W jaki sposób zrekompensować dyżur pracowniczy

Przez dyżur należy rozumieć czas pozostawania pracownika poza normalnymi godzinami pracy w gotowości do wykonywania pracy wynikającej z umowy o pracę w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę (art. 151⁵ § 1 Kodeksu pracy). Za inne miejsce pełnienia dyżuru można uznać np. miejsce w terenie czy mieszkanie pracownika. Ponieważ pracownik pełni dyżur poza normalnymi godzinami pracy, praca wykonywana w tym czasie będzie pracą nadliczbową.

Pracownik został zobowiązany do pełnienia dyżuru pod telefonem w swoim domu. Pracownik w tym dniu był już w pracy przez 8 godzin. Po godzinie od powrotu z pracy do domu pracodawca wezwał pracownika do firmy, aby ten zakończył naprawę systemu grzewczego (dostarczono brakujące części). Naprawa zajęła 2 godziny. Ten czas należy zaliczyć do czasu pracy pracownika i uznać za pracę w godzinach nadliczbowych.

WAŻNE!

Czas pełnienia dyżuru nie może naruszać prawa pracownika do odpoczynku dobowego i tygodniowego.

Rekompensowanie dyżuru

Za czas dyżuru pracownikowi przysługuje:

• w pierwszej kolejności – czas wolny od pracy w wymiarze odpowiadającym długości dyżuru, czyli w proporcji 1 : 1 (za jedną godzinę dyżuru jedna godzina czasu wolnego), lub
• w razie braku możliwości udzielenia czasu wolnego – wynagrodzenie wynikające z osobistego zaszeregowania pracownika, określonego stawką godzinową lub miesięczną, a jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagradzania, przysługuje 60% wynagrodzenia (art. 151⁵ § 3 Kodeksu pracy).

W przypadku pracowników wynagradzanych stawką miesięczną, stawkę za 1 godzinę dyżuru należy ustalać dzieląc płacę zasadniczą pracownika przez nominalny wymiar czasu pracy przypadający do przepracowania w miesiącu wystąpienia dyżuru (§ 4a rozporządzenia w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy...). Zgodnie z dominującym poglądem, przy ustalaniu wynagrodzenia za dyżur nie należy uwzględniać innych składników wynagrodzenia, nawet o stałym charakterze. Inaczej w tej sprawie wypowiedział się Sąd Najwyższy w uchwale z 30 grudnia 1986 r. (III PZP 42/86, OSNC 1987/8/106), w której uznał, że wynagrodzenie pracownika wynikające z jego osobistego zaszeregowania obejmuje również dodatek funkcyjny.

Pracownik otrzymuje wynagrodzenie zasadnicze w wysokości 3500 zł, dodatek stażowy 150 zł i dodatek dla brygadzisty 50 zł. W lutym br. przez 4 godziny pełnił dyżur w zakładzie pracy. Za czas dyżuru pracownikowi przysługuje wynagrodzenie obliczone w następujący sposób: 3500 zł : 168 godzin (wymiar czasu pracy w lutym br.) = 20,83 zł (stawka za 1 godzinę dyżuru); 20,83 zł x 4 godziny = 83,32 zł. Zatem pracownik powinien otrzymać łącznie 3783,32 zł, tj. 3500 zł + 150 zł + 50 zł + 83,32 zł.

Rekompensata za dyżur (zarówno w formie czasu wolnego, jak i wynagrodzenia) nie przysługuje pracownikom, którzy pełnili go w domu. Wynagrodzenie za czas dyżuru nie przysługuje również pracownikom zarządzającym w imieniu pracodawcy zakładem pracy, bez względu na miejsce pełnienia dyżuru.

Główny księgowy został wezwany do firmy i dyżuruje w biurze w siedzibie pracodawcy, ponieważ w firmie odbywa się kontrola skarbowa (kontroler może zażądać dodatkowych dokumentów lub informacji). Za czas dyżuru głównemu księgowemu nie przysługuje rekompensata ani w formie wynagrodzenia, ani czasu wolnego, bez względu na to, że dyżurował w siedzibie firmy.

