W razie śmierci pracownika w czasie trwania stosunku pracy lub w czasie pobierania po jego rozwiązaniu zasiłku z tytułu niezdolności do pracy wskutek choroby (ale nie świadczenia rehabilitacyjnego) rodzinie przysługuje od pracodawcy odprawa pośmiertna. Jeżeli w chwili zgonu pracownik był zatrudniony u różnych pracodawców, to odprawy ustala oddzielnie każdy z nich.
Odprawa przysługuje po śmierci każdego pracownika, niezależnie od:
- rodzaju umowy o pracę i wymiaru czasu pracy (zarówno cały etat, jak i jego część),
- okoliczności śmierci - odprawa należy się nawet, gdy śmierć nastąpiła z winy pracownika, np. wskutek prowadzenia samochodu po spożyciu alkoholu.
Wysokość odprawy (patrz tabela) uzależniona jest od okresu zatrudnienia u danego pracodawcy. Do tego okresu wlicza się także okres poprzedniego zatrudnienia, w razie przejścia zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę, a także w innych przypadkach, gdy z mocy odrębnych przepisów nowy pracodawca stał się następcą prawnym w stosunkach pracy.
Każdy pracodawca może w układzie zbiorowym pracy albo regulaminie wynagrodzeń wprowadzić bardziej korzystne niż w kodeksie pracy zasady przyznawania i wypłacania odpraw.
Odprawa pośmiertna przysługuje:
- małżonkowi, bez konieczności spełnienia warunków wymaganych do uzyskania renty rodzinnej,
- innym członkom rodziny, spełniającym warunki uzyskania renty rodzinnej w myśl przepisów o emeryturach i rentach z FUS.
ODPRAWA EMERYTALNA W ORZECZNICTWIE SĄDÓW
Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia przez pracownika z winy pracodawcy (art. 55 par. 11 k.p.) nie może być uznane za ustanie stosunku pracy w związku z przejściem na emeryturę (art. 921 par. 1 k.p.), wobec czego pracownikowi nie przysługuje odprawa pieniężna, choćby przed rozwiązaniem stosunku pracy posiadał ustalone prawo do emerytury (wyrok SN z 16 listopada 2000 r., I PKN 81/00, OSNAPiUS z 2002/11/265).
Rozwiązanie umowy o pracę na mocy porozumienia stron przed osiągnięciem przez pracownika wieku emerytalnego nie jest rozwiązaniem stosunku pracy w związku z przejściem na emeryturę w zakresie uprawnień pracownika do odprawy emerytalnej (por. uchwała SN z 3 marca 1989 r., III PZP 7/89, OSNC 1990/6/77).
Odprawa (...) może być przyznana pracownikowi przechodzącemu na emeryturę (...) - w razie kontynuowania zatrudnienia u dotychczasowego pracodawcy - z chwilą rozwiązania stosunku pracy. (wyrok z 13 kwietnia 1999 r., I PKN 654/98, OSNP 2000/13/502).
Małżonkiem pracownika jest osoba, która pozostawała z pracownikiem w związku małżeńskim w chwili jego śmierci, nawet jeżeli wspólnie z nim nie mieszkała czy też małżonkowie byli w separacji.
Odprawę dzieli się w częściach równych pomiędzy wszystkich uprawnionych członków rodziny. Jeżeli do odprawy jest uprawniony tylko członek rodziny, przysługuje mu odprawa w wysokości połowy kwoty wymienionej w tabeli.
Odprawa nie przysługuje, jeżeli pracodawca ubezpieczył pracownika na życie, a odszkodowanie wypłacone przez instytucję ubezpieczeniową jest nie niższe niż odprawa przysługująca zgodnie z kodeksem pracy. Jeżeli odszkodowanie jest niższe, pracodawca jest obowiązany wypłacić rodzinie kwotę stanowiącą różnicę między tymi świadczeniami.
Ważne!
Wysokość odprawy emerytalno-rentowej, pośmiertnej, z tytułu tzw. zwolnień grupowych ustala się według zasad obowiązujących przy obliczaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy.
Przejście na emeryturę
W myśl kodeku pracy pracownikowi spełniającemu warunki uprawniające do renty z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury, którego stosunek pracy ustał w związku z przejściem na rentę lub emeryturę, przysługuje odprawa w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia. Odprawa taka przysługuje także w razie przejścia na wcześniejszą emeryturę (wyrok SN z 11 stycznia 2001r., I PKN 187/00, OSNAPiUS 2002/18/429), ale nie w razie przejścia pracownika na rentę rodzinną (wyrok SN z 9 grudnia 1999 r., I PKN 408/99, OSNAPiUS z 2001/9/305) czy świadczenie przedemerytalne.
Pracodawca może ustalić w układzie zbiorowym pracy albo w regulaminie wynagradzania wyższą wysokość odprawy niż zagwarantowana w kodeksie pracy. Pracownik zatrudniony w kilku zakładach ma prawo do odprawy u każdego zatrudniającego, jeżeli spełnia warunki do jej uzyskania (por. uchwałę SN z 6 listopada 1984 r., III PZP 44/84, OSNCP 1985/7/84).
