakazie konkurencji zawarł prezes rady nadzorczej pozwanej, z upoważnienia tej rady. Zatem na radzie nadzorczej spoczywał obowiązek rozważenia, czy należy objąć powoda zakresem działalności konku­rencyjnej po zakończeniu stosunku pracy. Sąd Okręgowy zasądził na rzecz powoda odszkodowanie, a nie wynagrodzenie za pracę. Dlatego też wysokość tego świadczenia nie podlega ograniczeniom wynikającym z art. 8 i 11 ustawy o wynagradzaniu osób kierujących niektórymi podmiotami prawnymi.

W skardze kasacyjnej, opartej na podstawie naruszenia przepisów prawa materialnego, pozwany zaskarżył wyrok Sądu Apelacyjnego w całości zarzucając: 1) niewłaściwe zastosowanie art. 2 ust. 3 w związku z art. 5 i w związku z art. 11 ustawy z dnia 3 marca 2000 r. o wynagradzaniu osób kierujących niektórymi podmiotami prawnymi, polegające na przyjęciu przez Sądy pierwszej i drugiej instancji, że przy­znanie powodowi na mocy postanowień układu zbiorowego sześciomiesięcznego odszkodowania z tytułu niezgodnego z prawem rozwiązania umowy o pracę nie jest sprzeczne z powszechnie obowiązującymi przepisami prawa, tj. z wymienionymi przepisami ustawy z dnia 3 marca 2000 r. oraz uznanie, że powodowi jako członkowi zarządu jednoosobowej spółki utworzonej przez Skarb Państwa należało się odszko­dowanie z tytułu klauzuli konkurencyjnej, niewymienione w tej ustawie; 2) naruszenie art. 11 ust. 2 wymienionej ustawy z 3 marca 2000 r. w związku z art. 7 Konstytucji RP i obwieszczeniem Prezesa GUS z dnia 15 stycznia 2002 r. w sprawie przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w czwartym kwartale 2001 r. (M.P. Nr 3, poz. 63), polegające na przyjęciu przez Sądy pierwszej i drugiej instan­cji, że przyznane powodowi odszkodowanie z tytułu niezgodnego z prawem rozwiązania umowy o pracę w wysokości 39.412,50 zł. nie przewyższa maksymalnej wartości świadczeń dodatkowych określonej w tym przepisie, obejmującej 12-krotność przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw, podczas gdy w IV kwartale 2001 r. wynagrodzenie to wyniosło zgodnie z wyżej powołanym ob­wieszczeniem Prezesa GUS 2.344,00 zł., co przemnożone przez 12 daje kwotę 28.128,00 zł.; 3) naruszenie art. 11 ust. 2 ustawy z 3 marca 2000 r. w związku z art. 7 Konstytucji RP i wyżej wymienionym obwieszczeniem Prezesa GUS z dnia 15 stycznia 2002 r., polegające na przyjęciu przez Sądy pierwszej i drugiej instancji, że przyznane powodowi odszkodowanie wynikające z umowy o zakazie konkurencji w wysokości 39.412,00 zł. nie przewyższa maksymalnej wartości świadczeń dodatko­wych obejmującej 12-krotność przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sekto­rze przedsiębiorstw, podczas gdy w IV kwartale 2001 r. wynagrodzenie to wyniosło zgodnie z wyżej powołanym obwieszczeniem Prezesa GUS 2.344,00 zł., co przemnożone przez 12 daje kwotę 28.128,00 zł.

Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi drugiej instancji, ewentualnie o zmianę tego wyroku i oddalenie powództwa w całości.

W uzasadnieniu skargi pełnomocnik pozwanego podkreślił, że z art. 5 ust. 1-3 ustawy z 3 marca 2000 r. wynika, iż powodowi nie należą się inne świadczenia niż wymienione w ustawie, a odszkodowania przyznane powodowi nie zostały w niej wymienione. W związku z tym nie ma on do nich prawa. Jednocześnie jednak po­zwany nie kwestionuje prawa powoda do odszkodowania z tytułu niezgodnego z prawem rozwiązania stosunku pracy w wysokości przewidzianej w Kodeksie pracy. Ponadto skarżący stwierdza, że gdyby nawet przyjąć, że świadczenie odszkodowaw­cze z tego tytułu przysługuje powodowi w wysokości przewyższającej 3-krotność jego wynagrodzenia za pracę, to jako świadczenie dodatkowe w rozumieniu art. 5 ust. 2 ustawy z 3 marca 2000 r., nie mogłoby przekroczyć 12-krotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia przyjętego dla ustalenia wynagrodzenia miesięcznego osób objętych tą ustawą. To samo rozumowanie należy odnieść do odszkodowania z tytułu klauzuli konkurencyjnej. Również ono nie mogłoby przekroczyć 12-krotności wskazanego wyżej wynagrodzenia.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zgodnie art. 5 ustawy z dnia 3 marca 2000 r. o wynagradzaniu osób kierujących niektórymi podmiotami prawnymi (Dz.U. Nr 26, poz. 306 ze zm.; powoływanej dalej jako „ustawa”), osobom kierującym jednostkami organizacyjnymi wymienionymi w jej art. 2 (w tym powodowi), niezależnie od podstawy nawiązania stosunku pracy lub rodzaju umowy cywilnoprawnej stanowiącej podstawę zatrudnienia, przysługuje wyłącznie wynagrodzenie miesięczne (ust. 1), z tym, że osobom, o których mowa w art. 2 pkt 1-4 (do tej grupy należał powód), mogą być przyznane świadczenia dodat­kowe (ust. 2) i nagroda roczna (ust. 3). Stosownie do art. 11 ustawy świadczeniami dodatkowymi są świadczenia z tytułu zatrudnienia, w tym: bytowe, socjalne, komuni­kacyjne, oraz ubezpieczenia majątkowe i osobowe - inne bądź wyższe niż ustalone w regulaminach wynagradzania, zakładowych i ponadzakładowych układach zbioro­wych pracy oraz w odrębnych przepisach (ust. 1). Maksymalna wartość tych świadczeń w ciągu roku nie może przekroczyć dwunastokrotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia przyjętego dla ustalenia wynagrodzenia miesięcznego tych osób (art. 11 ust. 2).