Czas wolny za dyżur a wynagrodzenie za pracę

Jeśli pracownik za czas dyżuru, podczas którego nie była wykonywana praca, otrzymuje czas wolny, dochodzi do sytuacji, w której nie przepracuje on pełnego wymiaru czasu pracy, jaki obowiązuje w danym okresie rozliczeniowym.

Może wówczas pojawić się problem z ustaleniem wynagrodzenia za ten miesiąc.

Zgodnie ze stanowiskiem Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej (sygn. DPR-III-079–123/TW/08), jeżeli w wyniku udzielenia przez pracodawcę czasu wolnego za dyżur pracownik przepracuje mniejszą liczbę godzin, niż wynikałoby to z wymiaru czasu pracy ustalonego na podstawie art. 130 Kodeksu pracy, nie powinno to spowodować obniżenia wynagrodzenia pracownika.

Natomiast zdaniem PIP (sygn. GNP-302–4560–06/PE), za czas wolny udzielony za pełniony dyżur wynagrodzenie nie przysługuje: „(...) w przypadku udzielenia dnia wolnego (...) powszechnie obowiązujące przepisy prawa pracy nie przewidują prawa do wynagrodzenia za ten czas. Brak jest podstaw prawnych do ustalenia wynagrodzenia za ten okres, a niepłatny czas wolny jest w tym wypadku jedyną formą rekompensaty za pełnienie dyżuru poza domem pracownika (...)”.

WAŻNE!

Według PIP wynagrodzenie nie przysługuje za czas wolny udzielony w zamian za pełnienie dyżuru.

W opinii PIP, w takim przypadku będzie miał zastosowanie § 12 rozporządzenia w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy..., który stanowi, że w celu obliczenia wynagrodzenia, ustalonego w stawce miesięcznej w stałej wysokości, za przepracowaną część miesiąca, jeżeli pracownik w tym miesiącu był nieobecny w pracy z innych przyczyn niż niezdolność do pracy spowodowana chorobą i za czas tej nieobecności nie zachowuje prawa do wynagrodzenia – miesięczną stawkę wynagrodzenia należy podzielić przez liczbę godzin przypadających do przepracowania w danym miesiącu i otrzymaną kwotę pomnożyć przez liczbę godzin nieobecności pracownika w pracy z tych przyczyn. Tak obliczoną kwotę wynagrodzenia należy odjąć od wynagrodzenia przysługującego za cały miesiąc. Taka wykładnia przepisów jest korzystna dla pracodawcy, przy czym jej stosowanie może okazać się ryzykowne i spowodować roszczenie pracownika. Lepiej zatem zastosować wykładnię przepisów przedstawioną przez MPiPS.

Po 8-godzinnym dniu pracy pracownik dyżurował 2 razy w lutym br. w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę (innym niż dom pracownika). Dyżur trwał po 5 godzin i pracownik otrzymał z tego tytułu 10 godzin czasu wolnego w tym samym miesiącu. Pracownik jest wynagradzany stałą stawką w wysokości 3500 zł.

Zgodnie z wykładnią resortu pracy, w lutym br. pracownik powinien otrzymać wynagrodzenie w pełnej wysokości, tj. 3500 zł, mimo że przepracował 158 godzin ze 168 godzin obowiązującego wymiaru.

Natomiast zgodnie ze stanowiskiem PIP, w lutym br. pracownik powinien otrzymać wynagrodzenie wyłącznie za czas przepracowany, tj. 3291,70 zł, czyli 3500 zł : 168 godzin (wymiar czasu pracy w lutym br.) = 20,83 zł (stawka z 1 godzinę); 20,83 zł x 10 godzin = 208,30 zł (wynagrodzenie za godziny „niedopracowane”); 3500 zł – 208,30 zł = 3291,70 zł.

Podstawa prawna:

• art. 130, art. 132–133, art. 151 § 1, art. 151⁵ Kodeksu pracy,
• § 4–4a rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz.U. Nr 62, poz. 289 ze zm.).