Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej złożyło projekt z dnia 9 lutego 2023 r. ustawy o sporach zbiorowych (nr w wykazie prac: UD408, dalej jako: projekt). Projekt zakłada zmiany w zakresie: ustalenia tego, co może być przedmiotem sporu zbiorowego, wyłonienia wspólnej reprezentatywnej organizacji związkowej, maksymalnego czasu trwania sporu zbiorowego, statusu mediatora i mediacji prewencyjnej. Celem ustawodawcy są bardziej transparentne zasady rozwiązywania sporów zbiorowych.
- Czym będzie spór zbiorowy?
- Wyłanianie wspólnej reprezentacji organizacji związkowych
- Ile może trwać spór zbiorowy?
- Udział mediatora w sporze zbiorowym
- Czym jest mediacja prewencyjna?
Czym będzie spór zbiorowy?
Projektodawca zakłada likwidację zamkniętego katalogu w zakresie określenia przedmiotu sporu zbiorowego. Proponuje szeroką definicję sporu zbiorowego, tj. spór osób wykonujących pracę zarobkową z pracodawcą lub pracodawcami o zbiorowe prawa lub wolności związkowe, a także o zawodowe, ekonomiczne lub socjalne zbiorowe interesy lub prawa, związane z wykonywaniem pracy.
Dotychczasowe przepisy określają konkretnie, że spór zbiorowy pracowników z pracodawcą lub pracodawcami może dotyczyć:
1) warunków pracy
2) warunków płac
3) warunków świadczeń socjalnych
4) praw i wolności związkowych pracowników lub innych grup, którym przysługuje prawo zrzeszania się w związkach zawodowych.
Projektodawca chce więc odejść od enumeratywnego i sztywnego określenia tego w jakich przypadkach można wszczynać spór zbiorowy, prowadzić rokowania, arbitraż, mediację czy strajk. Jak wskazuje spory często wszczynane są we wszelkich sprawach, które dotyczą zbiorowych praw i interesów pracowników. W praktyce zdarza się, że interpretacja zakresu przedmiotu sporu przyjmowana przez strony jest odmienna co stwarza problemy i „starcia” związkowców z pracodawcami już na początku negocjacji i rozmów.
Wyłanianie wspólnej reprezentacji organizacji związkowych
Aktualnie obowiązujące przepisy dają możliwość występowania ze sporem zbiorowym przeciwko pracodawcy każdej organizacji związkowej jaka funkcjonuje w zakładzie pracy. Nierzadko bywa tak, że spór jest prowadzony z kilkoma organizacjami jednocześnie, które to mają różne roszczenia. Nawet jeżeli uda się zawrzeć porozumienie z większością organizacji a z jedną czy z dwoma organizacjami związkowymi nie – to pracodawca nadal trwa z nimi w sporze zbiorowym. Powoduje to duże trudności praktyczne i organizacji. Projektodawca proponuje więc nałożyć na organizacje związkowe obowiązek wyłonienia wspólnej reprezentatywnej organizacji związkowej.
W tym kontekście proponuje się zastosowanie standardów, przewidzianych w odniesieniu do wyłaniania reprezentacji, które mają zastosowanie do negocjowania i zawierania układów zbiorowych pracy, wzorując się na przepisie art. 241¹⁶ ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. z 2022 r. poz. 1510, 1700, 2140), tzn. wprowadzenie trybu powiadamiania o zgłoszonych żądaniach pozostałych organizacji związkowych, działających u danego pracodawcy, w celu wspólnego prowadzenia rokowań; w razie braku porozumienia co do wspólnej reprezentacji – warunkiem prowadzenia rokowań będzie uczestniczenie w niej co najmniej jednej organizacji reprezentatywnej.
Ile może trwać spór zbiorowy?
Aktualnie spór zbiorowy może trwać w nieskończoność. Powoduje to sytuację, że związki zawodowe wszczynają spór i trwają w nim z pracodawcą, ponieważ nie am ustawowego limitu co do tego ile spór może trwać. Projektodawca proponuje, aby trwał maksymalnie 9 miesięcy – z możliwością dodatkowego wydłużenia o 3 miesiące. Po upływie tego czasu spór ex lege – wygaśnie.
Udział mediatora w sporze zbiorowym
Ma dojść do dookreślenia standardów pracy mediatora, jak i trybu wpisu na listę mediatorów. Aktualne przepisy nie są wystarczająco szczegółowe w zakresie listy mediatorów funkcjonującej przy ministrze właściwym do spraw pracy.
Czym jest mediacja prewencyjna?
Jak podaje projektodawca ma być wprowadzona mediacja prewencyjna. Dotychczasowe przepisy wskazują na rokowania w celu rozwiązania sporu zbiorowego w drodze porozumienia prowadzone są wyłącznie przez strony sporu, bez udziału osób trzecich. W konsekwencji strony, przechodząc do etapu mediacji, bywają już tak mocno skonfliktowanie, że w wielu przypadkach brak jest możliwości dojścia do porozumienia. Dlatego też – w celu umożliwienia osiągnięcia porozumienia na jak najwcześniejszym etapie sporu – proponuje się wprowadzenie instytucji mediacji prewencyjnej, mającej zapobiegać eskalacji konfliktu w trakcie prowadzenia rokowań. Ma ona umożliwić stronom skorzystanie z profesjonalnej pomocy osoby dającej gwarancję bezstronności i pomagającej w osiągnięciu wcześniejszego porozumienia, co z kolei może przyczynić się do wzrostu liczby porozumień zawieranych na tym etapie sporu.