W świetle powyższych przepisów podstawowe znaczenie dla oceny zasadności skargi kasacyjnej ma rozstrzygnięcie, czy odszkodowania uzyskane przez powo­da w wyniku podjęcia przez Sąd Apelacyjny zaskarżonego orzeczenia podlegają reżimowi ustawy, a szczególnie, czy mieszczą się one w określeniu „świadczenia do­datkowe” (art. 5 ust. 2 i art. 11 ust. 1). Nie ulega bowiem wątpliwości, że nie są one objęte pojęciem „wynagrodzenie miesięczne”.

W ocenie Sądu Najwyższego odszkodowania z tytułu bezprawnego rozwiązania stosunku pracy lub powstrzymywania się od prowadzenia działalności konkuren­cyjnej wobec pracodawcy nie są objęte ograniczeniami wynikającymi z ustawy o wy­nagradzaniu osób kierujących podmiotami prawnymi. Jak trafnie wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 16 lutego 2005 r., I PK 174/04, (OSNP 2005 nr 20, poz. 319), ustawa zawiera uregulowania o charakterze wyjątkowym, których nie można wykładać rozszerzająco. Warto dodać, że ustawa wprowadza odstępstwa od podstawo­wych zasad kształtowania treści umowy o pracę, tj. od zasady swobody umów i za­sady uprzywilejowania pracownika, w których świetle strony mogą swobodnie regulować swoje prawa i obowiązki, pod warunkiem, że nie pogarsza to sytuacji pracow­nika w porównaniu z przepisami prawa pracy (art. 353¹ k.c. w związku z art. 300 k.p. i art. 18 § 1 k.p.). Zakres zastosowania tej ustawy musi być zatem określany z uwzględnieniem wymogów ścisłej i restryktywnej wykładni. Ustawa, jak wynika z jej tytułu, dotyczy wynagradzania wskazanych w niej osób zajmujących kierownicze stanowiska, co obejmuje zasady przyznawania im wynagrodzenia miesięcznego, świadczeń dodatkowych i nagród rocznych. Reguluje one zatem korzyści uzyskiwane przez „osobę kierującą”. W szczególności do takich korzyści odnosi się również ter­min „świadczenia dodatkowe”, tj. świadczenia bytowe, socjalne, komunikacyjne, oraz ubezpieczenia majątkowe i osobowe - inne bądź wyższe niż ustalone w regulami­nach wynagradzania, zakładowych i ponadzakładowych układach zbiorowych pracy oraz w odrębnych przepisach, przysługujące z tytułu zatrudnienia (art. 11 ust.1), określanego przez ustawę, jako „świadczenie pracy lub usług związanych z zarządzaniem” (art. 5 ust. 4). Taki charakter świadczeń dodatkowych potwierdza również ich wyliczenie zawarte w § 2 ust. 1 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 21 stycznia 2003 r. w sprawie szczegółowego wykazu świadczeń dodatkowych, które mogą być przyznane osobom kierującym niektórymi podmiotami prawnymi, oraz trybu ich przyznawania (Dz.U. Nr 14, poz. 139). Nie ulega wątpliwości, że wyżej wy­mienione odszkodowania nie są wynagrodzeniem za pracę ani innymi (dodatkowymi) korzyściami związanymi ze świadczeniem pracy lub usług związanych z zarządzaniem, lecz stanowią rekompensatę szkody poniesionej przez pracownika (osobę kierującą), odpowiednio: wskutek bezprawnego rozwiązania stosunku pracy lub niemożności wykonywania pracy w zakresie objętym zakazem konkurencji. Nie mieszczą się więc w ogóle w zakresie regulacji ustawy, a w szczególności w pojęciu „świadczenia dodatkowe”.

Należy również podkreślić, że nawet gdyby hipotetycznie założyć, że rozważane odszkodowania są świadczeniami dodatkowymi w rozumieniu ustawy, to art. 11 ust. 1 wymaga, aby były to świadczenia „inne bądź wyższe niż ustalone w regulami­nach wynagradzania, zakładowych i ponadzakładowych układach zbiorowych pracy oraz w odrębnych przepisach”. Tymczasem odszkodowania żądane przez powoda są określone, odpowiednio: układem zbiorowym (odszkodowanie za niezgodne z prawem rozwiązanie z nim umowy o pracę) oraz Kodeksem pracy (odszkodowanie wynikające z umowy o zakazie konkurencji). Nie są więc one „inne”. Ich wysokość odpowiada dyspozycjom zakładowego układu zbiorowego (art. 12) i Kodeksu pracy (art. 101² § 3 k.p.). Nie są więc także wyższe. Wobec powyższego zarzuty narusze­nia przez zaskarżony wyrok wymienionych w skardze przepisów ustawy „o osobach kierujących” oraz związanych z nią przepisów (obwieszczenia Prezesa GUS z dnia 15 stycznia 2002 r.) okazały się nieuzasadnione. Natomiast zarzut naruszenia art. 7 Konstytucji RP nie został w ogóle uzasadniony przez skarżącego, co uniemożliwia Sądowi Najwyższemu jego ocenę.

Z przedstawionych względów, stosownie do art. 398¹⁴ k.p.c., Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.