Odprawa emerytalno-rentowa przysługuje bez względu na:
- rodzaj umowy o pracę,
- przyczynę niezdolności do pracy (ogólny stan zdrowia, choroba zawodowa czy wypadek przy pracy),
- zakres tej niezdolności do pracy (całkowita czy częściowa),
- długość okresu zatrudnienia u danego pracodawcy.
Powstanie prawa do emerytury lub renty nie musi mieć miejsca bezpośrednio po rozwiązaniu stosunku pracy. Istotne jest, aby między tym rozwiązaniem a powstaniem prawa do odprawy zachodził związek, który może mieć charakter przyczynowy, czasowy, a także funkcjonalny (por. wyrok SN z 8 grudnia 1993 r., I PRN 111/93, OSNC 1994/12/243). Przejście na emeryturę nie musi być jedyną, wyłączną i bezpośrednią przyczyną rozwiązania stosunku pracy. Odprawa przysługuje bowiem z uwagi na fakt przejścia na emeryturę, niezależnie od przyczyn, które legły u podstaw rozwiązania stosunku pracy.
Odprawa emerytalno-rentowa jest jednorazowa. Pracownik po otrzymaniu odprawy nie może ponownie nabyć do niej prawa w związku z ponownym zatrudnieniem i jego rozwiązaniem z powodu przejścia na emeryturę lub rentę (art. 921 par. 2 k.p.). Jednakże pracownikowi, który pobrał odprawę, a następnie, w związku z ponownym zatrudnieniem i ponownym przejściem na emeryturę, uzyskał prawo do odprawy od ostatniego pracodawcy, przysługuje uzupełnienie poprzedniej (wyrok z 2 października 1990 r., I PR 285/90, niepublikowany).
Zwolnienie z pracy
Pracownikowi, w związku z rozwiązaniem stosunku pracy z przyczyn niedotyczących pracodawcy przysługuje odprawa. Obowiązek jej wypłaty dotyczy pracodawców zatrudniających co najmniej 20 pracowników. Odprawa przysługuje zarówno w przypadku zwolnienia grupowego, jak i indywidualnego. Pracodawca, który nie podlega postanowieniom tzw. ustawy o zwolnieniach grupowych, może dobrowolnie ją wypłacić, według własnego uznania (por. uchwałę SN z 8 stycznia 2002 r., III ZP 31/01, OSNAPiUS 2002/12/284).
Odprawa przysługuje w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik przepracował u danego pracodawcy mniej niż dwa lata, dwumiesięcznego - jeżeli był zatrudniony od dwóch do ośmiu lat, trzymiesięcznego - gdy był zatrudniony ponad osiem lat. Wysokość odprawy pieniężnej nie może przekraczać kwoty 15-krotnego minimalnego wynagrodzenia za pracę, obowiązującego w dniu rozwiązania stosunku pracy.
Przykład:
ODPRAWA PO ROZWIĄZANIU UMOWY
Adam P. był nieprzerwanie - także po rozwiązaniu umowy o pracę, niezdolny do pracy z powodu choroby i otrzymywał zasiłek chorobowy. W czasie pobierania tego zasiłku pracownik złożył wniosek o emeryturę. Z uwagi, że Adam P. prawo do emerytury nabył bezpośrednio po wyczerpaniu okresu zasiłkowego, ma prawo do odprawy. Możliwe jest zatem nabycie prawa do odprawy, jeżeli prawo do emerytury powstało po rozwiązaniu stosunku pracy.
Przykład:
UZUPEŁNIENIE ODPRAWY
Pracownik pobrał odprawę w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia. Następnie zatrudnił się u innego pracodawcy. Po kilku latach ponownie przeszedł na emeryturę. U nowego pracodawcy obowiązuje regulamin wynagradzania przewidujący odprawę emerytalno-rentową w wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia. W takiej sytuacji pracownik ma prawo do uzupełnienia odprawy. Takie rozwiązanie nie jest sprzeczne z jej jednorazowym charakterem.
Przykład:
ZAWIESZENIE EMERYTURY
Pracownica złożyła wniosek o emeryturę, ale nie rozwiązała umowy o pracę. ZUS przyznał jej prawo do tego świadczenia, ale zawiesił jego wypłatę. Odprawa emerytalna będzie przysługiwała pracownicy, gdy rozwiąże stosunek pracy, co spowoduje ustanie zawieszenia prawa do emerytury (z uzasadnienia wyroku SN z 28 lipca 1999 r., I PKN 174/99, OSNAPiUS z 2000 r. nr 21, poz. 786).
Przykład:
ZLICZANIE OKRESÓW ZATRUDNIENIA
Pracownik zawarł umowę o pracę na okres próbny (trzy miesiące), następnie dwie umowy na czas określony (każdą na dwa lata), a potem umowę na czas nieokreślony. Pracodawca wypowiedział mu w ramach zwolnienia indywidualnego. Obowiązują go przepisy ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników. Do okresu zatrudnienia, od którego zależy wysokość odprawy, należy wliczyć trzy miesiące, cztery lata oraz okres przepracowany przez pracownika na podstawie umowy na czas nieokreślony.
Podstawa prawna:
- art. 921, 93 ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.),
- art. 1, 8, 10 ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. nr 90, poz. 844 z późn. zm.),
- par. 2 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w kodeksie pracy (Dz.U. nr 62, poz. 289 z późn. zm.),
- art. 67-71 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 39, poz. 353 z późn. zm.).